Cабаќтыњ таќырыбы: Топтау сан есім 6-сынып

1.Атауыш сөз дегеніміз не ? 2.Көмекші сөз дегеніміз не ?

3.Одағай сөз дегеніміз не ? 4.Одағай сөздерде толық мағына бола ма ?

5.Не себепті одағайлар сөйлемде оқшау айтылады ?

6. Одағайдың сөйлем мүшесі бола алуының себебі неде ?

8.Үстеу құрамына қарай нешеге бөлінеді ? 7.Үстеу дегеніміз не ?

9. Еліктеу сөздер дегеніміз не ? 10.Тұйық етістік дегеніміз не ?

11.Етіс нешеге бөлінеді ? 12.Ортақ етіс қалай жасалады ?

1. Көңіл күй одағайлары шаттану,таңырқау,аңсау,қуану,ұнату,ренжу,түңілу,өкіну,шошыну,назар ауару сияқты мәнді білдіреді. Олар : пәлі,ойпырмай, шақай,бәрекелді т.б.

2. Жекіру одағайлары жекіру,тыйым салу,бұйыру сияқты мәнді білдіреді.Олар тәйт,тек,жә т.б.

3. Шақыру одағайлары мал,ит,құсты шақыру,қуумен байланысты мәнді білдіреді. Олар : шөре-шөре,кә-кә,қош-қош т.б.

Одағайлар сөйлемдегі ойға қатысты болғанымен ондағы жеке сөздермен грамматикалық байланысқа түспей оқшау айтылады.Әрі одағайдың толық мағынасы болмайды, олар сөйлем мүшесі қызметін атқара алмайды

Одағай сөйлем басында да,ортасында да,соңында да қолданыла береді.Одағай сөйлемнің басында келсе,оның алдынан үтір қойылады.

Одағай сөйлемнің ортасында келсе,оның алдынан үтір қойылады.
Жаттығумен жұмыс : 316-жаттығу. Одағайларды тауып,түрлеріне қарай ажыратыңдар.
Шығармашылық жұмыс : Мына одағай сөздеріне сөйлем құраңдар : әттең,Уh,ойпырымай,бәрекелді,алақай,өй,ой т.б.
Білімді бекіту : 1. Одағай нені білдіреді ? 2.Одағайдың қандай түрлері бар ?

3. Одағайлы сөйлемде қандай тыныс белгілері қолданылады ?

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын иексеру. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға өткен сабақтар бойынша сұрақтар қоямын.

1.Одағай нені білдіреді ? 2.Одағай сөздерде толық мағына бола ала ма ?

3.Не себепті одағайлар сөйлемде оқшау айтылады ?

4.Одағайдың сөйлем мүшесі бола алмауының себебі неде ? 5.Одағайдың қандай түрлері бар ?

6.Одағайлы сөйлемде қандай тыныс белгілері қойылады ? 7.Етістік нені білдіреді ?

8.Морфология нені зерттейді ? 9.Синтаксис нені зерттейді ?

10.Етіс дегеніміз не ? 11. Болымсыз етістік дегеніміз не ?

12.Күрделі етістік дегеніміз не ? 13.Бейнелеуіш сөздер дегеніміз не ?

б) Жаңа сабақты түсіндіру :

Өткен сабақтар бойынша шолу жасап,оқушыларды сөйлемдерді фонетикалық морфологиялық синтаксистік талдау жасауға үйретемін.

1) Төстік ауыл│дан ұза│п шық│қан соң шалұұйрық ат│қа тіл біт│е│ді.

Терезе│ні сықырла│т│ып дала│да жел соғ│ып тұр.

Қонақ│тар үй│ге кір│іп, қымыз іш│іп, тынығ│ып жат│ты.

▬●▬▬● ▬ ● ▬▬ ● ▬ ● ▬ ● ▬▬▬ ~~~~~~~~~ ~~~~ — •– • – • – • ====

Мінайдар демін жақындата түсіп, Маржанкүлдің бетінен сүйіп алды.

————— – • – • – • – • – • – • – • – • ~~~~~~~~~~~ - - - - - - - ===========

Күн бата бригада ауылға келгенде, Бұзаубақтың үйінің жанында үш-төрт адам тұр еді.

• – • – • – ——— – • – • – • – • – •– ~~~~~~~~~~ • — • — • — • — ~~~~~~~ ——— ======

3.Қосымша дегеніміз не ? 4.Қосымша нешеге бөлінеді ?

5.Жұрнақ нешеге бөлінеді ? 6.Жалғау нешеге бөлінеді ?

7.Неше септік бар ? 8.Жалқы есім дегеніміз не ?

9.Деректі зат есім дегеніміз не ? 10.Сан есім дегеніміз не ?

11.Есімдік дегеніміз не ?

Лексикалық мағынасынан айырыла бастап,сөйлемде екінші бір сөздің жетегінде ғана қолданылатын зат есімдер бар.

Бүкіл оқушылармен жұмыс : Оқушыларды үш топқа бөліп,бірінші топ тоғыз сөз табының ережесін,екінші топ мағынасын,үшінші топ құрамын айтып береді.

3. Көмекші сөздер қай сөз табымен тіркесіп қолданылады ?

2.Олар қандай сөз табымен тіркесіп қолданылады ?

3.Одағай нені білдіреді ?

4.Одағайдың түрлерін ата ?

5.Не себепті одағай сөйлем мүшесі бола алмайды ?

6. Неге одағай сөйлемде оқшау айтылады ?

Жеке тұрып сұраққа жауап бере алатын және өз алдына сөйлем мүшесі бола алатын толық мағыналы етістіктер негізгі етістік деп аталса,өз алдына жеке тұрып сөйлем мүшесі бола алмайтын толық мағынасы жоқ,тек негізгі етістіктермен,есім сөздермен тіркесіп қолданылатын етістіктер көмекші етістіктер деп аталады.

Қазақ тілінде тек төрт етістік қана : е (еді,екен,емес ),жазда,ет,де (деп,десе,деген,дер ) көмекші етістік мәнінде пайдаланылады. Бұлар негізгі етістік болып жұмсалмайды,жұмсалса да,өту сирек қолданылады.Өйткені бұлар лексикалық мағынасына бүтіндей айырылып қалған етістіктер.
Жаттығумен жұмыс : 320-жаттығу. Мәтінді жазып,етістіктерді табыңдар,олардың қайсысы көмекші екенін айтып беріңдер.
Білімді бекіту : 1.Көмекші етістіктер дегеніміз не ? 2.Етістіктер нешеге бөлінеді ?

3. Негізгі етістік дегеніміз не ? 4. Көмекші етістік дегеніміз не ?

а) Күрделі сөздердің бір түрі қысқарған сөздің жасалу жолдарын және емлесін түсіндіру,алған білімдерін пысықтау,тексеру,бағалау ;

ә) Оқушылардың білім дағдыларын жинақтау,деңгейлік тапсырмалар арқылы дамыта оқыту ;

б) Оқушыларды елжандылыққа,инабаттылыққа,әдемілікке тәрбиелеу.

2.Біріккен сөздер дегеніміз не ?

3.Күрделі сөздер дегеніміз не ?

4.Қос сөздер дегеніміз не ?

5.Қос сөздер нешеге бөлінеді ?

б) Жаңа сабақты түсіндіру :

Кейбір күрделі атаулар,мемлекет,мекеме,ұйым аттары бірнеше сөздің тіркесінен құралып,кейде қысқартылып та қолданыла береді. Мысалы : Америка Құрама Штаттары деген АҚШ болып,Біріккен Ұлттар Ұйымы деген БҰҰ болып,Алматы мемлекеттік университеті деген АлМУ болып қысқарып та жұмсалады.Осындай күрделі атаулардың белгілі тәсілдермен қысқартылып шығуын қысқарған сөздер дейді.

Күрделі атаулар әр түрлі жолмен қысқартылады.

1. Күрделі атау құрамындағы бас әріптерінен құралады. Мысалы : БҰҰ - Біріккен Ұлттар Ұйымы,

ҚРҰҒА – Қазақстан Республикасы Ұллтық ғылыми академиясы т.б. Мұндай қысқарған сөздер бас әріппен жазылады да,қосымша дефис ( - ) арқылы жалғанады. Мысалы : АҚШ-тың ( Америка Құрама Штаттарының )

2. Күрделі атау құрамындағы бірінші сөздің басқы буыны мен кейінгі сөздердің бас әріптерімен құралады. Мысалы : ҚазМИи– Қазақстан медицина институты.

3. Күрделі атаулардың құрамындағы сөздердің бірінші буындарынан немесе бірінші сөздің басқы буыны мен келесі сөз тұтас қалпында бірігіп құралады.
Білімді бекіту :

1. Қысқарған сөздер дегеніміз не ? 2. Күрделі сөздер жасалу жолдарына қарай нешеге бөлінеді ? 3.Қайталама қос сөз дегенңмңз не ? 4. Қосымша қос сөз дегеніміз не ?

-Тәк –тәк ... Бүгін сіресі су көтермей,шөлкестеніп отыр.Бәлем тұра тұр,томағаңды кигізіп қояйын.

Базар сөйлей жүріп бір қуыс былғарыны бүркіттің басына кигізе салды. Жаңа ғана шатынап тұрған тентек құс баладай момақан күйге түсті. ( Қ.Жұмаділов,110 сөз )

Үйге тапсырма : Күрделі сөздерді оның түрлерін оқып келуге беремін


6 - сынып Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы : Бақылау жұмысы

Сабақтың мақсаты :
а) Оқушылардың ойлау қабілетін,сабаққа деген қызығушылығын арттыру
ә) Мұқият тыңдап, ұқыпты жаза білуге үйрету.
б) Өз ісіне ұқыпты,мейірімді,кешірімшіл болуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі : қайталау
Сабақтың әдісі: баяндау
Сабақтың көрнекілігі : түсінігі қиын сөздерді тақтаға жазу
Халықтық педагогика мақал-мәтелдер.

элементтерін қолдану:
Сабақтың барысы :
а) Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқушылардың зейінін аудару.
Тақтағы бүгінгі күн мен диктанттың тақырыбын жазып қоямын.
ә) Жаңа сабақ.

Ұлы достық

Ағыбай мен Төреқұлды табыстырған тағдырдың өзі-жатқан бір тарих. Сонау отызыншы жылдардың басында бұлар үй-ішімен қырғыз асып барып,күнгей бетте бір жыл қыстап қайтуға тура келген.Төреқұлдың әкесі Ералыны мұның әкесі Жұмахан бұрын да сырттай біледі екен.Қиыншылық кезде қара тартыпбарып,соларды паналаған. «Ашаршылықта жегенқұйқаның дәмі аузыңнан кетпес» деп,қырғыз ағайындардың сондағы істеген жақсылығы естен,сірә,кетер ме ? Ералының бұларға бір бөлмені босатып беріп,аздаған азық-түлігін бала-шағасының аузынан жырғандай етіп,топты жанды бір қыс асырап шыққанын қалай ғана ұмытарсың ?! Жұмахан оны қашан дүниеден өткенше ұмытқан жоқ,бірақ көзінің тірісінде Ералының сол қарымтасын қайтаруға үлгермей,өлерінің алдында Ағыбайға аманат етіп,табыстап кетті.Әкелер арасындағы байланысты кейін балалар жалғастырған.Әке аманатын Ағыбайдың қаншалықты орындай алғанын кім білсін,әйтеуір,қырық жылдан бері Төреқұлмен қатынасы үзілген жоқ,заманына қарай екеуінің арасында жорға ауысқан кездер де,дорба ауысқан кездер де болып тұрады.

1. 
   Сөз құрамына қарай нешеге бөлінеді ?
   

3. Күрделі сөздер дегеніміз не ?

4. Біріккен сөздер дегеніміз не ?

5. Қос сөздер дегеніміз не ?

6. Қысқарған сөздер дегеніміз не ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Екі я одан да көп сөздер тіркесіп келіп бір ұғымды білдіретін күрделі сөздер тіркесті сөздер деп аталады.Бұлар мағынасы жағынан біріккен сөздер сияқты бір ұғымның атуы болып келеді,бірақ бір-бірінен бөлек жазылады.

Мысалы : боз торғай,сөз таптары,қара торы,үш жүз т.б.

Тіркесті сөздерге күрделі зат есімдер ( мәдениет сарайы,Алматы қаласы,ауыл шаруашылығы т.б. ) күрделі сын есімдер (қара кер,бидай өңді,ат жақты,ұзын бойлы т.б. )

Күрделі сан есімдер ( он үш,екі жүз,сексен бес т.б. ) күрделі үстеулер (күні бойы,ала жаздай,ертеден қара кешке дейін т.б. ) жатады.

Жаңа сабақты түсіндіргеннен кейін,жаттығумен жұмыс жүргіземін.

3. Қос сөздер дегеніміз не ? 4.Бірккен сөздер дегеніміз не ?

5. Күрделі сөздер жасалу жолдарына қарай нешеге бөлінеді ?
Үйге тапсырма : 104-жаттығуды жазып келуге беремін.
Сабақ соңында оқушылардың білімдері бағаланады.

6– сынып Қ а з а қ т і л і

Сабақтың тақырыбы : Сөзжасамнан өткенді қайталау

Сабақтың мақсаты :
а) Сөзжасамның зерттейтін мәселелері сөздердің жаңа мағынаға ие болуы,түрлеп жолдарын түсіндіру.
ә) Практикалық білім дәрежелерін одан әрі кеңейту,оқушлардың ой - өрісін,сауаттылығын,тілін дамыту
б) Оқушыларды өзара сыйласымдыққа үйрету,табиғатты сүюге,елін құрметтеуге тәрбиелеуу.

Сабақтың түрі : қайталау

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап

Сабақтың көрнекілігі : кеспе қағаздар,плакат

Халықтық педагогика Ақылды адам-батпан-ақ,

элементтерін қолдану : Ақылсыз адам-сасқалақ.

Пәнаралық байланыс : әдебиет.

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :
Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын иексеру. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ә) Үй тапсырмасын пысықтау
Үйге берілген жаттығуды тексеремін
1. Сөз құрамына қарай нешеге бөлінеді ? 2.Дара сөздер дегеніміз не ? 3. Күрделі сөздер дегеніміз не ?
4.Біріккен сөздер дегеніміз не ? 5.Қос сөздер дегеніміз не ? 6.Қысқарған сөздер дегеніміз не ?
7. Тіркесті сөздер дегеніміз не ? 8.Қос сөздер нешеге бөлінеді ? 9.Қысқарған сөздер нешеге бөлінеді ?

б) Жаңа сабақты түсіндіру :

Сөз түрлі бөлшектерден тұрады. Сөз бөлшектерінің өзіне тән белгілі бір мағынасы және қызметі болады. Мысалы : жолдастыққа деген сөз мынадай төрт бөлшектен тұрады : жол-дас-тық-қа.Бірінші жол бөлшегі «салған із» немесе «сапар» деген мағынаны білдірсе,оған –дос қосымшасы қосылған жолдас сөзі «серік» деген мағынаны беріп тұр. Бұл сөзге – тық қосымшасы жалғанып,адамдар арасындағы қатынас мағынасын білдіретін сөз жасалған. Соңғы – қа бөлшегі бұл сөзге жаңа мағына үстеп тұрған жоқ,басқа сөзбен байланыстыру қызметін атқарып тұр.

Сөйтіп,сөздің тұлғасы деген ұғымға түбір және қосымша деп аталатын бөлшектер кіреді.Сөз жалғыз бір түбірден де (мысалы,үй,әке,бала т.б,) қосымшалы түбірден де (мысалы; маңдай-ша,өнер-паз,біл-ім т.б. ) екі түбірден де )мысалы: некен – саяқ,жақсы-жаман ) құралады.

Сабақты түсіндіргеннен кейін жаттығумен жұмыс жүргіземін..

3.Қосымша нешеге бөлінеді ?

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын иексеру. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

4. Қосымша нешеге бөлінеді ? 5. Жұрнақ нешеге бөлінеді ? 6. Жалғау нешеге бөлінеді ?

Сөз тұлғасы

Дара

Күрделі