12
жеңілдіктерді ала алады. Бұл жеңілдіктердің кө-
лемі квотаға енгізілген оралмандарға қарағанда
шектеулі, оларды салыстыру қиын.
Заңдарда жұмыспен қамту, біліктілігін арттыру,
тілге бейімделу көмектерін көрсету бекітілген-
мен республикада арнайы тіл курстары сияқты,
анықтама қызметтері, біліктілігін жоғарылату
курстары сияқты арнайы интеграциялық бағдар-
ламалар жоқ. Қабылданған заң оралмандарға
арналған бейімделу орталықтарын құру мәселе-
сін шешкен. Бірақ, Халықаралық көші-қон ұйы-
мының деректеріне сүйенсек, мұндай орталықтар
өз қызметін толығымен орындай алмай келеді.
1.5. Институционалдық негіздер
Квота бекіту жүйесін енгізу, оралмандардың кө-
шіп келуін және олардың бейімделуін қадағалау
Еңбек министрлігінің көші-қон департаментіне
жүктелген болатын; 1997 жылы бұл өкілеттік мем-
лекеттік орган - көші-қон және демография Агент-
тігіне берілді (КҚДА). КҚДА-ның бас офисі Аста-
оралмандарға мемлекеттік
көмек
квотаға енгізілген оралмандарға қосымша
жеңілдіктер
Зейнетақы төлемдері
Шекарадан өткен кезде кеден баждан босату
Жәрдемақыларды ( мүгедектерге, асыраушысынан
айырылған жағдайда және жасына қарай берілетін )
төлеу
Қоныстанған жерге мүлікті алып келуге арналған
шығындарды өтеу
9
Мемлекеттік арнайы жәрдемақылар
Бір жолғы берілетін жәрдемақы отбасы иесіне 15 АЕК
және әр отбасы мүшесіне 10 АЕК көлемінде
«Жаппай саяси қуғын сүргін құрбандарын ақтау
туралы » заңға сәйкес өтемақылар
Тұрғын ұй сатып алуға берілетін бір жолғы жәрдемақы
10
ЖОО түсушілерге берілетін гранттар
Қажетті виза алу
кезінде консулдық алымдардан
босату
Әскери қызметтен уақытша босату
Кепілдік негізінде берілетін медициналық қызмет
көрсету
Атаулы әлеуметтік көмек көрсету
Жұмыспен қамтамасыз ету, біліктілігін жоғарылату
және жаңа мамандықты игеру
Мектепке, бала бақшаға және әлеуметтік қорғау
мекемелеріне кіру
Қазақ және орыс тілін үйренуге көмек көрсету
9
Оралманның бір отбасысы 1000 кг жүкті ақысыз өткізе алады. Көлік шығындары көшіп келген соң жол жүру құжаттарын (авиабилеттен
басқа) көрсеткен соң өтеледі, бірақ өтемақының көлемі 1 адамға 10 АЕК-тен (айлық есептік көрсеткіш) аспауы керек. 2006 жылы АЕК 1030
тенге болды. Жүкті тасымалдау шығындары тиісті құжаттарды көрсеткен соң өтеледі және ол 1 отбасына 50 АЕК жоғары болмауы тиіс.
Бұл жәрдемақыларға малды алып келуге арналған көлік шығындары да кіреді.
10
«Республикалық бюджеттен оралмандарға берілетін қаржыларды мақсатты қолдану тәртібі туралы » 2004 жылы ақпанда қабылданған
нұсқаулыққа сәйкес, оралмандар тегін үй алмайды, әр отбасы мүшесіне 100 АЕК көлемінде жәрдемақы беріледі.
на қаласында орналасқан, ал оның 16 жергілікті
басқарламалары 14 аймақтарда және Алматы
мен Астана қаласында орналасып, тікелей Пре-
зидентке бағынышты болды. 2004 жылы ноябрь-
де КҚДА Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау
министрлігінің жанындағы көші-қон комитеті бо-
лып өзгертілді, бұл өз ретінде бақылау қызметі-
нің Президент Әкімшілігінен Еңбек және халық-
ты әлеуметтік қорғау министрлігіне ауысуына се-
беп болды.
Көші-қон комитетінен басқа оралмандармен әр
деңгейде жұмыс істейтін мемлекеттік органдар
бар, оларды тіркеуде, квотаға енгізуде, азаматтық
алуға арналған өкілеттіктер тек қана бір органға
берілмеген, сондықтан да бұл қызметтерде бю-
рократияға орын берілген.
Әр түрлі органдарда дайындалған құқықтық үр-
дістердің қиындығы және бұл жұмыстарды бір
жерден үйлестіре алмау оралмандардың интегра-
циялануына кедергі жасайды.
1
II БөліМ.
орАлМАНдАрдЫ
қоНЫстАНдЫру ерекшеліктері
Бұл бөлімде оралмандар туралы көрсеткіштер
берілген, соның ішінде демографиялық мазмұн-
дамалар, қоныстандырудың географиялық ере-
кшеліктері және қайталанған көші-қон үрдістері
кіріктірілген.
Статистикалық көрсеткіштер ресми деректерден
және халықтан жауап алу арқылы алынған.
2.1. демографиялық көрсеткіштер
2006 жылы қыркүйекте Қазақстанда тұратын
оралмандардың саны 464 426 адам болды, олар
117 698 отбасын құрады.
11
Жас шамасына қарай
талдау көрсеткендей оралмандардың шамамен
43%-і жастар, ал 52% -і жұмысқа қабілетті адам-
дар, ал 5%-і зейнеткерлер болып табылады
12
.
2.1. сурет.
оралмандардың жас шамасын талдау
Оралмандардың жыныстық құрылымы Қазақстан
халқының жыныстық құрылымына сай келеді,
48% ерлер және 52% әйелдер
13
. Қазақстан хал-
қының жалпы құрылымы 49% (ерлер), 51% (әйел-
дер)
14
. Көші-қон комитетерінің мәліметтеріне қа-
рағанда 163 376 адам (35%) некеге тұрған.
Шамамен оралмандардың 76%-і 1992 жылы аза-
маттық алған. 21%-і азаматтық алуды күтіп отыр
немесе азаматтық алуға өтініш беруге дайын, 3%-і
азаматтық алғылары келмейді.
Иммигранттардың жалпы санында оралмандар
33% құрайды. 2005 жылы оралмандардың саны
елге көшіп келген жалпы иммигранттардың 80%
құрады.
2.2. оралмандардың көшіп келген
елдері
Оралмандардың көшіп келген елдері шығыс Азия
мен Таяу Шығысқа дейін созылып Батыс Еуро-
паны қамтиды. 1991-2005 жылдар аралығында
оралмандардың көшіп келген елдері Өзбекстан
(285 409), Монғолия (71 507), Түркменстан
(41 787), Қытай (22 117), Ресей (18 632). Көшіп кел-
ген елдердің ішінде Иранды, Түркияны, Ауғанс-
танды, Пәкістанды, Қырғызстанды және Тәджік-
станды да атауға болады; кейбер оралмандар ТМД
елдерінен, Шығыс Еуропадан, Даниядан және Из-
раилдан көшіп келді.
2.2. сурет.
оралмандардың көшіп келген елдері
11
Бұл көрсеткіш квотаға енгізілген және енгізілмеген 1991 жылдар мен 2005 жылдар аралығындағы оралмандарды құрайды.Көрсеткіштер
2005 жылы 1 қыркүйектегі статистика Агенттігінің мәліметтерінен алынды.
12
Қазақстанда 58 жаста әйелдер және 63 жасында ерлер зейнеткерлер бола алады.
13
2005 жылы 1 қыркүйектегі көші-қон комитетінің мәдіметтері.
14
Қазақстандағы БҰҰДБ ақпараттық базасының мәліметтері.
