Cабаќтыњ таќырыбы: Топтау сан есім 6-сынып

Олар өздері атап отырып,Әйгерімнің осы жаз бойы Біржаннан үйренген бар әндерін кезек-кезек айтқызды(М.Әуезов)

Олар-дара,түбір сөз өздері-дара түбір сөз атап – дара,туынды түбір,ат-а,зат есімнен етістік жасаушы –а – жұрнағымен жасалған. Отырып – дара,түбір сөз. Әйгерімнің – күрделі,біріккен сөз,әй және керім сөздерінің бірігуі арқылы жасалған кіріккен сөз. осы – дара,түбір сөз. жаз бойы – күрделі,тіркескен сөз,жаз және бойы сөздерінің тіркесуінен жасалған. Біржаннан – күрделі,біріккен сөз,бір және жан сөздерінң бірігуінен жасалған. Үйренген – дара,түбір сөз. бар – дара,түбір сөз. әндерін – дара,түбір сөз. кезек-кезек – күрделі, қос сөз,қайталама қос сөз. айтқызды – дара,туынды түбір,етістіктен етістік жасаушы – қыз жұрнағымен жасалған.

Білімді бекіту :

1.Күрделі сөздер жасалу жолдарына қарай нешеге бөлінеді ?

2.Біріккен сөздер нешеге бөлінеді ? 3.Қос сөздер нешеге бөлінеді ?

4.Қайталама қос сөздер дегеніміз не ? 5.Қысқарған сөздер дегеніміз не ?

6.Тіркесті сөздер дегеніміз не ?

Үйге тапсырма : Үйге кез келген шығармадан сөйлем алып сөздерді тұлғасына қарай талдап келуге беремін.

Сабақ соңында оқушылардың білімдері бағаланады.

3..Күрделі сөздер дегеніміз не ? 4. Күрделі сөздер жасалу жолдарына қарай нешеге бөлінеді ?

5.Біріккен сөздер дегеніміз не ? 6.Біріккен сөздер нешеге бөлінеді ?

7.Қос сөздер дегеніміз не ? 8.Қайталама қос сөз деп қандай сөздерді айтамыз ?

9.Қысқарған сөздер дегеніміз не ? 10.Тіркесті сөздер дегеніміз не ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Сөздерді жасау тәсіліне қарай талдау

Қазақ тіліндегі жаңа сөздер сөзжасамның үш түрлі тәсілмен жасалатынын түсіндіре келіп,мына кестені пайдаланамыз.

Тіліміздегі сөзжасам тәсілдерімен жасалған сөздердің ішінде синтетикалық,аналитикалық тәсілдермен сөздер көбірек жасалады.

Сөзжасам түрлері

Бірнеше сөздерді,сөйлемдерді талдатамын.

 Кеспе қағаздармен жұмыс жүргіземін.

 «Шығамын білім шыңына» ойыны арқылы сабақты қорытындылаймын.

4.Жұрнақ нешеге бөлінеді ? 5.Зат есім дегеніміз не ? 6. Етістіктің неше шағы бар ?

1.Сөз құрамына қарай нешеге бөлінеді ?

2.Дара сөздер дегеніміз не ?

3.Күрделі сөздер дегеніміз не ?

5.Біріккен сөздер дегеніміз не ?

6. Кіріккен сөздер дегеніміз не ?

Жеке тұрғанда мағынасы жоқ,сөзге жалғанып сөздің мағынасын өзгертетін не түрлендіретін бөлшек қосымша деп аталады. Қосымшаның екі түрі бар. 1.Жұрнақ 2.Жалғау.

Өзі жалғанған сөздің мағынасын өзгертетін немесе қосымша мағына үстейтін қосымшаны жұрнақ дейміз.Жұрнақ екіге бөлінеді. 1.Сөз тудырушы 2.Сөз түрлендіруші.

Сөз тудырушв жұрнақ сөздің бастапқы мағынасын згертіп жаңа шағына тудырады.Мысалы : өн-ім,аш-ық,ег-ін.

Сөз түрлендіруші жұрнақ сөздің бастапқы мағынасын өзгертпей қосымша мағына үстейді : Мысалы : көн-шіл,қала-шық,әке-тай.

Сөзге грамматикалық мағына үстейтін, сөз бен сөзді байланыстыратын қосымшаны жалғау дейміз.

Қазақ тілінде төрт жалғау бар. 1.көптік, 2.септік, 3.тәуелдік, 4.жіктік,

Көптік жалғау. Заттың көптік мағынасын беретін қосымшасы Мысалы : бала-лар,оқушылар

Септік жалғау. Сөзге грамматикалық мағына үстеп сөз бен сөзді байланыстырады.

Тәуелдік жалғау.Бір заттың екінші затқа меншіктігін білдіреді.

Жіктік жалғау.Бастауыш пен баяндауышты байланыстырады

Жаттығумен жұмыс жүргіземін.
Білімді бекіту : 1.Қазақ тілінде неше сөз табы бар ?

2.Зат есім дегенімз не ? 3.Сын есім дегеніміз не ?

4.Етістік дегеніміз не? 5.Жалғау нешеге бөлінеді ?

6.Жұрнақ нешеге бөлінеді ?

1.Сөз құрамына қарай нешеге бөлінеді ? 2.Дара сөз дегеніміз не ?

3.күрделі сөз дегеніміз не ? 4.Күрделі сөз жасалу жолдарына қарай нешеге бөлінеді ?

5.Біріккен сөздер деп қандай сөздерді айтамыз ? 6.Қос сөздер депқанедай сөздерді айтамыз ?

7.Қысқарған сөздер дегеніміз не ?

8. Тіркесті сөздер мен қос сөздердің арасында қандай айырмашылық бар ?

• 
  Жаңа сабақты түсіндіргеннен кейін жаттығулармен кеспе қағаздермен жұмыс жүргіземін.
  

2.Фонетика нені зерттейді ?

3.Лексика нені зерттейді ?

4.Грамматика нешеге бөлінеді ?

5. Қазақ тілінде неше сөз табы бар ?
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады
Үйге тапсырма : Әдеби кітаптардан төрт сөйлем алып лексикалық талдау жасап келуге беремін.


6 - сынып Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы : Сөздің түрлері

Сабақтың мақсаты :

а ) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілін аяққа баспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру, соған дәріптеу

ә) Сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркуем ,ұқыпты жазуға дағдыландыру.

б) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалаыптастыру..

Сабақтың түрі : Аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту әдістерін қолданамын

Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар

Халықтық педагогика мақал-мәтелдер

элементтерін қолдану :

Пәнаралық байланыс : әдебиет

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру. Оқушылардың зейінін сабққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген жаттығуды тексеремін.

1.Тіл білімі неше салаға бөлінеді ? 2. Грамматика нешеге бөлінеді ? 3. Фонетика нені зерттейді ?

4. Лексика нені зерттейді ? 5. Морфология нені зерттейді ? 6.Қазақ тілінде неше сөз табы бар ? 7. Қазақ тілінде неше сөйлем мүшесі бар ?

Сөйлемде қолданылған сөздердің мағыналары бірдей бола бермейді.Сөздердің көпшілігі белгілі бір ұғымның атауы болады да,және тұрғанда белгілі бір лксикалық мағынаны білдіреді. Ал кейбір сөздер жеке тұрғанда ешбір мағына білдіре алмайды,сөйлемде басқа бір сөздің мағынасынтолықтырып,күшейтіп тұрады немесе сөздерді бр –бірімен байланыстыру қызметін атқарады. Мысалы : Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін.Бұл сөйлемдегі бес сөздің төртеуі жеке тұрып белгілі бір мағынаны білдіреді.

Мен – айтушы адам ;

Жазбаймын – қағаз бетіне сөзді түсіру

өлеңді – белгілі бір ұйқаспен айтылатын сөз

ермек – уақыт өткізу үшін жасалатын әрекет.

Ал үшін дегенннің мұндай мағынасы жоқ.Бұл сөйлемде үшін деген сөз ермек деген сөздің жетегінде тұрып,солсөзге мақсаттық мән үстейді де, ермек сөзін жазбаймын дегенмен байланыстырады.

Сабақты түрлендіру :

Бүкіл оқушылармен жұмыс. 116-жаттығуды жазып,көмекші сөздердің астын сызғызып,олардың неліктен көмекші сөз делінетіндіктерін сұраймын.

 Мына өлең шуағының ішінен көмекші сөздерді тапқызамын.

Білген сайын келеді біле бергім,

Біле беру емес пе тілегі елдің.

Белден ассаң,алдында бел көрінсе,

Қызыққаннан келмей ме жүре бергің

Сондықтан да келеді біле бергім

Білімдіні сүйетінін білем елдің.

 Оқушыларға кеспе қағаздарды үлестіріп жауап талап етемін.

 Бірнеше сөйлемдерді сөз таптарына талдатқызамын.

Омар Қодардың ең малды ағайыны болатын

Омар – аттаушы сөз,есім,атаушы есім,зат есім,деректі,жалқы

Қодардың – атаушы сөз,есім,атаушы есім,зат есім,деректі,жалқы.

ең – атаушы сөз,есім,үстеуші есім,үстеу,күшейткіш үстеуі.

малды – атаушы сөз, есім,атаушы есім,сын есім,қатыстық сын.

ағайыны – атаушы сөз,есім,атаушы есім,зат есім,деректі,жалпы есім.

болатын – атаушы сөз,етістік,есімше,салт олымды.
Білімді бекіту : 1.Тіл білімі неше салаға бөлінеді ? 2.Фонетика нені зерттейді ? 3. Лексика нені зерттейді ?

4.Қазақ тілінде неше сөз табы бар ? 5. Зат есім дегеніміз не ? 6. Сан есім дегеніміз ен ?

7.Сын есім дегеніміз не ? 8.Етістік нені білдіреді ?

Бағалау : Оқушылардың ынтсына қарай білімдері бағаланады.

а) Сөздердің тоғыз сөз табы бар екендігі,олардың орналасуындағы заңдылыққа қарай ретінің де тұрақты болатындығы.

ә)Зат есімнен алған білімдерін жаттығу жұмыстары арқылы дамыту,өз бетінше орындау дағдыларын қалыптастыру,топпен жұмыс жүргізу арқылы әр оқушының дербестігін жетілдіру.

б) Зат есім тақырыбын түсіндіру кезінде сөздер мен сөйлемдердің тәрбиелік мәніне көңіл бөле отырып,оқушыны отаншылдыққа,адалдыққа тәрбиелеу, топпен жұмыс істеу арқылы ынтымақ пен бірлікке,жолдастық көмек көрсетуге баулу.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.

Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1.Тіл білімі неше салаға бөлінеді ? 2.Морфология нені зерттейді ? 3.Фонетика нені зерттейді ?

4.Қазақ тілінде неше сөз табы бар ? 5.Атауыш сөздер сөйлем ішінде сөйлем мүшесі бола ала ма ?

6. Көмекші сөздер белгілі бір сұраққа жауап бере ала ма ?

б) Жаңа сабақты түсіндіру :

Сөздердің білдретін мағынасына,түрлену тұлғасына,қойылатын сұрағына,сөйлемде атқаратын қызметіне қарай топталуын сөз таптары деп атайды. Қазақ тілінде 9 түрлі сөз табы бар.

Заттың атын білдіріп,кім ?не ? деген сұрақтарға жауап беретін сөздер зат есім деп аталады. Мысалы : әке (кім?) оқушы (кім?)ақыл (не?)мал (не?)

Зат есім жалпы есімжәне жалқы есім болып екіге бөлінеді. Біркелкі заттардың жалпы атауы жалпы есім деп аталады.Заттардың ішіндегі бір түрінің өзіне ғана қойылған аты жалқы есім деп аталады. Мысалы : кісі,адам деген жалпы адам атаулыға тән ат болса,Байжан,Гүлнұр дегендер адам атулының бәріне емес,жеке кісілерге ғана қойылған.Жалқы есім әдетте,жеке кісінің аты-жөні,мемлекет,республика,облыс,аудан,қала,көше,ұйым,мекеме аттары жатады.Жалқы есімдер бас әріптен бастап жазылады.

Ондағы сұрақтар :

1.Морфология нені зерттейді ? 2.Зат есім дегеніміз не ?

3.Зат есім нешеге бөлінеді ? 4.Жалпы есімдер деп қандай сөздерді айтамыз ?

5.Жалқы есімдерге қандай сөздер жатады ? 6.Деректті зат есімдер дегеніміз не ?

7.Дерексіз зат есімдер дегеніміз не ?

ә) Сөйлеу тілін ,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркем ,ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.

б)Сабақ барысында оқушылардың білімін бақылай отырып сауатты жазуға дағдылындыру.

Сабақтың түрі : Аралас сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,тіл дамыту

Сабақтың көрнекілігі : плакат,кеспе қағаздар Халықтық педагогика Еңбек түбі - береке

элементтерін қолдану :

Пәнаралық байланыс : әдебиет,сурет

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу

Үйге берілген жаттығуды тексеремін

1.Морфология нені зерттейді ? 2.Зат есім дегеніміз не ?

3.Қандай сұрақтарға жауап береді ? 4.Зат есім нешеге бөлінеді ?

5.Деректі зат есім дегеніміз не ? 6.Дерексіз зат есім дегеніміз не ?

7.Жалқы есім дегеніміз не ? 8.Жалпы есім дегеніміз не ?

Зат есімдер негізгі,туынды және күрделі болып үшке бөлінеді.Туынды зат есімдер жұрнақтар арқылы жасалады.

Мысалы :қойшы,күй-ші,ай-лық,жақсы-лық,біл-ім,аялда-ма,айт-ыс,күре-к т.б.

Зат есімдер бірігу,қосарлану,тіркесу арқылы да жасалады.Олар күрделі зат есімдер деп аталады.Мысалы : өнеркәсіп,белбеу,ашутас,Көкшетау,Сарысу,аяқ-табақ,азық-түлік,ауыл-аймақ,қант т.б.

3.Фонетика нені зерттейді ? 4.Грамматика нешеге бөлінеді ?

5.Морфология нені зерттейді ? 6.Синтаксис нені зерттейді ?

7.Зат есім дегеніміз не ? 8.Зат есімнің қандай түрлері бар ?

9.Зат есім жасалуына қарай нешеге бөлінеді ?

Үйге тапсырма : 120-жаттығуды жазып,жалқы есімдерді тауып келуге беремін.

Бағалау : Сабақ соңында оқушылардың біімдері бағаланады.

6 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і

Сабақтың тақырыбы : Көмекші,атауыш,одағай сөздер

Сабақтың мақсаты :

а) Сөздердің мағынасы мен қызметіне қарай атауыш,көмекші,одағай болып қолданылатындығы әрқайсысының өзіндік ерекшкліктерін түсініру.

ә) Оқушылардың бойына әдептілік,қарапайымдылық,инабатттылық қасиеттерін қалыптастыру.

б)Сабақ барысында оқушыларды сауатты жазуға үйрету.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу

Үйге берілген жаттығуды тексеремін

1.Тіл білімі неше салаға бөлінеді ? 2.Морфология нені зерртейді ?

3.Қазақ тілінде неше сөз табы бар ? 4.Атауыш сөздер дегеніміз не ?

5.Қосымша нешеге бөлінеді ? 6.Жұрнақ нешеге бөлінеді ?

7.Жалғау нешеге бөлінеді ? 8.Сөз құрамына қарай нешеге бөлінеді ?

Сөйлемде белгілі бір мағынаны білдіретін,белгілі бір ұғымның атауы болып табылатын сөздерді атауыш сөздер деп атайды.Ал ондай мағына білдіре алмайтын,тек басқа сөздердің жетегінде жұмсалатын сөздерді көмекші сөздер дейді.Атауыш сөздер өз бетімен белгілі бір мағынаны білдіретіндіктен,белгілі бір сұраққа жауап бере алады,сондықтан сөйлем ішінде оның бедгілі бір мүшесі бола алады.Ал көмекші сөздер жеке тұрып белгілі бір мағынаны білдіре алмайтындықтан,белгілі бір сұраққа жауап ере алмайды.

2.Атауыш сөздер дегеніміз не ?

3.Одағай сөздер нешеге бөлінеді ?

4.Қазақ тілінде неше сөйлем мүшесі бар ?

5.Зат есім дегеніміз не ?

6.Етістік дегеніміз не ?

а) Сын есімнің зат есіммен байланысы ; заттың сынын,сапасын, сипатын,көлемін білдіретіндігі,қандай,қай сұрағына жауап беретіндігі.Сын есімнің ойды көркемдеп берудегі мәнін түсіндіру.