ҚазаҚстандағы  практикалық журналистика

66
ҚазаҚстандағы 
практикалық журналистика    
3.0
практикалыҚ нұсҚаулыҚ
ҚОрЫТЫнДЫ СҰрАҚТАр:
1. ҚР салық кодексіне жақында енгізілетін өзгертулердің бизнес-ортаға ықпалы туралы 
жазуға тапсырма алған журналист ең алдымен қай ақпарат көзіне жүгінуі керек? 
A.  Салық кодекстіне енгізілетін өзгертулер туралы заң жобасын әзірлеуші ведомство.
B.  «Біздің салықтар» үкіметтік ұйымының эксперті.
C.  Салық кодексіне енгізілетін өзгертулер жайлы жаңалықты бірінші болып жариялаған Tax-
News.kz газетінің редакциясы.
D.  Қазақ заң академиясының салық құқығы жөніндегі маманы .
2. ИнвестКредит банкі өзі бірнеше жыл бойы жобаларын қаржыландырып келген аты-
раулық «МұнайЖабдықтар» зауытының банкрот болғаны туралы құжаттарды сотқа 
өткізгенін мәлімдеді. AtyrauNews.kz интернет-газетінің журналисі оқиға туралы мақа-
ласында мынандай дерек көздерін пайдаланды: Атырау облысы әкімінің өнеркәсіпті қа-
дағалайтын орынбасары; «МұнайЖабдықтар» зауытының директоры, зауыттың бас 
инженері. 
Ақпарат көздерін пайдаланудағы қандай ұстаным бұзылған: 
A.  А. Сәйкестік.
B.  B. Объективтілік.
C.  C. Дұрыстық.
D.  D. Мақала жоғарыда аталған барлық негізгі ұстанымдаға сәйкес әзірленген.
3. Қазақстандағы БАҚ туралы заңға сәйкес төменде аталғандардың қайсысы ақпарат 
көзі бола алмайды? 
A.  Қр президенті.
B. CEo Apple Inc.
C. рФ сыртқы істер министрлігі.
D. ХФҚ баяндамасы.
4. Мемлекеттік органдар журналистің сұранымына қандай уақыт аралығында жауап 
беруі керек? 
A. 1 күннен кешіктірмей.
B. 3 күннен кешіктірмей.
C. 7 күннен кешіктірмей.
D. 30 күннен кешіктірмей.
5. Қазақстандағы төменде аталған органдардың қайсысы инфляция туралы ақпарат 
көзі бола алады? 
1) ҚР ұлттық экономика министрлігінің статистика комитеті, 
2) ҚР ұлттық банкі, 
3) ҚР Энергетика министрлігі
А. 1 ғана.
B. 2 ғана.
C. 1 мен 2.
D. 1 мен 3.
6. Журналистің сұранымы қосымша зерттеу мен тексеруді қажет етеді. Жауап қандай 
уақыт аралығында берілуі керек? 

67
ҚазаҚстандағы 
   
3.0
 
   практикалық журналистика 
практикалыҚ нұсҚаулыҚ
A. Бір айдан кешіктірмей.
B. 2 аптадан кешіктірмей.
C. 2 айдан кешіктірмей.
D. 3 аптадан кешіктірмей.
7. Журналистің сұранымына заңда белгіленген мерзімде жауап берілмеді. Ақпарат алу 
үшін ол заңға сәйкес қалай әрекет етуі керек? 
A. Ақпарат көзінен ақпаратты талап ете беруі керек.
B. Сотқа жүгінуі керек.
C. Ақпарат көзін жайына қалдыруы керек.
D. Сұранымын қайталауы керек.
8. Ньюсмейкерлердің байланыс деректерін жылдам табуға мүмкіндік беретін құралы: 
A. ньюсмейкерлердің жалпы базасы.
B. Журналистің жақсы жады.
C. ньюсмейкерлердің дербес базасы.
D. Компаниялар мен мемлекеттік органдардың баспасөз қызметімен тікелей байланыс жасау
Тесттің дұрыс жауаптарын кітаптың соңынан көре аласыз. 

68
ҚазаҚстандағы 
практикалық журналистика    
3.0
практикалыҚ нұсҚаулыҚ
Авторы   
Гүлмира Қамзиева
Жұмыс орны, қызметі  
 Internews Kazakhstan, редактор

69
ҚазаҚстандағы 
   
3.0
 
   практикалық журналистика 
практикалыҚ нұсҚаулыҚ
СұхБат ЖанРының ҚыР-СыРы
Сұхбат – баспасөз тәжірибесінде кең тараған байырғы жанрдың бірі. Ағылшын тіліндегі «interview» 
сөзінен «сұхбат» деп аударылады. Сұхбаттың мақсаты көп – оны  психологиялық, клиникалық, әлеу- 
меттік және зерттеу мақсатында да пайдаланады. Журналистикада сұхбат деп репортер мен сұхбат 
беруші бір немесе бірнеше адаммен болатын әңгімені атайды. 
СұхБаттың түРлЕРІ мЕн СұхБат СтИльДЕРІ
Жақсы сұхбат жәй әңгімеге ұқсайды, алайда бұл жәй ғана диалог емес. Себебі күнделікті өмірде 
екі  адамның  әңгімесінде  белгіленген,  арнайы  көздеген  құрылым  немесе  жоспар  бола  бермейді. 
Бұл әңгіме болжап болмайтын бағытта өрбуі мүмкін, көп жағдайда бар ақпарат қол сермеу, ымдау 
арқылы беріліп, қисыны болмайды. Сұхбаттың орны бөлек, оның өз құрылымы, жоспары, басы, 
ортасы, негізгі бөлігі және көздеген мақсаты бар. 
СұхБаттың түРлЕРІ 
Деректерден тұра-
тын сұхбат немесе 
оқиға орнынан 
жасалатын репор-
таж кезінде жазы-
латын сұхбат, ол не 
жағдай болғанын 
білдіріп, «кім, не, 
қайда, қашан» де-
ген сұрақтардан 
тұрады. Белгілі 
бір жағдайда осы 
сұрақтардың өзі 
жеткілікті. 
Осыған ұқсас, бірақ то-
лықтыратын сұрақтары 
бар сұхбат. Бұл сұхбат 
түрін сараптаманың 
алғашқы кезеңіне жатқы-
зуға болады. Мұндай 
сұхбат түрін сарапшымен 
немесе оқиға орнында 
болған журналистпен 
жүргізетін әңгіме ба-
рысында пайдаланған 
жөн: мұндай оқиға қалай 
болды, оның болуына не 
себеп?
Сұхбаттың келесі 
түрі – оқиғаға ті-
келей қатысы бар 
адамдармен сұх-
баттасу. Мәселен, 
министрлер неме-
се оппозиция же-
текшілері, шеруші, 
полиция өкілі, 
қоғамдық ұйым 
белсенділері, мем-
лекеттік шенеунік-
тер болуы мүмкін.  
 Сұхбатты  жаңа-
лықтар мен 
болған оқиғадан 
өзге де «жанр-
ларда» пайда-
лануға болады. 
Мәселен, біртуар 
тұлғалар жайын-
да сюжет жасау 
барысында, шолу 
жасау кезінде.  
Мәселен, 2000 жылдардың басында танымал  қазақстандық композитор Ертөстік Сансызбаев (саз-
гердің есімі өзгертілген) журналистпен әңгіме барысында ресми билік өкілдерін сынап, дөрекі түр-
де балағаттаған. Бұл сөздерді жазып алған журналист оны бұқараға жариялап жібереді. Егер дер 
кезінде бұл материалды немесе сұхбатты редактор көрмегенде, онда бұл басылым заң алдында 
жауап берер еді. неге? өйткені өзара сөйлесу барысында мемлекетті сынаушы азамат өз пікірін бір 
адамға ғана жеткізді. Ал оның сөзін жариялап жіберген журналист сыңаушының балағат сөздерін 
жүздеген, мыңдаған адамға жеткізеді. Сөйтіп заңды әрі журналистік этиканы бұзады. Сұхбат беруші 
де, сұхбат алушы да өз жауапкершілігін ұмытпауы тиіс. яғни, сұхбат пен жәй әңгімені шатастырмау 
керек.
СұхБат СтИлІнІң ӘРтүРлІлІГІ
Сұхбаттың бір түрі – көптеген сұрақтардан тұратын қызу сұхбат. Мұндай сұхбат барысында ыңғай-
сыз сұрақтарды да қоюға болады. 
Келесі түрі жәй әңгімеге ұқсайтын еркін сұхбат. 
Бұлардың екеуі де дайындықты талап етеді.