ҚазаҚстандағы балалардың және әйелдердің жағдайын талдау

Қазақстандағы  балалардың және әйелдердің жағдайын талдау

26

месе мемлекеттік қамқорлыққа алу керектігін 

анықтау. Дегенмен, оқытудың, мүмкіндіктің 

және ресурстардың болмауы, әрі нашар 

үйлестіру, тиісті емес заңдық негіз және ба-

лаларды қорғау туралы хабарлаулар туралы 

анық нұсқаулардың болмауы Балаларды қорғау 

департаменттері

115

  де, қамқорлық органы да 

тиімді балаларды қорғау қызметтерін ұсына 

алмайтынын білдіреді. Нәтижесінде хабарлау-

лар жиі балалардың қажеттіліктерін бағалауға  

немесе балаларға әлеуметтік қызметтерді 

көрсетуге емес, қылмыстарды тергеуге оқы-

тылған 

по лицияның 

кәмелетке 

тол ма ған-

дардың істері жөніндегі департаментіне 

қалдырылады

116

. 

Үйдегі жәбірді алдын алу туралы заңда 

үйдегі жәбір құрбандарына, соның ішінде, 

балаларға, арнайы әлеуметтік қызметтерді 

көрсетілуі керектігі белгіленген. Заң бойын-

ша, полиция «ата-ана міндеттерін орында-

майтын және заңсыз әрекеттерді орындайтын 

баланы тәрбиелейтін ата-аналарды немесе 

тұлғаларды анықтауға» жауапты

117

.  Сондай-ақ, 

полиция қорғау қажеттілігін растайтын істерді 

дайындауға

118

  және сотта үйдегі жәбірге жау-

апты деп табылған тұлғаларға қолданылатын 

жазаның түріне қатысты ұсыныстар жасауға 

жауапты

119

.  БҰҰ Экономикалық, әлеуметтік 

жә 

не мәдени құқықтар жөніндегі комитеті 

Қа 

зақстандағы әйелдер мен балаларға 

қатысты жәбірдің жоғары деңгейіне, үйдегі 

жәбір үшін анық жаза алмаушылыққа және 

заңның құрбандарға қорғау мен сауықтыруға 

жеткілікті кепілдік бермеуі және сот істері тек 

құрбандардың ресми шағымдарынан кейін 

ғана қозғалуының көрсеткіштеріне қатысты 

алаңдаушылығын білдірді

120

.  2011 жылдағы 

бас прокурор кеңсесінен алынған статистикаға 

сай

121

 сол жылы құқық қорғау органдарының 

қыз 

меткерлері балаларға қатысты жәбірдің 

төрт жағдайын тіркеген. 

Осы мәселелерге жауап ретінде Қазақстанда 

арнайы әлеуметтік қызметтер туралы заң 

арқылы әлеуметтік жұмыс жүйесі енгізілді – ол 

адамдарға және отбасыларға қажет болған 

жағдайларда арнайы әлеуметтік көмек көрсету 

үшін қабылданды

122

. Нақты органдардың ман-

даты туралы Заңның 8-10 баптары әлеуметтік 

қорғаныс, білім беру және денсаулық сақтау үшін 

жауапкершілік атқарады. Заң жұмыскерлердің 

квалификацияларына және аттестациялары-

на қатысты талаптарды қамтиды, дегенмен, 

осымен әлеуметтік жұмыстардың рөлдерін 

орнатпайды.  Бұл маңызды даму болғанымен, 

Үйдегі жәбір, балалық шақта жаман қарау, қараусыз қалдыру және жәбір

осы заңда әлеуметтік жұмыс функциялары  үш 

орталық деңгейдегі органға (іс жүзінде, Еңбек 

және әлеуметтік қорғау, Білім және ғылым 

және Денсаулық сақтау министрліктеріне), со-

нымен бірге, жергілікті үкіметке белгіленген. 

Үш министрліктің барлығы өз құзыреттілігі бар 

территорияларында заң астындағы заңнаманы 

әлеуметтік жұмыс қызметтерін көрсетудің да-

муын реттеу үшін орнатты. Осы заң астындағы 

заңнамаға сәйкес Денсаулық сақтау министрлігі 

«жағдайы нашар тұлғалар» деп танылған адам-

дар үшін жауапкершілікті атқарады, Білім беру 

министрлігі ата аналардың қамқорлығынсыз 

қалған жетімдер мен балалар, мүмкіндіктері 

шектеулі балалар, далада өмір сүретін, өзін 

ұстауда қиыншылықтары бар балалары және 

әлеуметтік тәуекелі бар отбасылары үшін, ал 

Әлеуметтік қорғау министрлігі психожүйкелік 

бұзушылықтар, тірек-қозғайтын аппаратын-

да қиынышылықтары бар, және тұрақты ме-

кен жайы жоқ тұлғалары үшін жауап береді

123

. 

Осындай өзгертулерге қарамастан, үкіметтің 

жергілікті орталық органдары балаларды 

кескілесіп ұс тауды болжау алдын ала болдыр-

мау мәселені реттеу үшін белсеңділік танытқаны 

байқалып жатыр

124

.  Осындай өзгертулерге қа-

рамастан, үкі 

меттің жергілікті және орталық 

денгейде балаларды кескілесіп ұстауды бол-

жау алдын ала болдырмау мәселені реттеу үшін 

ешқандай органдар жоқ болып отыр

125

.  

115. ҚР Білім және ғылым министрлігі Балалар құқықтарын 

қорғау комитетінің аумақтық Балалар құқықтарын қорғау 

департаменттері 2013 ж. таратылып, әкімдіктердің жаны-

нан Балалар құқықтарын қорғау басқармалары құрылды, 

олардың функциялары қазіргі кезде бекіту сатысында. 

116. Балалардың құқықтық орталығы, Эссекс уни-

верситеті, Қазақстандағы балаларды қорғау жүйесі: 

жоба бастапқы есеп, 2010 ж.

117. Үйдегі жәбір туралы заң, 10(4) бабы.

118. Үйдегі жәбір туралы заң, 10(4) бабы

119. Үйдегі жәбір туралы заң, 10(4) бабы.

120. БҰҰ экономикалық, әлеуметтік және мәдени 

құқықтар жөніндегі комитеті, қорытынды бақылаулар 21 

мамыр, 2010 ж.

121.  ЮНИСЕФ ұйымына ресми жауап, 17 тамыз, 2011, 

нөмірі 11k-4-1-92-9199

122. Арнайы әлеуметтік қызметтер туралы 114-IV ZRK 

заңы, 13 ақпан 2009 ж., желіде мына мекенжайда қол 

жетімді (орыс тілінде) http://www.ilo.org/dyn/natlex/docs/

ELECTRONIC/83933/93012/F1119530410/KAZ83933.pdf

123. Денсаулық сақтау министрлігінің 2009 жылғы 30 

қарашадағы № 630 бұйрығы: «Денсаулық сақтау сала-

сында әлеуметтік қызметтерді ұсыну стандарттарын 

бекіту туралы»; Білім және ғылым министрлігінің 2009 

жылғы 18 қарашадағы 526 бұйрығы: «Білім беру саласын-

да әлеуметтік қызметтерді ұсыну стандарттарын бекіту 

туралы»; және Үкіметтің 2011 жылғы 28 қазандағы № 

1222 шешімі «Әлеуметтік қорғау саласында әлеуметтік 

қызметтерді ұсыну стандарттарын бекіту туралы».

124. Еңбек және Әлеуметтік қорғау министрлікпен ұсы-

нылған ақпарат, сәуір, 2013 ж.

125. Сұхбаттар, қараша, 2012 ж.

126. Өскемен Білім беру департаментінің отбасылар-

ды қолдау орталығы және ЮНИСЕФ, Шығыс Қазақстан 

облысындағы арнайы әлеуметтік қызметтер, 2012 ж.

127. Балалардың құқықтық орталығы, Эссекс уни-

верситеті, Қазақстандағы балаларды қорғау жүйесі: 

жоба бастапқы есеп, 2010 ж.

128. Сұхбат, 30 қараша 2012 ж.

Осы мәтінмәнде және тыңдау бөлігі ретінде, 

Шығыс Қазақстан облысында екі отбасылар-

ды қолдау орталығы ашылды; біреуі Өскемен 

аймағында және екіншісі Семейде. Шығыс 

Қазақстан облысы және Семей әкімшіліктері 

сол кезден бері бұл процестің көлемін 

ұлғайтып, аймақта тағы алты орталық ашты

126

.  

Бұл орталықтар жағдайлары қиын, басқаша 

жағдайда балаларына қамқорлық көрсету 

мүмкіндігін сақтауы қиын отбасыларға құнды 

қолдау көрсетуге арналған. Нәтижесінде, бұл 

қызметтер балаларды туылған отбасыларын-

да ұстау және олардың мемлекеттік меке-

мелерге орналастырылуын болдырмау үшін 

жұмыс істейді. Есептерге сай, бұл орталықтар 

негізінен халықаралық стандарттарға сай жұ-

мыс істейді

127

. 

Шығыс Қазақстандағы отбасыларды қолдау 

орталығы облыстық білім беру департаментіне 

есеп береді және отбасылар мен балаларға тегін 

әлеуметтік, психологиялық және заңдық қолдау 

көрсетеді. Отбасылар туралы орталықтарға 

балаларды қараусыз қалдыруына байланы-

сты немесе ата-аналары балаларын мемлекет 

қамқорлығына алуын сұрағандықтан хабарла-

нады. Әдетте қараусыз қалдыру - аналардың 

өз балалық шағында қараусыз қалдырған  және 

осының салдарынан балаларымен байланыс 

орнатудағы қиындықтардың нәтижесі болып 

табылады. Материалдық кедейлік те қараусыз 

қалдырудағы фактор болуы мүмкін. Дегенмен, 

балаларға жаман қарау барлық әлеуметтік 

топтардағы балаларға әсер етеді

128

.  

27