Монолог  (грек. monos – бір, жалғыз, латын. logus – сөз)

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология ғылымдары» сериясы №4(62) 2017 ж. 
237
сөзі анық, дауыс ырғағы құлаққа жағымды естілетіндей болғаны дұрыс. Сол себепті де тыңдалым 
мәтінін магнитафон таспасына жазып алып тыңдатқан дұрыс. Тыңдап біткен соң олардың қалай 
түсінгендіктерін анықтау үшін мынадай бірнеше тапсырмаларды орындату қажет: 
- тыңдаған мәтіннің мазмұнына назар аударту; 
- мәтін бойынша бірнеше сұрақтар қою; 
- мәтінді бірнеше бөлікке бөлгізіп, тақырып қою; 
- жоспар жасату.
Осы тапсырмаларды орындау барысында студенттердің есте сақтау қабілеттері мен басқаның 
сөзін тыңдай білу сияқты дағдылары қалыптасады. Тыңдалым әрекеттері қашан да оқылым, сөйлесім, 
жазылым әрекеттерімен қоса жүргізіледі. Тыңдалым тапсырмалары көбінде тестік тапсырмалар мен 
сұрақтарға жауап беру, жоспар бойынша шығарма жазу түрінде де беріледі.
Оқылым – мәтіннен қажетті ойды алу, ой елегінен өткізу әрекеті. Ол графикалық белгілерді 
қабылдаудан, түсінуден тұрады. Тіл үйренушінің тілін дамытудың басты құралдарының бірі – мәтінді 
оқу. Мәтінді оқи отырып, тіл үйренуші дүниетанымын кеңейтеді, сөздікпен жұмыс істей білу 
дағдысын қалыптастырады. Оқылым мәтіндерін іріктеу барысында оның мазмұнына, тәрбиелік 
мәніне назар аудару қажеттілігі аз айтылып жүрген жоқ. Бұл мәселені қазір көп әріптестеріміз жақсы 
ескеріп жүр деп ойлаймын. 
Оқылым әрекеті тыңдалым, жазылым әрекеттерімен тығыз байланысты. Сондықтан да бұл 
әрекеттерді сабақ барысында бір-бірімен ұштастыра білу де үлкен шеберлікті қажет етеді.
Оқылым әрекеттері арқылы тіл үйренушінің сөздерді дұрыс айта білу, ой екпінін, сөз екпінін 
дұрыс қоя білу дағдылары қалыптасады. Ең бастысы оқылым әрекеті арқылы тіл үйренушінің сөздік 
қоры дамып, сөздікпен жұмыс істей білу дағдысы қалыптасады. 
«Шет тілдерді игерудің жалпыеуропалық құзыреттері: зерттеу, оқыту, бағалау» стандартында бұл 
«қатысымдық тұлғалар» – тілдік дағдылар деп аталған. Тілдік төрт дағды (айтылым, тыңдалым, 
жазылым, оқылым) оқушының сөйлеу әрекетін қалыптастырады. Қазақ тілінің жаңа оқыту әдістері 
арқылы біз білім деңгейі, ой-өрісі дамыған, тіл арқылы өз ойын еркін жеткізе алатын, туындаған 
мәселелерді шеше білетін, шынайы өмірге бейім жаңашыл ұрпақ тәрбиелейміз. Оқушылар оқылым, 
жазылым, тыңдалым, айтылым дағдыларын қалыптастыра отырып, еркін қарым-қатынас жасауға, 
сын тұрғысынан көзқарасын білдіруге, өз ойын жеткізіп, шешім қабылдауға дағдыланады. Қазақ 
тілінде берілген кез келген ақпараттарды тиімді қолдана отырып, өзіне қажетті мәліметті ала алады. 
Әрбір оқыту әдісі белгілі бір мақсатқа жетудің құралы болып табылады. Тілді кіріктірілген бағдар-
лама арқылы оқытудың негізгі мақсаты – сөйлеу әрекетінің түрлерін (айтылым, жазылым, тыңдалым, 
оқылым) меңгерте білу [5]. 
Жалпы айтқанда, тіл үйренушінің қазақ тілін жақсы игеруі үшін осы біз тоқталған оқылым, 
жазылым, тыңдалым, сөйлесім әрекеттерін кешенді түрде жүргізу қажет. Өйткені қазақ тілін оқыту 
барысындағы бұл әрекеттер бірін-бірі толықтырып, біріндегі кемшін түсіп жатқан мәселелерді 
қамтып, студенттің сабақ барысында алған білімін бекітіп, сабаққа деген қызығушылығын 
арттырады. Студенттерді қазақша сөйлеуге үйретіп қана қоймай, кәсіби бағытта жұмыс жасауларына 
және болашақ мамандардың жеке тұлға ретінде жетілуіне, ішкі-жан дүниелерінің дамуына ықпал 
жасау болып табылады. 
Пайдаланылған
 әдебиеттер тізімі:
1
 
Қазақ тіл білімінің антологиясы. – Павлодар: С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік универ-
ситеті, 2010. – 548 б. 
 
2
 
Оралбаева Н., Жақсылықова К. Орыс тіліндегі мектептерде қазақ тілін оқыту әлістемесі. – Алматы: 
Ана тілі, 1996. – 208 б.

жүктеу 6,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: