ҚазаҚстандағы балалардың және әйелдердің жағдайын талдау

Қазақстандағы балалардың және әйелдердің жағдайын талдау

18

түсіндірмелер баяу экономикалық дамуға (Ал-

маты және Жамбыл облыстарында), жоғары 

кедейлік деңгейіне (Маңғыстау облысы) және 

көп ауыл халқына (Алматы облысы) қатысты

69

. 

ЮНИСЕФ ғаламдық стандарттарын пайдала-

нып есептелгендей Қазақстан халқының 

жал 

пы 93,9 пайызы жақсартылған ішетін су 

көздерін пайдаланады (қалалық аймақтарда 

99,1 пайыз және ауылдық аймақтарда 87,9 

пайыз). Батыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан 

және Оңтүстік Қазақстан облыстарындағы 

жағ 

дай басқа аймақтардан әлдеқайда на-

шар; бұл аймақтардағы халықтың тек 89,1 

пайызы, 87,6 пайызы және 87,4 пайызы жақ-

сартылған көздерден алынған ішетін суды 

пайдаланады

70

. Дегенмен, 2010 жылдың 1 шіл-

десінде ауылдық мекендердің 41 пайызында 

ғана орталықтандырылған құбырмен сумен 

жабдықтау жүйелеріне қатынас бар

71

. Ақбұлақ 

бағдарламасы бойынша Үкімет бұл көрсеткішті 

2020 жылға қарай ауылдық мекендерде 80 

пайыз 

ға дейін (сонымен бірге, қалалық ай-

мақтарда 100 пайызға дейін) арттыруды жо-

спарлап отыр

72

. 

Қауіпсіз суға қатынасқа қатысты табыс бойын-

ша үлкен теңсіздіктер бар. Отбасылардың ең 

бай 20 пайызының 99 пайызында үйлерінде 

құбыр суы бар болса, ең кедей квантильдегі 

отбасылардың 46 пайызында ғана құбыр суы 

бар. Ең бай отбасылардың 80 пайыздан көбірек 

көрсеткішімен салыстырғанда, ең кедей от-

басы 

лардың 60 пайыздан азырағы пайдала-

ну алдында суды өңдейді, бұл тұтыну алдында 

суды өңдеу маңыздылығын түсінудің жоқтығын 

көрсетеді. 2006 жылдан бері екінші және үшінші 

квантильдердегі отбасылар үшін құбыр суын 

орнатудың маңызды жақсарулар болды. Бұл 

квантильдерде отбасылардың 28 пайызы құбыр 

суына қол жеткізді, ал ең кедей 20 пайыздағы 

отбасылар үшін бұл көрсеткіш тек 1,5 пайызға 

артты

73

. 

Қазақстандағы әрбір дерлік адам жақсартылған 

санитарлық жабдықтары бар отбасыларда 

тұрады (99,4 пайыз); 2012 жылы өткізілген 

бағалау барысында ауылдық аймақтардағы 

резиденттердің 98 пайызы және қалалық ай-

мақтардағы 97 пайызы жақсартылған са 

ни-

тарлық жабдықтарды пайдаланғанын анық-

талды

74

. Дегенмен, Маңғыстау облысында 

бес баланың ішінен біреуі дерлік плитасы жоқ 

қазылған дәретхананы пайдаланады, мұны көп-

шілік гигиенаға қайшы санитарлық жабдық деп 

есептейді

75

. 2010-11 жылдардағы МИКС ба-

рысында ашылған негізгі мәселелі аймақ 0-2 

жастағы балалардың нәжісін лақтыру болды. 

Алматы облысында (31,1 пайыз), Жамбыл об-

лысында (38,6 пайыз), Маңғыстау облысын-

да (45,8 пайыз) және Астанада (36,2 пайыз) 

көп адамдар мұндай нәжісті қауіпсіз жолмен 

лақтырмаған. Басқа аймақтарда бала нәжісінің 

жоғары пайызы тұрмыстық қоқыспен бірге 

лақтырылған

76

. 

Елдегі мектептерде таза ішетін суды және 

жақсартылған санитарлық жабдықты қам-

тамасыз ету де біркелкі емес: мектептердің 

79 пайызы сапасы жақсы сумен жабдықтауға 

қатынасы бар екені туралы есеп берді және 

67 пайызында жақсартылған санитарлық жаб-

дықтарға қатынасы болды. Дегенмен, 2012 

жылы Қазақстанда жалғыз дәретхана жаб-

дықтары қазылған дәретханалар болып та-

бы 

латын, дәретхананың жанында немесе 

дә ретханаға ең жақын мектеп есіктерінің жа-

нында қол жуу жабдықтары жоқ 7 000 ауыл-

дық мектеп бар болған. Білім және ғылым ми-

нистрлігі барлық мектептерде қауіпсіз іше 

тін 

суды және тиісті санитарлық жабдықтарды 

қамтамасыз етудің маңыздылығы туралы бі ле ді 

және ауылдық мектептерде су мен санитарлық 

жабдықтарды жақсарту бағдарламасын бас-

тау ды және Еңбек және Денсаулық сақтау ми-

нистрліктерімен сектор аралық бірлесіп жұмыс 

істеу арқылы қоғамның хабардарлығын артты-

руды жоспарлап отыр

77

. 

аналар мен сәбилер

69. Кити Роэлен және Франциска Гассманн, Қазақ стан-

дағы балалардың әл-ауқаты, ЮНИСЕФ, шілде, 2012 ж.

70. Статистика агенттігі, ЮНИСЕФ және ЮНФПА, МИКС 

2010-11 ж. WS.1-кесте. Ауыз судың жақсартылған 

көздерін пайдалану, Астана, 2012 ж.

71. Ауыл шаруашылыға министрліктің деректері, Қа-

зақстан мемлекеті, 2010-2020 арналған Ақ бұлақ 

бағдарламасы. 2010 ж.

72. Қазақстан мемлекеті, 2010-2020 арналған Ақ бұлақ 

бағдарламасы. 2010 ж.

73. Статистика агенттігі, ЮНИСЕФ және ЮНФПА, МИКС 

2010-11 ж., WS.1-кесте. Ауыз судың жақсартылған көз-

дерін пайдалану, Астана, 2012 ж. Статистика агенттігі 

және ЮНИСЕФ, МИКС 2006 ж. WS.1-кесте. Ауыз судың 

жақсартылған көздерін пайдалану, 2007 ж.

74. ДДСҰ/ЮНИСЕФ-тің сумен қамтамасыз ету және са-

нитария секторына мониторинг жүргізу, жетілдірілген 

санитарлық-гигиеналық объектілердің пайдаланылуын 

бағалау бойынша бірлескен бағдарламасы, ДДСҰ/ЮНИ-

СЕФ, 2012 жыл.

75. Кити Роэлен және Франциска Гассманн, Қазақ стан-

дағы балалардың әл-ауқаты, ЮНИСЕФ, шілде, 2012 ж.

76. Статистика агенттігі, ЮНИСЕФ және ЮНФПА, МИКС 

2010-11 ж., WS.7-кесте. Бала нәжістерін жою, 2012 год

77. Томас Алветег, ОШЕ/ТМД аймағы үшін ВАШ(WASH) 

консультанты – Қазақстанға сапар туралы есеп, маусым, 

2012 ж.

78. Статистика агенттігі, ЮНИСЕФ және ЮНФПА, МИКС 

2010-11 ж., CD.2 кестесі, Астана, 2012 ж. МИКC бары-

сында 16 380 үй шаруашылығы тексерілгенін атап өту 

қажет, ол Қазақстан үшін репрезентативті іріктеме болып 

табылады.

79. Статистика агенттігі, ЮНИСЕФ және ЮНФПА, МИКС 

2010-11 ж., Астана, 2012

80. Статистика агенттігі, ЮНИСЕФ және ЮНФПА, МИКС 

2010-11 ж., CD.2 кестесі. Оқуды қолдау, Астана, 2012 ж.

81. Статистика агенттігі, ЮНИСЕФ және ЮНФПА, МИКС 

2010-11 ж., CD.3 кестесі. Оқу материалдары, Астана, 2012 

ж.

ерте балалық шақтағы танымдық  

және эмоционалдық даму

Бала өмірінің бірінші бес жылы ми тез дамитын 

маңызды кезең болып табылады. Осы кезеңде 

үйде сапалы қарау баланың дамуы үшін өте 

маңызды. Осы мәтінмәнде, ересектердің бала-

лармен орындайтын әрекеттері, баланың үйінде 

кітаптардың болуы және қарау жағдайлары үй-

де қарау сапасының маңызды көрсеткіштері бо-

лып табылады. Балалардың дені сау, ақыл-ойы 

жүйрік, эмоциялық тұрғыдан қауіпсіз, әлеуметтік 

жағынан білікті және оқуға дайын болуы керек. 

2011 жылы 5 жастан төмен балалардың 91,5 

пайызын ересек отбасы мүшесі ерте оқуына 

төртеуінен көбірегіне қатыстырған

78

. Дегенмен, 

жартысынан азырағы (49,1 пайыз) қандай да 

болсын әрекетке қатысқан

79

. 

Қазақстанда бес жастан төмен балалардың 

47,8 пайызы ғана кемінде үш балалар кітабы 

бар отбасында тұрады. 10 немесе одан көп 

кітапқа қатынасы бар балалардың үлесі тек 

26 пайызды құрайды. Айтарлықтай жыныстық 

айырмашылықтар  бақыланбағанымен,  ауыл  дық 

отбасыларда тұратын балалармен салыстыр-

ғанда қалалық балалардың балалар кітаптарына 

қатынасы жақсырақ. Сондай-ақ, аймақтар 

ара 

сында үлкен айырмашылық бар: Астана 

және Алматы қалаларындағы отбасылардың 

72-80 пайызында 10 немесе одан көп бала-

лар кітабы болса, Қызылорда, Маңғыстау, 

Оңтүстік Қазақстан және Жамбыл облыста-

рында бұл сандар отбасылардың 2,4 және 6 

пайызы арасындағы ауқымда болады. Қалалық 

ай мақтардағы 38,9 пайызбен салыстырғанда, 

ауылдық аймақта отбасылардың 13,9 пайызы 

ғана осы көрсеткішке сәйкес келеді. Кітаптары 

азырақ отбасылардың басқа сипаттамала-

ры: кедейлік, ананың төмен білім деңгейі және 

қазақ отбасында

80

. 

Бес жастан төмен балалардың 44,8 пайызын-

да үйлерінде ойнайтын екі немесе одан көп 

ойыншығы болды. Балалардың жалпы 94,6 пай-

ызы дүкендерден сатып алған ойыншықтармен 

ойнайтынын және балалардың 41,7 пайызы 

үйдегі заттармен ойнайтынын көрсетті. Бұл 

көрсеткіштің шағын жыныс немесе ауыл/қала 

айырмашылығы бар. Дегенмен, білім деңгейі 

төмен аналардың балалары, кедей отбасы-

ларда тұрып жатқан балалар және Оңтүстік 

Қазақстан және Атырау облыстарындағы ба-

лаларда екі немесе одан көп ойыншық болу 

ықтималдығы әлдеқайда азырақ

81

. 

Сауалнаманың алдындағы аптада бес жас тан 

төмен балалардың жалпы 3,4 пайызы бас 

қа 

балалардың қарауына қалдырылған, ал сауал-

наманың алдындағы аптада екі пайызы жалғыз 

19