Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі м. Қозыбаев атындағы

41 
 
елге танылған тұлғалардың көпшілігі көп балалы отбасында дүниеге келген. Қазір көп 
балалы  отбасын  көрсек,  таңдай  қағып,  таңқалатынымыз  бар.  Көпшіліктің  көкейінде 
оның бәрін қалай асырайды деген сауал туындайды. Артынша «Әр баланың өз несібесі 
бар»  деп  жатамыз,  десе  де  оның  оқуы,  жоғары  білім  алуы  мен  қазақ  үшін  қасиетті 
үйлену тойын жасап, баспана әперу – әрбір қазақтың мұңы болғандықтан, көп балалы 
отбасына таңсықпен қарайтыны бар [1]. 
        Көптеген  отбасылар  бүгінгі  күні  ауыр  дағдарысты  бастан  кешуде,  бұл  әлеуметтік 
және  моральдық  денсаулыққа  әсер  етті.  Өмірдің  әлеуеті,  құндылық  бағдарлары  мен 
әлеуметтік көзқарастары, соңғы екі онжылдықта балаларды тәрбиелеу мен тәрбиелеуге 
қатысты  көзқарас  айтарлықтай  өзгерді.  Отбасылық  және  моральдық  дәстүрлердің 
едәуір  саны  жоғалды,  ата-аналардың  балаларға  деген  қатынасы  өзгерді,  отбасының 
психологиялық  микроклиматы  жойылды.  Әлеуметтік  педагогтардың  көпбалалы 
отбасыларымен  жұмыс  істеуінің  өзектілігі,  қазіргі  кездегі  отбасылар  қиын  өмірлік 
жағдайлардың  әрқайсысында  емес,  себебі  бір  балалы  отбасыларға  қарағанда  бірнеше 
есе  көп  проблемалар  туындайды.  Біздің  зерттеуіміз  бойынша,  әлеуметтік  педагогтың 
ғана емес, басқа да мамандардың көмегі қажет. 
        Біздің зерттеуімізде, Қазақстан Республикасының экономикасының ауыр жағдайы 
ғана  емес,  көпбалалы  отбасылардан  тұратын  тәуекел  тобындағы  отбасылардың  санын 
көбейту факторы ғана емес, сонымен қатар жалғыз басты көпбалалы отбасылардың да 
әлеуметтік  жағдайы  деп  айтуға  да  болады.  Елде  қоғамның  дамуындағы  отбасының 
рөлін  дұрыс  түсінбеуі  мүмкін,  сондықтан  көптеген  отбасылардың  әлеуметтік-
экономикалық  мүмкіндіктерін  қайта  жандандыруға  тырыспайды,  алайда  көпбалалы 
отбасыларға  көмектеспейді.  Сондықтан  көпбалалы  отбасылармен  қазіргі  заманғы 
әлеуметтік-педагогикалық  жұмыста  маңызды  рөл  атқарады,  ол  әлеуметтік  педагогтың 
әрбір отбасының өміршеңдігін, әлеуметтік және жеке мұқтаждығын қамтамасыз етудегі 
жұмысы болып табылады. 
        Көп  балалы  отбасымен  үш  немесе  одан  да  көп  балалары  бар  отбасы  туралы  айту 
әдеттегідей. Көпбалалы отбасылардың келесі түрлері бөлінуі мүмкін: 
-  ата-аналар  өз  балаларына  деген  сүйіспеншілік  танытып,  оларды  саналы  түрде 
қалағысы келетін отбасылар; 
- ата-аналар әдейі көп балалы болуға ұмтылмаған отбасылар; 
-  отбасылардың  екеуі  қазірдің  өзінде  балалары  бар,  бірақ  екі  жалғыз  басты 
отбасыларды біріктіру нәтижесінде құрылған отбасылар; 
-  Көптеген  балалардың  туылуы  қиындықтың  көрінісі  деп  санауға  болатын 
отбасылар  балалар  түрлі  жеңілдіктер,  жеңілдіктер  мен  жеңілдіктер  алудың 
құралы болып табылады. 
        Отбасының бір түрге немесе басқа түрге жатқызылуы қарым-қатынастың оңтайлы 
стилін,  қажетті  әлеуметтік  және  басқа  көмек  көлемін  және  сипатын  нақты  анықтауға 
мүмкіндік береді. Көпбалалы отбасылардың негізгі проблемалары: 
- материал; 
- тиісті тамақтану, киім-кешек, тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселелері; 
-  жоғарыда  аталған  проблемалардың  нәтижесінде  денсаулыққа  байланысты 
проблемалар; 
- күрделі әлеуметтік-экономикалық жағдайларда ажырасулар санының артуы; 
- білім беру саласындағы проблемалар (балаларда); 
- балаларды тәрбиелеу проблемалары, баланың жеке мәселелері және т.б.  
Көптеген мамандар тәуекелге ұшыраған көпбалалы отбасыларды қарастырады.  
Өз пікірімізше, бұл отбасылар экономикалық жағынан қолайсыз. Бұған қоса, бұл 
отбасылар  көбінесе  материалдық  және  тұрмыстық  жағдайлары  нашар.  Әлеуметтік 

42 
 
педагогтардың  зерттеу  нәтижелері  бойынша  отбасылық  бюджетке  қаржы  түсімінің 
жеткіліксіз  көлеміне,  сондай-ақ  жалпы  моральдық  байланысты  уақытша,  әлеуметтік 
және  психологиялық  проблемалары  бар  көпбалалы  отбасылардың  үстінде  екендігі 
анықталды.Сондықтан  көпбалалы  отбасылармен  жұмыс  істеу  үшін  әлеуметтік 
педагогтың  негізгі  міндеттері  -  дағдарыстық  жағдайларды  шешу  және  түрлі  көмек 
көрсету  болып  табылады.  Сондай-ақ  әлеуметтік  тәрбиеші  дағдарыстық  жағдайларды 
анықтауға,  алдын  алуға  және  бейтараптандыруға  назар  аудару  керек.  Әлеуметтік 
мұғалім  өз  жұмысында  педагогикалық  мәселелерден  басқа  әлеуметтік-экономикалық, 
медициналық және психологиялық мәселелерді шешеді. Дегенмен, осы проблемаларды 
шешуге нақты мақсатты сипатта болуы тиіс және нақты нәтижелерге қол жеткізу керек 
екенін  атап  өткен  жөн.    Әлеуметтік  -  педагогтың  педагогикалық  қызметі  бірнеше 
облыстармен  (тәсілдермен)  сипатталады,  бұл  жағдайда  педагогикалық  тұрғыдан  аз 
қамтылған көпбалалы отбасымен жұмыс істеуге қатысты: 
1. Педагогикалық бағыт - әлеуметтік педагог, мұғалім, кеңесші, сарапшы. 
2.  Фасилитациялық  бағыт  -  әлеуметтік  педагог  педагогтың  рөлін  атқарады,  ол 
өзіне қиындық туғызу кезінде қиындық туындағанда қиындықсыздықты немесе 
адамның күйеуін жоюда көмекші болып табылады. 
3. Адвокаттық бағыт - әлеуметтік педагог белгілі бір клиенттің немесе клиенттер 
тобының  атынан  адвокат  рөлін  атқарған  кезде,  сондай-ақ  өз  атынан  адвокат 
ретінде жұмыс істейтін адамдарға көмекші ретінде пайдаланылады. 
4.  Ұйымдастырушы  -  делдалдық  бағыт  -  әлеуметтік  педагог,  халықтың  әртүрлі 
топтары  мен  категорияларын  «мақсатты»  көмекке,  қолдауға,  бейімдеуге, 
түзетуге, клиенттің құқықтарын және жеке мәртебесін қорғаудағы делдал рөлін 
атқаратын,  клиенттерді  мемлекеттік  мекемелермен  байланыстыратын  рөлін 
атқарады  (муниципалдық,  аймақтық,  аймақтық  деңгейде).  Педагогикалық 
тұрғыдан  қиыншылықсыз  көп  балалы  отбасымен  әлеуметтік-педагогикалық 
жұмыстың  маңызды  және  сұранысқа  ие  технологияларының  бірі  әлеуметтік 
және педагогикалық қамқорлық [2]. 
        Әлеуметтік-педагогикалық 
қамқорлықта 
әлеуметтік 
педагогикалық 
мүмкіндіктерге,  сондай-ақ  әлеуметтік-педагогикалық  кеңістіктің  ресурстарына  сүйене 
отырып, әлеуметтік қызметтер мамандары әртүрлі проблемалары бар отбасына кешенді 
және тиімді көмек көрсетуді қамтиды. 
        Педагогикалық  тұрғыдан  аз  қамтылған  отбасымен  әлеуметтік-педагогикалық 
жұмыс жағдайға байланысты педагогикалық әдістердің барлық арсеналы қолданылады, 
мысалы: 
1.  Сана,  дамудың  жеке  мағынасы  (әңгіме,  хабар,  ақпарат  -  сипаттама,  түсіндіру  - 
сендіру, ұсыныс, мысал, әңгіме, пікірталас, өзара сенімділік, рефлексия - диалог) 
дамытатын әдістер; 
2.   Ішкі  ниеттерді,  мотивтерді,  сезімдерді  (мәселені  түсіндіруді,  міндеттерді 
таңдауды, жағдайды жасауды, әрекет етуді ынталандыруды, әрекетті бағалауды, 
табысқа  жетуді,  басқа  адамдармен  бәсекелестікті,  бәсекелестікті  дамытуды) 
қалыптастыратын әдістер; 
3.   мінез-құлық  тәжірибесін  қалыптастыратын  әдістер  (маңызды  басқа  топпен 
байланыс,  білім  беру  талаптары  және  бақылау,  қоғамдық  пікір,  тренинг, 
тренинг, іс-шараларды  ұйымдастыру, нұсқаулар, коммуникация  - диалог, қайта 
даярлау); 
4.   Өзін-өзі  тану  және  өзін-өзі  көрсету  әдісі  (жеке  көріністер,  рефлексия,  авто-
жаттығу, өзін-өзі  бағалау  және  өзін-өзі  талдау, өзін-өзі  бақылау, өзін-өзі  ұстау, 
өзін-өзі  жеңу)  және  т.б.  Сонымен  қатар,  педагогикалық  тұрғыдан  тұрмысы