Cабаќтыњ таќырыбы: Топтау сан есім 6-сынып

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу

Үйге берілген жаттығуды тексеремін

1.Затесім дегеніміз не ? 2.Затесім қандай сұрақтарға жауап береді ?

3.Зат есім нешеге бөлінеді ? 4.Жалпы есім дегеніміз не ?

5.Жалқы есім дегеніміз не ? 6.Деректі зат есім дегеніміз не ?

7.Дерексіз зат есім дегеніміз не ?

Қазақ тілі - өте бай тіл.Оның құрамында әлденеше мыңдаған сөз бар.Сын есім заттың,құбылыстың сын,сипатын,көлемін,түр – түсін,сапсын білдіреді.

Сын есім қандай ? қай ? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы : жақсы (қандай?)бала,таза(қандай?)бөлме, қызыл(қандай?) орамал.

Мысалы : Желсіз түнде жарық ай Сәулесі суда дәрілдеп ... (Абай) Осы сөйлемде желсіз,жарық сөздері түнжәне ай деген зат есімдердің сын – сапасын білдіріп тұр,қандай ? деген сұраққа жауап береді.қандай түн ? – желсіз түн,қандай ай ? жарық ай
Кітаппен жұмыс : 128-жаттығу дағы сын есімдерді мағыналық жағынан байланысатын зат есімдермен тіркестіріп жазады.
Салқын,терең,әдемі,жеңіл,ұзын,қатты,ақ,жасыл,күрең,әдепті,саырлы.
Білімді беіту : 1. Сын есім дегеніміз не ?

2. Сын есім қандай сұрақтарға жауап береді ?

3. Сын есім қандай сөздермен тіркеседі ?
Үйге тапсырма : 130-жаттығуды жазып,сын есімдерді тауып келуге беремін
Бағалау : Жауап бергеніне қарай оқушылардың білімдері бағаланады.

6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і

а) Сын есімнің құрамы мен тұлғасы жағынан негігі,тынды күрделі болып бөлінетінін түсіндіру.

ә) Сымбатты шымыр туған жердің табиғатын сүйе білетін,оған құрметпен қарай алатын көзқарасқа тәрбиелеу.

б)Сабақ барысында оқушылардың білімін бақылау арқылы сауатты жазуға дағдыландыру.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу

Үйге берілген тапсырманы тексеремін.

1.Зат есім дегеніміз не ? 2.Зат есім нешеге бөлінеді ?

3.Жалпы есім дегеніміз не ? 4.Жалқы есім дегеніміз не ?

5.Деректі зат есім дегеніміз не ? 6.Дерексіз зат есім дегеніміз не ?

7.Сын есім дегеніміз не ? 8.Сын есім қандай сұраққа жауап береді ?

Бұл сияқты сөздер - әрі қарай бөлшектеуге келмейтін негізгі түбірлері.

Басқа сөз табынан жұрнақ арқылы жасалған сын есімдітуыны сын есім дейді. көш-пей(ел),кеш-кі(ауа),өнер-лі(жігіт)

Тұлғасы жағынан туынды сын есім негізгі түбір мен қосымшадан тұрады.Демек туынды сын есімдер дегеніміз – жұрнақтар арқылы жасалған сын есімдер.Туынды сын есімдер жұрнақтар арқылы есім сөздерден де,етістіктерден де жасалады. Мысалы : қыс-қы(күн),су-сыз(жер)сын есімдердің түбірі зат есімдер.

Дәптерлеріне мақал-мәтелдер жазып,сын есімнің мағыналарын айқыгдап,негізгі және туынды сын есім екенін ажыратады.

1.Сын есім дегеніміз не ?

2.Сын есім қандай сұрақтарға жауап береді ?

3.Сын есім құрамына қарай нешеге бөлінеді ?

4.Неігізгі сын есім дегеніміз не ?

5.Туынды сын есім дегеніміз не ?

6.Туынды сын есім жұрнақтарын атап бер ?
Бағалау : Жауап бергеніне қарап білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : 134-жаттығуды жазып,көп нүктенің орнына тиісті сын есім жұрнағын қойып келуге беремін.
6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і

Сабақтың тақырыбы : Деректі және дерексіз зат есімдер

Сабақтың мақсаты :

а) Деректі және дерексіз зат есімдердің ерекшелігін түсіндіру.

ә) Оқушылардың бойына әдептілік,қарапайымдылық,инабатттылық қасиеттерін қалыптастыру.

б) Сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркем,ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу

Үйге берілген жаттығуды тексеремін.

1.Зат есім дегеніміз не ? 2.Зат есім нешеге бөлінеді ?

3.Жалпы есім дегеніміз не ? 4.Жалқы есім дегеніміз не ?

5.Жалқы есім қалай жасалады ? 6.Морфология нені зерттейді ?

7.Тіл білімі неше салаға бөлінеді ? 8.Фонетика нені зерттейді ?

9.Лексика нені зерттейді ?

Б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Айналадағы заттар мен құбылыстардың адамға танылуы әрқалай.Олардың бірін қолмен ұстап,көзбен көруге болады,ал енді бірін оймен,ақылмен ғана сезіп білеміз.Осындай ерекшелігіне байланысты олардың өзі деректі және дерексіз болып бөлінеді .

Нақтылы тануға болатын зат атаулары деректі зат есім деп аталады.Олар мектеп,қағаз,ағаш,қалам т.б.

Көзге көрінбеген мен,адамның ойлауы нәтижесінде ғана танылатын құбылыс,ұғым атаулары дерексіз зат есімдер деп аталады.Мысалы : адамгершілік,ақыл,ой,қуаныш,парасат т.б.

Тақтамен жұмыс : 121-жаттығу. Төрт мақал-мәтел жазып,ондағы зат есімдерге сұрақ қою арқылы олардың мағыналарын,тұлғасын анықтап береді.

Екеуара жұмыс : 1. Екі зат есімнен біріккен екі қала атын тауып жазыңдар.

2. Сын есім мен зат есімнен біріккен үш қала атын жазыңдар

3. Екі зат есімнен біріккен бес адам атын жазыңдар.
Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Үйге тапсырма : 122 –жаттығуды көшіріп жазып,зат есімдердің астын сызып келуге беремін.

Бағалау : Сұрақтарға жауап беріп,сабаққа қатысып отырғандарына қарай оқушылардың білімдері бағаланады.

6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і

а) Сапалық сын есім 1) түбір сын есім болуын меңгерту ; 2) сол қалпында сынды анықтайтындығы. Қатыстық сын есім,туынды сын есім болуын түсіндіру.

ә) Оқушылардың ой қабілетіне әсер ету арқылы өздігімен жұмыс әрекеттерін дамыту.Тапқырлық,ізденімпаздық,алған білімдерін пайдалана білу қасиеттерін арттыру;

Сабақтың түрі : білім,іскерлік дағдыны жетілдіру сабағы.

Сабақтың әдісі : түсіну,тану,қолдану,ой қозғау,ізденіспен жұмыс істеу.

Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар Халықтық педагогика Жақсы қойшы жерін бір күн жейді

элементтерін қолдану : Жаман қойшы жерін бір күн жейді

Пәнаралық байланыс : әдебиет,бейнелеу,әдеп.

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу,сабаққа назарын аудару.

Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Өткен сабақты қалай меңгергенін байқау үшін оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1.Сын есім дегенміз не ? 2.Сын есім қанадй сұраққа жауап береді ?

3.Сын есім жасалу жолына қарай нешеге бөлінеді ? 4.Негізгі сын есім дегеніміз не ?

5.Туынды сын есім дегеніміз не ? 6.Күрделі сын есім дегеніміз не ?

7.Зат есім нешеге бөлінеді ? 8.Жалқы есім дегеніміз не ?

9.Деректі зат есім дегеніміз не ?

б) Жаңа сабақ : Сапалық сын есім.Қатыстық сын есім

Сын есім мағынасына қарай сапалық сын есім және қатыстық сын есім болып екіге бөлінеді.Сапалық сын есім мен қатыстық сын есімнің айырмасы,ең алдымен,білдіретін мағынасына байланысты болады.

Негізгі түбір сын есімнің өзінен болып,заттың сынын,түр-түсін тікелей анықтайтын болса,сол сапалық сын есім болғаны.Мысалы : көк (шөп),қызыл (бояу)

Сын есім басқа сөз табынан да жасала береді.Зат есім,есімдік,етістік,үстеу сөз таптарына сын есім тудыратын жұрнақтар жалғанып,туынды сын есім жасалады.Оны қатыстық сын есім дейді. Мысалы : өнерлі жігіт,орманды алқап.

Сонымен , заттың түр-түсін,сын-сапасын тікелей анықтайтын сын есімді сапалық сын есім дейміз.

Ал заттың сын-сипатын,әр түрлі белгісін басқа сөз табының қатысы арқылы білдіретін сын есімді қатыстық сын есім дейміз.

Өнелі кісі,Сыншыл адам,Қайратты жігіт,Ақылды бала,Жеңімпаз команда,Үлгілі қыз,Әдеби мұра,Жершіл ат.

2. Қатыстық сын есім дегеніміз не ? 3.Сапалық сын. Есім дегеніміз не ?

4.Күрдел сын есім дегеніміз не ? 5.Туынды сын есім дегеніміз не ?

Үйге тапсырма : 148-жаттығуды жазып,құрамындағы қатыстық және сапалық сын есімдерді ажыратып келуге беремін.

6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і

а) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін арттыру.

ә)Сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға, көркем,ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.

Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі : Баяндау

Сабақтың көрнекілігі : түсінігі қиын сөздерді тақтаға жазамын Халықтық педагогика

элементтерін қолдану :

Пәнаралық байланыс : әдебиет

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу,сабаққа назарын аудару.

сөзді «айыр көмей,жез таңдай» дейтін,аузы епті,аяғы желді кісіге ғана береді.Басқалары оның сөзін бөліп қосанжарламайды.

Шоқанның дүниеден жастай қайтуы әкесі үшін орны толмас қайғы болғаны белгілі.Шыңғыс төсектен басын көтермей,бүк түсіп жатып алыпты.Ел жиналып,көңіл айтып,жұбатып,басын көтеруді ойлайды.Сол елде Шыңғыстың өзі қатты сыйлайтын Әділбек батыр атанған жігіт бар екен.Сол Әділбек сөзге шешен,өткір тілді де болыпты.

Көңіл айтуға барушылар Әділбекті алдыға салып барады. Келгендер Шыңғыстың әлі де басын көтермей,бүк түсіп жатқнын көреді.Әділбек барған бетінде Шыңғысқа таяу отырып,қайғысына ортақтастық білдіріп,мақалдап,мәтелдеп,термелеп сөлей келіп,сөзінің соңында :

Қылышпен шауып жіберейін бе ?

Басыңды көтер, тұр былай! –
Дегенде,Шыңғыс басын көтеріп,көңіл ашып, «Әділбек келіп қалған екен ғой», - деген екен дейді.
( « Өркен » газетінен ) ( 109 сөз )
Сабақ соңында оқушылардың дәптерлерін жинап аламын.

6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і

а) Сан есімнің зат есіммен байланысы ; заттың санын,мөлшерін,ретін білдіреді.Құрамына қарай дара және күрделі болып бөлінетіндігін түсіндіру.

ә) Сан есім туралы оқушыардың өздеріне ой қорытындысын жасату,оқушылардың сөз байлығын,ойлау қабілетін дамыту

б) Халқымыздың ұлттық салт – дәстүрлерін,өнерді бағалай білуге баулу ; ұлағатты сөздердің мәнін түсіндіре отырып шешендік өнерге,алғырлыққа,тез ойлауға, жүйелі сөйлеуге дағдыландыру.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу

Үйге берілген жаттығуды тексеремін

1.Сын есім дегеніміз не ? 2.Сын есім мағынасына қарай нешеге бөлінеді ?

3.Сапалық сын есім дегеніміз не ? 4.Қатыстық сын есім дегеніміз не ?

5.Сын есімдер жасалу жолына қарай нешеге бөлінеді ?

6.Негізгі сын есім дегеніміз не ? 7.Туынды сын есім дегеніміз не ?

8.Күрделі сын есім дегеніміз не ?

Алпыс бестен асқанда,Жетпіске қадам басқанда Атадан алтау,анадан төртеу Жалғыздық көрер жерім жоқ деген сөйлемдрдегі алпыс бестен,жетпіске,алтау,төртеу деген сөздер белгілі бір заттардың мөлшерін,санын білдіріп тұр.Осындай заттың санын,мөлшерін ретін білдіріп,қанша ? нешеу? Нешінші? Тәрізді сұрақтарға жауап беретін сөз табын сан есім дейміз.

Сан есім заттың санын,мөлшерін,ретін білдіріп,тікелей зат есіммен тіркесіп қолданылады.Мысалы : Бұл Жамбыл жасап отыр тоқсан жасты деген сөйлемде тоқсан деген сан есім ( неше? ) жас деген зат атауының санын білдіріп тұр.

Бүкіл оқушылармен жұмыс : Құрамында сан есімі бар мақал-мәтелдер айтқызамын.

1.Жеті жұрттың тілін біл,

Жеті түрлі білім біл.

2.Ұлға отыз үйден тыю

Қызға қырық үйден тыю.

3.Білекті бірді жығады

Білімді мыңды жығады.

Білімді бекіту : 1.Сан есім дегеніміз не ?

2.Сан есім қай сөз табымен тіркеседі ?

3.Сан есім қандай сұрақтарға жауап береді ?

Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Бағалау : Үй тапсырмасын орындағанына,жаңа сабаққа қатысып отырғанына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : 158-жаттығу. Берілген тірек сөздерді қатыстырып,сан есімі бар сөйлемдерден тұратын мәтін құрап келуге беремін.

6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і

Сабақтың тақырыбы : Сан есімнің түрлері

Есептік,реттік сан есімдер

Сабақтың мақсаты :

а) Сан есімнің мағынасына қарай алты түрге бөлінетіндігін түсіндіру

ә) Оқушылардың ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққа баспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу.

б) Сабақ барысында оқушыларды сауаттылыққа баулу.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1. 
   Сын есім жасалуына қарай нешеге бөлінеді ?
   
2. 
   Негізгі сын есім дегеніміз не ?
   
3. 
   Туынды сын есім дегеніміз не ?
   
4. 
   Күрделі сын есім дегеніміз не ?
   
5. 
   Сын есім мағынасына қарай нешеге бөлінеді ?
   
6. 
   Сан есім дегеніміз не ?
   
7. 
   Сан есім қандай сұрақтарға жауап береді
   

Есептіксан есім заттың нақтылы санын білдіріп,қанша? Неше? Деген сұрақтарға жауап береді.Мысалы: бес,он екі,жүз,жиырма сегіз.

Реттік сан есім заттың саналу ретін білдіріп,нешінші деген сұраққа жауап береді.Реттік сан есімдерге,егер ол дауысты дыбысқа бітсе, -ншы, -нші, ал дауыссыз аяқталса –ыншы, -інші жұрнағы жалағану арқылы жасалады.Мысалы :бір – інші,тоғыз – ыншы т.б.

Реттік сан есімдер кейде цифрмен де беріледі.Ондайда сан есімдердің жазылуы төмендегіше болады. Реттік сан есімдер араб араб цифрмен берілсе, -ыншы,-інші, ншы, -нші жұрнағының орнына дефис ( - ) қойылады.

Үлгі : жеті – жетінші

Жаңа оқу жылында кітапханашы мектепке 3000 оқулық әкелді.Оның 600-і математика,351-іорыс тілі,458-іқазақ тілі,280-іқазақ әдебиеті пәндерінің оқулықтары.Қалған оқулықтар бастауыш сыныптікі.Сонда бастауышқа қанша оқулық әкелінген ?

3.Есептік сан есім дегеніміз не ? 4.Реттік сан есім дегеніміз не ?

а) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету..

ә)Сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркем,ұқыпты жаза білуге дағдыландыру..

б) Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып,ерлікке,адамгершілікке баулу.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу

Үйге берілген жаттығуды тексеремін

1.Сан есім дегеніміз не ? 2.Сан есім құрамына мқарай нешеге бөлінеді ?

3.Дара сан есім дегеніміз не ? 4.Күрделі сан есім дегеніміз не ?

5.Сын есім дегеніміз не ? 6.Сын есім мағынасына қарай нешеге бөлінеді ?

б) Жаңа сабақты түсіндіру :

Сан есімдер мағынасына (нені білдіруіне) қарай алты түрге бөлінеді:есептік сан есім,реттік сан есім,болжалдық сан есім,топтау сан есім,жинақтық сан есім,бөлшектік сан есім.

Есептік сан есім заттың нақтылы санын білдіріп,қанша ? неше? Деген сұрақтарға жауап береді.Мысалы : бес,он,жүз,жиырма сегіз,тоғыз жүз бір т.б.

Есептік сан есімдер дара да,күрделі де болып,сан есімнің басқа түрлерін жасуға негіз болады.

1.Бір тал кессең,он тал ек. 2.Білекті бірді жығады,білімді мыңды жығады.

3.Бес саусақ брдей емес. 4.Отыз тістен шыққан сөз,отыз рулы елге жайылар.

Екеуара жұмыс : құрамында сан есімі бар жұмбақ айтқызып,екіншсіне шешуін шешкіземін.

Таңертең төрт аяқты

Түсте екі аяқты

Кешке үш аяқты ( балалық,жстық,кәрілік )

1.Сан есім дегеніміз не ? 2.Сан есім құрамына қарай нешеге бөлінеді ?

3.Сан есім мағынасына қарай нешеге бөлінеді ? 4.Дара сан есім дегеніміз не ?

5.Күрделі сан есім дегеніміз не ? 6.Есептік сан есім қандай сұрақтрға жауцап береді ?

а)Реттік сан есімдердің,затың саналу ретін білдіретіндігін,реттік сан есімдердің жазылуын түсіндіру.

ә)Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық, жылдамдық, есте сақтау қабілеттерін арттыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп,шешендік өнерге баулу.

б) Сымбатты шымыр туған жердің табиғатын сүйе білетін,оған құрметпен қарай алатын көзқарасқа тәрбиелеу.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу

Үйге берілген жаттығуды тексеремін

1.Сан есім дегеніміз не ? 2.Сан есім құрамына мқарай нешеге бөлінеді ?

3.дара сан есім дегеніміз не ? 4.күрделі сан есім дегеніміз не ?

5.Сан есім мағынасына қарай нешеге бөлінеді ?

6.Есептік сан есім қандай сұраққа жауап береді ?

Реттік сан есім заттың саналу ретін білдіріп, нешінші ? деген сұраққа жауап береді.Реттік сан есімдер есептік сан есімдерге,егер олар дауысты дыбысқа бітсе,ншы, -нші,алдауыссызға аяқталса –ыншы, -інші жұрнағы жалғану арқылы жасалады. Мысалы : бір – інші,тоғыз – ыншы,екі – нші,алты –ншы.

Реттік сан есімдер кейде цифрмен де беріледі. Ондайда сан есімдердің жазылуы төмендегіше болады.

1. Реттік сан есімдер араб цифрымен берілсе, -ыншы, інші, -ншы, -нші жұрнағының орнына дефис қойылады. Мысалы : Ол 6 – қатардан орын алды,біз 3 – қабатта тұрамыз.Сен биыл 7 – сыныпқа барасың

2. Реттік сан есімдер рим цифрымен берілсе,жұрнақтың орнына дефис қойылмайды Мысалы : шығарманың I I томы т.б.

3. Жыл,ай аттарының алдынан келген сан есімдер араб цифрымен берілсе,одан кейін дефис қойылмайды 1991 жылы.