қарастырылады. Тілдік мәтіндер ғылымның соңғы жаңалықтарына негізделген,
жаңа ақпараттарға толы, дұрыс сарапталуы қажет. Оқушының білімі оқулық
көлеміндегі білім деңгейінде қалып қоймауы тиіс. Осы ретте оқытудың
ғылымилық ұстанымы зор рөл атқарады.
Оқытудың көрнекілік ұстанымы. Тіл үйретуде көрнекілік ұстанымына
сүйенбеу мүмкін емес. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында:
«Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі – білім беру бағдарламаларын
меңгеру үшін жағдайлар жасау керек» деп көрсетілген [4]. Солардың бірі білім
беруді ақпараттандыру барысында дидактикалық және оқыту құралы болып
табылатын – компьютер. Сондықтан кез келген білім беру саласында
мультимедиалық оқыту құралдары пайдаланылады. Бұл бағытта ақпараттық
технологияны оқыту үрдісіне енгізу бағытында қолданылатын жаңа
технологиялардың бірі – интерактивті тақта болып табылады. Интерактивті
тақта арқылы интерактивті сабақтардың кез келген түрін өткізудің мүмкіндгі
мол. Мұғалім алдын ала тақырыпқа байланысты және қарастырылатын
сұрақтар бойынша презентациялық материалдар дайындайды. Слайдтарға
талқылауды қажет ететін негізгі сұрақтарды, сабақта белсенділік пен
қызығушылықты тудыратын тақырыпты түгелдей ашуға қажет ақпараттық
обьектілерді кіргізеді. Сонымен қатар тірек сызбалар мен кестелер, картиналар
мен суреттерді т.б. көрнекіліктерді орынды пайдалану оқушыларды
байқағыштыққа, оймен топшылауға, ойлау шеберлігіне төселуге үйретеді.
Сонымен қатар тілдік материалды дәл, анық түсіндіруге, сабақтың сапасын
жақсартуға ықпал етеді. Оқушылардың сөйлесім әрекетінің түрлері бойынша
(тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылым, тілдесім) тілдік және
коммуникативтік дағдылары мен біліктерін қалыптастырып, дамытады. Көрнекі
құралдар оқушыларды қызықтыру құралы қызметін атқарады және тілдік
мәліметтің ұзақ сақталуына әсер етеді.
Саналылық пен белсенділік ұстанымы. Саналылық пен белсенділік
дегеніміз білімді саналылықпен белсене қабылдап, оның өмірмен және
практикамен байланысын тереңдету, оқылатын фактілер мен құбылыстардың
мәніне түсіну. Тіл заңдылықтары мен ережелерін жаттанды түрде емес, саналы
түрде меңгеру. Пікірсайыс, сұхбаттасу кезінде меңгерген жаңа сөздер мен сөз
тіркестерін пайдалана отырып, тақырып аясында өз ойын жаттанды түрде емес,
өз сөзімен әңгімелеу. Білімді саналы түрде меңгеру оқушының білімнің, оқудың
қажеттілігін ұғынудан, нақты тілдік материалды дұрыс түсінуден,
жауапкершілікті сезінуден басталады. Игерген тілдік білімін сөйлей білуде
орынды пайдаланған оқушының әр сөздің мағынасы мен мәніне терең ойланып
көңіл бөлуі, сезінуі арқылы ғана тілді меңгеруі мүмкін болады. Осылайша
саналы түрде еңбек еткен оқушыда тілге, білімге деген қызығушылық оянып,
белсенділігі артады. Тілдік материалдардың дұрыс таңдалуы, талқыланатын
тақырыптардың оқушы жасына лайықты, өзекті, қызықты болуы, мұғалімнің
теориялық, психологиялық білімінің терең, әдістемелік, педагогикалық
шеберлігінің мықты болуы, сабақты дұрыс ұйымдастыра білуі, оқытудың
неғұрлым озық әдіс-тәсілдерін пайдалануы тілді саналы және белсенді
меңгертуді қамтамасыз етеді.
7
Теорияны тәжірибемен байланыстыру ұстанымы. Бұл ұстанымның
қазақ тілін үйретуде алатын орны үлкен. Қазақ тілінен алған теориялық білімді
күнделікті өмір қажетіне қолдана білу теорияны тәжірибемен байланыстыру
ұстанымы болып табылады. Яғни, бұл ұстаным қазақ тілінен алған теориялық
білімін сөйлеуде қолдануға жаттықтырады. Бұл ұстаным бойынша мұғалім
теориялық білімді меңгерте отырып, оқушылардың өз ойларын
байланыстырып, жүйелі, бірізділікпен жеткізе білуіне, дұрыс сөйлеу
икемдіктерін қалыптастыруға көңіл бөлуі тиіс. Сонда ғана тіл саласынан алған
теориялық білім сөйлеу жағдайына септігін тигізеді. Осы тұрғыдан келгенде,
теориялық білімді тәжірибемен ұштастыру іскери ойындар, рөлдік ойындар,
пікірталас, т. б. диалогтық қатынаста оқушының байланыстырып сөйлеуін
дамытуға, өз ойын, пікірін еркін жеткізуге дағдыландыратын түпкі, ең басты
қағида болады. Интерактивті оқыту тәжірибесінде білім мазмұнының тек
оқушының білімін, іскерлік дағдысын қалыптастыру мақсатын ғана көздеп
қоймай, сол білімнің оқушының шығармашылық жеке тұлғасын дамытуға,
логикалық ойлау қабілетінің ұшталуына, өздігінен білім алуға құштарлығын
оятуға ықпал ету жағына ерекше көңіл бөлінеді.Оқушы тілдік жағдаятта
қаншалықты деңгейде тілдесім жасай алатындығын аңғарып, өз білімінің
деңгейін бағалау және бақылау дағдысын меңгереді.
Түсініктілік ұстанымы оқытуды оқушының дайындық деңгейіне сай
ұйымдастыруды талап етеді. Оқу материалына дәл анықталған материалды
енгізуді, оқушылар меңгере алатындай ғылыми терминдер мен ұғымдарды
пайдалануды көздейді. Бұл ұстаным негізінен, оқулықтағы тілдік, практикалық
материалдардың тілінің түсініктілігімен тікелей байланысты. Егер материал
оқушының түсінуіне ауыр болса, онда олардың тіл үйренуге деген ынтасы
төмендейді. Әрине, бұл оқушыға тым жеңіл материал беру керек дегенді
білдірмейді. Бұл ұстанымның өзіндік заңдылығы бар.
•
Жеңілден қиынға көшу.
•
Қарапайымнан күрделіге өту.
•
Белгіліден белгісізге өту.
Яғни, мұғалім оқыту барысында әрбір оқушының таным мүмкіндіктеріне,
материалдарды игеру қабілеттеріне, ойлау қабілеттерінің даму деңгейіне назар
аударуы керек. Сыныптағы барлық оқушылардың жасы шамалас болғанымен,
олардың мінез-құлықтары, жалпы психикалық қабілеттерінің дәрежелері бірдей
емес. Мұғалім осыны ескере отырып, оқушылармен жеке жұмыстар жүргізіп,
білімі төмен балаларға жеңіл тапсырмалар беріп, кейінірек оны қиындату
арқылы деңгейлеп көтеруі керек.
Оқытудың жүйелілік ұстанымы дегеніміз оқу материалдарының
логикалық жағынан бірізбен сатылай құрылу, берілу тәртібі. Қазақ тілін
оқытуда әрбір тақырып әдістемелік жүйемен талданады. Тілдік тақырыптардың
өтілу тәртібін сақтай отырып, өтілген материал мен жаңа материал
байланыстырылады. Осының нәтижесінде тілдік материалдар бірін- бірі
толықтырып, аясын кеңейтіп отырады. Жүйелілік ұстанымы жаңа материалды
түсіндіруде, білім мен дағдыларды бекітуде, тексеруде, пысықтау мен
қайталауда, үй тапсырмасын беруде және оны тексеріп, еске түсіруде іске
8
