б) Жаңа сабақты түсіндіру

Жауап алу мақсатымен сұрау мағынасына да қойылған сұрақтар сұрау есімдігі деп аталады.

Сұрау есімдіктері: кім? не? қай? қандай? қанша? неше? нешеу? қешінші? қайда? қайдан? қалай?

қашан? қайдағы? қашанғы?

Зат есімге және зат есім орнына қолданылатын ( заттанған ) сөздерге қойылатын сұрақтарға көптік, тәуелдік, септік, жіктік жалғаулары қойылады. Мысалы: кім? кімім? кімдер? кімі? кімдерің?кімге? неге? қайсысы? нешеуі? кіммін?т.б.
Кітаппен жұмыс : 197-жаттығу Өлеңдерді мәнерлеп оқып, дауыс сазына назар аударады.

Тақтамен жұмыс : Мына сөздерді жіктеу;сілтеу сұрау есімдіктеріне бөліп жазады..

Ол, осы, неше?, қанша?, мен, анау, міне,біз,олар,қайсысы?,сен, сонау,қашан?, сіздер,сол.

2. 
   Сұрау есімдігі дегеніміз не?
   
3. 
   Жіктеу есімдігі дегеніміз не?
   
4. 
   Есімдік дегеніміз не?
   
5. 
   Есімдік мағынасына қарай нешеге бөлінеді?
   

Бұл,ол,осы,осынау,мен,сен,қанша?,нешінші?.

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу, түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына назар аударып,қажетті көрнекті құралдарды алу.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау:
Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Кеспе қағаздарды үлестіріп жауап талап етемін.

1. 
   Сан есім дегеніміз не?
   
2. 
   Сан есім мағынасына қарай нешеге бөлінеді?
   
3. 
   Сан есім құрамына қарай нешеге бөлінещді?
   
4. 
   Дар сан есім дегеніміз не?
   
5. 
   Күрделі сан есім қалай жасалады?
   

Ұйықтап жатқан жүректі ән оятар.Оның тәтті оралған мәні оятар( Абай ) деген сөйлемде оның деген сөз өлеңнің бірінші жолындағы ән деген зат есімнің орнына қолданылған. Бір шалдың төрт ұлы болыпты.Бірде шал сол ұлдарын жинапты деген сөйлемдерде сол сөзі төрт деген сан есімнің орнына қрлданылған:

Сөйтіп,есімдіктер есім сөздердің ( зат есім және сан есім, сын есімнің ) атын да белгісін де санын да атамай, тек соларды нұсқап, меңзеп көрсетеді де, солардың орнына қолданылады.

Есімдіктер мағынасына қарай жеті топқа бөлінеді: 1) Жіктеу есімдігі 2)сілтеу есімдігі 3) сұрау есімдігі 4)өздікң есімдігі,5)жалпылау есімдігі, 6)болымсыздық есімдігі, 7) белгісіздік есімдік.

Кіиаппен жұмыс: Мәтінді көшіріп жазып сөйлемдегі есімдіктер қандай сөздердің орнына жұмсалып тұрғанын айтады.
Топпен жұмыс: Құрамында есім сөздері бар шағын мәтін жазғызамын.
Білімді бекіту: 1.Есімдік дегеніміз не? 2. Есімдік мағынасына қарай нешеге бөлінеді? 3.Есімдік қай сөз таптарының орнына жүреді?
Бағалау: Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: 192- жаттығу. Көшіріп жазып,ішіндегі есімдіктердің астын сызып келуге беремін.

6 - сынып Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Өздік есімдігі
Сабақтың мақсаты:

а) «Өз» есімдігінің зат есіммен байланыстылығы, жеке тұлғада тұрып зат есімге анықтауыш болатындығы; жіктеу есімдіктерімен тіркесіп күрделі сөз құрауын түсіндіру..

ә) Оқушылардың ойлау қабілетін, сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету.

б) Сабақ барысында оқуыларды сауаттылыққа баулу.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу.

Үйге берілген тапсырманы тексеремін. Оқушыларға кеспе қағаздар үлестіріп жауап талап етемін..

1. Есімдік дегеніміз не?, 2. Есімдік мағынасына қарай нешеге бөлінеді?,3 Жіктеу есімдігі дегеніміз не?, 4.Сілтеу есімдігі дегеніміз не? 5. Сұрау есімдігі дегеніміз не?.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Өздік есімдігіне әрқандай тұлғадағы өз деген бір ғана сөз жатады. Өз есімдігі көбінесе тәуелдеулі,көптеулі, септеулі түрде қолданылады да,жіктеу есімдіктерінің немесе зат есімнің орнына қолданылады.

Мысалы: менің өзім,сенің өзің,баланың өзі,оқушылардың өздері,біздің өзіміз,сіздердің өздеріңіз т.б.Өздік есімдігі түбір тұлғада зат есімді анықтап тұрнады.

Мысалы өз баласы, өз ісім, өз жұмыстарын т.б.

Мысалы: өзінің- өздік есімдігі,түбірі -өз, -і-2- жақ тәуелдік жалғауы, -нің - ілік септігінің жалғауы, бұл сөз анықтауыш қызметін атқарып тұр.

Өз еліңде дүркіре.

3. Отанға опасыздық еткенің- Өз түбіңе жеткенің.

1. Өздік есімдігінің қолдану ерекшелігі қандай?

2. Сілтеу есімдіктері қандай сөз таптарының орнына жүреді?
Бағалау:Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: 199-жаттығу. Өздік есімдігінің қандай сөзбен тіркесіп тұрғанын және мағыналық ерекшелігін айтып келуге беремін.

6 - сынып Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Сілтеу есімдігі

Сабақтың мақсаты :

а) Сілтеу есімдігінің өзіндік белгілері:

1) меңзеу, нұсқау, сілтеу мағынасын білдіреді;

2) қай сұрағына жауап беретіндігі,

3) сөйлемде анықтауыш болатындығын түсіндіру.

ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.

Отанын сүюге тәрбиелеу.

Оқушылармен амандасу, түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.

Оқушылардың зейінін сабаққа аудару
ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы тексеремін.

1. 
   Есімдіктің мағыналық ерекшелігі неде?
   
2. 
   Не себепті есімдікті орынбасар сөз табы деп атауға болады?
   
3. 
   Есімдіктің қандай мағыналық түрлері бар?
   
4. 
   Жіктеу есімдіктерінің негізгі ерекшеліктері неде?
   
5. 
   Жіктеу есімдіктерінің жаққа қатынасы қандай?
   
6. 
   Жіктеу есімдіктері қандай сөз табының орнына жүреді?
   
7. 
   Жіктеу есімдіктерінің жіктелу ерекшеліктері қандай?
   

1. 
   Сілтеу есімдіктері қандай сөз таптарының орнына жүреді?
   
2. 
   Сілтеу есімдіктерін ата
   

а) Жалпылау есімдігінің мағынасы қандай деген сұраққа жауап беретіндігі,бастауыш, анықтауыш

қызметінде жұмсауын түсіндіру.

ә) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету. Ойлау шеберлігін өйлеу мәдениетін

арттыру.

б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы дұрыс жаза білуге үйрету.

Оқушылармен амандасу, түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.

Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау.

Үйге берілген жаттығуды тексеремін.

1. 
   Есімдіктің мағыналық ерекшенлігі неде?
   
2. 
   Не себепті есімдікті орынбасар сөз табы деп атауға болады?
   
3. 
   Есімдіктің қандай мағыналық түрлері бар?
   
4. 
   Жіктеу есімдіктерінің ерекшеліктері неде?
   
5. 
   Жіктеу есімдіктерінің жаққа қатынасы қандай?
   
6. 
   Жіктеу есімдіктері қандай сөз табының орнына жүреді?
   
7. 
   Жіктеу есімдіктерінің жіктелу ерекшеліктері қандай?
   
8. 
   Сілтеу есімдіктері қандай сөз таптарының орнына жүреді?
   

Жалпылау, жинақтау мағыналарын білдіретін есімдіктің түрі жалпылау есімдігі деп аталады. Жалпылау есімдігіне бәрә,барлық,бар,барша, бүкіл, күллі,бүтін,түгел,тегіс деген сөздер жатады.

Түгел сөздің түбі бір,түп атасы-Майқы би.

1.Панасыз балалар үйін қазына түгел өз мойнына алды.

2.Енді ол үшін бүкіл дүние тас қараңғы, барлығы мәңгілік сөнді де тынды.

3.Бүкіл тіршілікте жұмысы жоқ, үн-түнсіз жалғыз жататын болады.

Жазасыз жақын елдің бәрін шапты,

Дарияның суындай қандар ақты.

Шапқан жердің бәрін де бодан қылып.

Өкімет пен қолына тартып апты.

Білімді беіту : 1.Жалпылау есімдігінің мағыналық ерекшелігі неде?

2. Өздік есімдігінің қолдану ерекшеліктері қандай?

3. Сұрау есімдіктерінің ерекшелігі неде?
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : 201- жаттығу. Сөйлемдерді көшіріп жазып, жалпылау есімдіктерінің астын сызып келуге беремін.

6 - сынып Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы : Болымсыздық есімдігі
Сабақтың мақсаты :

а) Болымсыздық есімдігінің мағыналық ерекшелігі ;

болымсыздық есімдігінің еш сөзімен сұрау есімдіктерінің

бірігуінен жасалатындығын түсіндіру.

ә) Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,

жылдамдық есте сақтау қабілеттерін арттыру.сөйлеу тілін

жетілдіріп,шешендік өнерге баулу.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдісі. Сұрақ-жауап,тіл дамыту

Сабақтың көрнекілігі: плакат,кеспе қағаздар

Халықтық педагогика Ештен кеш жақсы

элементтерін қолдану:

Пәнаралық байланыс: әдебиет.

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу түгелдеу, оқу құралдарын тексеру. Көрнекіліктерді тақтаға іліп дайындау.

Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға үлестірмелі кеспе қағаздарды таратып жауап аламын.

1.Есімдік дегеніміз не?

2.Есімдіктің қандай мағыналық түрлері бар?

3.Жіктеу есімдіктері қандай сөз таптарының орнына жүреді?

4.Сұрау есімдіктерінің ерекшелігі неде?

5.Өздік есімдігінің қолдану ерекшелігі қандай?
б) Жаңа сабақты тексеру:

Болымсыздық мағынаны білдіртін есімдіктің түрі болымсыздық есімдігі деп аталады.Болымсыздық есімдігі: ештеңе,ештеме, ешкім,ешқандай ешбір,ешқашан,ешқайдан,ешқайсысы,дәнеңе,дәнеме,

Болымсыздық есімдіктері көбінесе еш сөзі мен бір,кім,қашан,қандай қайдан,қайсысы тәрізді есімдіктердің бірігуі арқылы жасалған.Сондықтан да олар бірігіп жазылады.Ал еш сөзі басқа сөздермен тіркесіп,бөлек жазылады.

1.Болымсыздық есімдктерінің мағыналық, құрамдық ерекшеліктері қандай?

2. Жалпылау есімдігінің мағыналық ерекшелігі неде?

3.Өздік есімдігінің қолдану ерекшелігі қандай?

Етістіктің сөз табы ретіндегі ерекшелігі ; етістіктің зат есіммен байланысы ;

Етістіктің өзіндік ерекшелігі ; Етістіктің тұлғасына қарай негізгі , туынды

болып бөлінетіндігін түсіндіру.

Түрлі әдістерді пайдалана отырып балаларды тапқырлық,жылдамдық ,есте

сақтау қабілеттерін арттыру.Сөйлеу тілін жетілдіріп , шешендік өнерге баулу

1. Тіл білімі неше салаға бөлінеді? 2. Лексика нені зерттейді?

3.Қазақ тілінде неше сөз табы бар? 4. Зат есім дегеніміз не?

5.Сын есім дегеніміз не? 6. Сан есім қандай сұрақтарға жауап береді?

7.Есімдік дегеніміз не? 8. Есімдік мағынасына қарай нешеге бөлінеді?

9.Сын есім құрамына қарай нешеге бөлінеді?

Етістік құрамаына қарай негізгі түбір етістік және туынды түбір етістік болып екіге бөлінеді.

Сөздің негізгі түбірі етістік болса, ол негізгі түбір немесе негізгі етістік деп аталады.

Мысалы: кел, бар, жүр , көп.

Басқа сөз таптарынан сөз, тудырушы жұрнақ арқылы жасалған жұрнақ арқылы жасалған етістіктер туынды түбір немесе туынды етістік деп аталады. Мысалы: ойна , шегеледі, қарайып ,көгерген деген түбірлерге –а,-ле,-й,-ер,-қар,-ей жұрнақтары жалғану арқылы етістік жасалған.

Негізгі түбір ; туынды етістік ; жұрнақ ;

аял аялда -да

аз азай -ай

жас жасар -ар
Білімді бекіту : 1. Етістік дегеніміз не? 2.Қандай сұрақтарға жауап береді? 3. Етістік құрамына қарай нешеге бөлінеді?
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 222-жаттығу. Зат есімнен жасалған туынды етістіктерді тауып жазыңыздар.

6 - сынып Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Дара және күрделі етістік
Сабақтың мақсаты :

а) Етістіктердің құрамына қарай дара күрделі болып бөлінетіндігі.

Күрделі етістіктердің құрамын жасау жолын түсіндіру

негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру

Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Етістікті қалай түснгендігін байқау үшін бірнеше сұрақтар қоямын.
1.Етістік дегеніміз не?

2.Етістік тұлғасына қарай қалай жасалады?

3.Қазақ тілінде неше сөз табы бар?

Бір ғана сөзден тұратын негізгі етістік дара етістік деп атлады.Мысалы : Өнер-білім бар жұрттар тастан сарай салғызды.Қозының маңырағанын Байторының сақ құлағы бағана сезген.Бұл сөйлемдердегі салғызды, жамырағанын,сезген деген етістіктер дара етістіктер болып табылады.Өйткені бұлар бір ғана сөзден тұратын негізгі етістіктер.

Екі я одан да көпсөзден құралып, бңр ғана мағынаны білдіріп,бір сұраққа жауап беріп,сөйлемнің бір ғана мүшесі қызметін атқаратын етістіктер күрделі етістіктер деп аталады.Мысалы : Ауылда қосақтағы қойлар маңырап жатыр екен.Бір кішентай қыз әкесінің шапанын жамап отыр екен.

Әдетте күрделі етістіктің құрамындағы бірінші етістік негізгі етістік болады да,негізгі мағынаны сол білдіреді,кейінгісі оған көмекші етістік болады.

4.Туынды етістіктер қалай жасалады ? 5.Дара етістк дегеніміз не ? 6.Күрделі етістік қалай жасалады?

7.Күрделі етістікке мысал келтір.
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Етістік негізгі түбірде де, туынды түбірде де қимылдың, іс-әрекеттің болуын білдіреді. Сондықтан етістік негізгі я туынды түбір күйінде болымды мәнді білдіреді.Оларды болымды етістік дейді.Сонымен бірге етістік қимылдың, іс-әрекеттің болиауын,іске аспауын да білдіреді.Ондай етістіктерді болымсыз етістік дейді.Болымсыз етістік негізгі я туынды түбір етістіктерге –ма,-ме,-ба,-бе,-па,-пе жұрнақтары жалғану арқылы және белгілі шақ тұлғасындағы, болымды етістікке жоқ, емес сөздерініңтіркесуі арқылы жасалады : Мысалы : бар-ма,көбей-ме,тістеме-ме айт-па.

Топпен жұмыс : Оқушыларға болымды етістікті жазғызамын.Олар болымды етістікті болымсыз етістікке айналдырады.

Мысалы: асық-асықпа,асық,жүгір, шула ,айқайла, тарық, кешік, бөгел,сүрін, күл, жағалас,сыз,теп,ти,ұмыт,жоғалт,атта, секір,боя,өмір,қи,ал,аш,тасы,сұра,топ.

Жаттығмен жұмыс : 229-жаттығу. Мәтіндегі іс-әрекетті білдіріп тұрған сөздерге сұрақ қойып етістіктің қай түрі болып тұрғанын айтыңдар.
Білімді бекіту : Оқушыларға бірнеше тыйым сөздер айтққызып ішінен болымсыз етістікті тапқызамын. Мысалы : Үйде ысқырма,Тамды айналып жүгірме,Сыпырғыны тік қойма,Бей уақытта ұйықтама,Адамды санама.