38
дайындалады. Суреттерге қарай отырып, сақтардың тұрғын жайы қандай
болғанын суреттеңдер. Киіз үй дегеніміз не? Киіз үйге сипаттама беріңдер.
Сақтардың немен айналысатыны туралы айтып беріңдер (мал шаруашылығы,
егіншілік, қолөнер, балық аулау, аңшылық кәсібі туралы). Олар қандай еңбек
құралдарын пайдаланғаны туралы ойланып жауап беріңдер.
Оқулық мәтіні, карта, тақтада көрсетілген иллюстрациялық материалдар
оқушылардың осы білім көздерінен өздеріне қажетті мәліметті алуға және
білімдерін толықтыруға көмектеседі.
Мұғалімнің тапсыруы бойынша 3 оқушы бірінен соң бірі оқулық мәтінін
дауыстап оқып шығады. Оқулықта берілген тапсырмалар негізінде жұмыс
жүргізіледі. Оқушылар «Ертеде Қазақстан жерін мекендеген тайпалардың
өмірі мен тұрмысы» атты кестені оқулық мәтіні негізінде өздігінше
толтыруды жалғастырады.
Кесте: «Қазақстан жерін ертеде мекендеген тайпалардың өмірі мен
тұрмысы»
тайпалар Шаруашы-
лығы
Қоғамдық
құрылысы
ішкі,
сыртқы
саясаты
кәсібі
діни
нанымдары
Сақтар
Ғұндар
Түрік
тайпалары
Бұл тапсырманы орындау келесі сабақтарда жалғастырылады.
Сабақты бекіту мақсатында жұмыс дәптерімен жұмыс жасалады.
Үйге тапсырма: §16. «Сақтар» тақырыбын оқып шығу және сұрақтар
мен тапсырмаларға дайындалып келу.
§17. тұмар патшайым
сабақтың мақсаты: оқушыларды ержүрек сақ тайпалары, олардың
жорықтары, сақ патшасы Тұмардың елін, жерін қорғаудағы ерлік істерімен
таныстыру. Шырақтың ерлігі және парсылардың сақ жеріне жорығымен
таныстыру. Сабақ материалы оқушылардың отансүйгіштік сезімін
тәрбиелеуге көмектеседі. Оқушылардың тарихи қайраткерге сипаттама беру
біліктерін дамытуда жұмыс жүргізу.
39
пайдаланылатын көрнекі құралдар: карта, «Шығыс коллекциясы»
атты электронды оқулық, бейнефильмнен үзінді.
оқып-үйренген материалды қайталау §16-та берілген сұрақтар мен
тапсырмалар негізінде жүргізіледі.
Жаңа материалды оқып-үйрену жоспары:
1. Ержүрек сақ тайпалары.
2. Парсы патшасы Кирдің сақ тайпаларына қарсы жорығы.
3. Ерлігі аңызға айналған қолбасшы әйел – Тұмар патшайым.
4. Шырақтың ерлігі.
Жаңа материалды оқып-үйрену барысында «Шығыс коллекциясы» атты
электронды оқулықтан сақ тайпаларының қару-жарақтары, киімдері және
ертедегі қазақ жерін мекендеген тайпалар өмірінен, олардың жорықтары
бейнеленген сюжеттен (бейнефильм арқылы) үзінді пайдаланса, сабақтың
тәрбиелік-танымдық мәні арта түсер еді.
Электронды оқулық, бейнефильм болмаған жағдайда, «Қазақ тарихы»
журналындағы сақтардың өмірі, жорықтары, жауынгерлері бейне лен-
ген иллюстрацияны пайдалануға болады. Сонымен қатар «Аруна» баспа-
сынан шыққан «Томирис» атты кітаптан үзінді және иллюстрациялық
материалдарды пайдаланған тиімді.
Осы үзінділер негізінде әңгіме өткізіледі.
1. Сендер сақтар туралы қандай жаңа, тың мәлімет алдыңдар?
2. Сақтарды неліктен өнерлі де жеңілмейтін садақшылар деп атайды?
3. Сақ патшайымы Тұмардың ерлігі туралы не білесіңдер?
Мұғалім оқушылар жауаптарын толықтырып, оларды өз қалауы
бойынша үш топқа бөледі:
Мұнда оқушылардың электронды оқулық, бейнефильм, не иллюстра-
циялық материалдар арқылы көргендерін, өздері сыныптан тыс қосымша
әдебиеттен оқығандарын еске түсіріп, суреттеменің әсерлі баяндалуына қол
жеткізілуі тиіс. Тақтаға тарихи қайраткерді сипаттауға арналған жаднама
ілінеді. Оқушы қиялының дамуына мүмкіндік беру қажет. Сол үшін
қолдарынан келсе сақ тайпалары, жауынгерлері, қару-жарақтары, парсы
патшасы Кир, оның жауынгерлері, Тұмар патшайым туралы суреттерді
өздері салуына жағдай жасау қажет. Ал мұндай жұмыстар оқушылардың
осы бейнелерді не образдарды көздеріне елестетуге, оларды салу арқылы
жаңа материалды естерінде жақсы сақтауға, шығармашылық қабілеттерінің
дамуына септігін тигізері хақ. Түрлі карта-схема, кесте жасау, тарихи
қайраткерлердің портретін салу олардың пәнге деген ынтасын арттыруға
көмектеседі. Сақ жауынгерінің, Кир мен Тұмардың рөлінде ойнауға да
болады.
40
Бірінші топ оқушылары оқулықтың бірінші тақырыпшасымен (1–3 аб-
зацтар) танысып, «Ержүрек сақ тайпасының суреттемесін» жасайды.
Екінші топтың оқушыларына «Кир патшаға» және оның жауынгер-
леріне сипаттама беру тапсырылады.
Үшінші топ оқушылары «Тұмар – сақ қолбасшысы, патшайымы»
деген тақырыпта сипаттама дайындап, тақырыпшаның күрделі жоспарын
жасайды.
Бұл тапсырманы орындауға 7–8 минут уақыт беріледі. Әр топ белгіленген
уақыт ішінде сипаттама жасайды. Оқушылар тарихи қайраткердің портретін
жасауы, сурет, карта-схема, кесте, күрделі жоспар дайындауы мүмкін.
Олардың рөлдерін ойнауы бағаланады. Әр топтан бір-екі оқушы ауызша
суреттемелер жасап, жоғарыда берілген тапсырманы қалай орындағанын
көрсетеді. Сыныптың басқа топтағы балалары қойған сұрақтарға жауап
береді. Әр топ өз шамасы келгенше тапсырманы қалай орындағанын барлық
сынып алдында талқылауға ұсынады.
Оқушылар өздері қай топ оқушыларының тарихи қайраткерге берген
сипаттамасы немесе портреті жақсы даярланғанын бағалап, сынып бойынша
шешеді.
Содан кейін оқушылар «Білімпаздар үшін» материалымен әрқайсысы
өздігінше оқып танысады.
Жұмыс дәптерімен жұмыс жүргізіледі.
Шырақтың ерлігі.
Бұл материалды оқып-үйрену «Тарихи тұлға» сайысын өткізуден
басталады. Оқушылар үш топқа бөлінеді. Бірінші топтың оқушылары
«Шырақтық ерлігі» тақырыпшасының 1–2 абзацтарын оқып танысып,
оның жоспарын жасайды. Екінші топтың оқушылары 3–4 абзацты оқып,
жоспарын жасайды. Үшінші топ оқушылары 5–6 абзацтармен танысып,
оның жоспарын жасайды. Тапсырмаларды естерінде жақсы сақтап, оны
өзара бір-біріне айтып, жоспарын құрады. Содан кейін балалар өздерінің
орындарын ауыстырады, яғни үш топтан бір-бірден үш бала бір партаға
келіп отырады. Олар бір-біріне бүкіл үш тапсырманың мазмұнын айтып,
жоспарын талқылап үйренеді.
Мұғалім бақылаушы ретінде оқушыларға қосымша сұрақтар қояды,
жаңа материалды қалай меңгергенін тексереді. Мұғалім:
1. Тұмар-Томиристің, Шырақтың ерлігі сендерге қалай әсер етті?
2. Отанды сүю деген сөзді қалай түсінесіңдер?
3. Қазіргі бейбіт заманда елін, жерін қорғайтын ерлік істер жасала ма?
Күнделікті өмірден мысалдар келтір.
Жұмыс дәптерімен жұмыс жүргізіледі.
Үйге тапсырма: §17. «Тұмар патшайым», «Шырақтың ерлігі» әңгімелерін
оқып танысу, сұрақтар мен тапсырмаларға жауап дайындау.
Достарыңызбен бөлісу: | 
