1
Қазақ тілін орыс тілді мектептерде интерактивті оқытудың
дидактикалық негіздері
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында: «Білім беру
жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар мен
практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби
шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау ... оқытудың
жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық
ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» делінген [4].
Қазіргі таңда үздіксіз білім беру жүйесінде білім беруді дамыту,
дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында елімізде білім берудің
жаңа жүйесі құрылып жатыр. Білім беруді дамыту негізінде оқытушыларға
жаңа талап, міндеттер жүктеліп отыр. Оқушыларға теориялық білім негіздерін
меңгертумен ғана шектелмей, олардың шығармашыл әлеуетін дамыту, бәсекеге
қабілетін арттыру, ақпаратты өзі іздеп, өзі тауып, тәжірибесінде қолдана білуге
үйрету өмір талабы болып отыр. Бұл мәселелер оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі
жетілдіріп отыру арқылы шешімін таппақ. Сол себепті оқытудың әртүрлі
технологиялары жасалып, мектеп тәжірибесіне енгізілуде. Жан-жақты
ізденістің нәтижесінде білім беру саласына келген жаңа технологиялардың бірі
–
интерактивті оқыту әдістері.
«Интерактивті» термині ағылшын тілінен аударғанда, «бірлесіп әрекет
қылу», өзара әрекет етуге қабілетті («interact»: «inter»- өзара, «act»-әрекет ету)
деген мағынаны білдіреді. Яғни, интерактивті оқыту дегеніміз – мұғалім мен
оқушы немесе оқушы мен оқушы арасындағы бірлесе әрекет ету барысында
іске асатын – сұхбаттасу арқылы оқыту. Бірақ қазіргі педагогикада
«интерактивті оқыту» ұғымын бір ғалымдар оқу процесінің түрі ретінде, енді
біреулері оқу-танымдық қызметін ұйымдастырудың психология-педогогикалық
жүйесі ретінде, үшінші біреулері оқыту технологиясы ретінде қарастырады.
Алайда интерактивті оқыту ұғымының бірлесе әрекет ету екендігін көптеген
ғалымдар мойындайды. Мұғалім қызметінде мәселені талқылау барысында
өзара дауласып, пікірлесіп келісімге келетін, бір-бірін ынталандырып,
қарқындатып бірлесіп әрекет етуші оқушылар тобы басты орын алады.
Интерактивті әдіс-тәсілдерді қолдану адамдардың шындықты бірлесе іздеу
барысында пайда болған пікірталастарының интеллектуалды белсенділігін
арттыруға қатты әсер етеді. Кітаптан оқыған немесе бұрыннан белгілі
шындықты әңгімелеу, түсіндіру түрінде өткен сабақтарға қарағанда, мұндай
сабақтарда оқытушының белсенділігі мен шығармашылығы аса қажет.
Оқытушының пікірсайысқа араласуы түрліше болуы мүмкін, бірақ ол өз пікірін
күштеп таңуға тиіс емес. Ол пікірсайыс барысында нәтижелі ойлау мен
шығармашылық ізденісті қажет ететін келелі мәселелерді туғыза отырып,
оқушылардың ортақ мақсатқа бірлесе қол жеткізуін қамтамасыз етуге, оқушы
мен мұғалім арасындағы қарым-қатынастың тең демократиялық жағдайын
қалыптастыруға, оқушылардың басты проблеманы бірігіп шешуіне, бірлесе
тәжірибе жинақтауларына және әр оқушының өз тарапынан нәтижелі шешімге
5
жетуіне мүмкіндік туғызуы қажет.
Интерактивті оқыту оқушылардың еркін тілдік қатынасқа түсуіне,
танымдық, қатысымдық, сондай-ақ топпен тіл табыса әрекет ету қабілеттерінің
жетілуіне, қойылған проблемаларды оң шеше алуына, әрбір мәселеге деген өз
ой-пікірін дұрыс, анық, дәлелді жеткізуіне ықпал етеді. Сонымен қатар әрбір
оқушы ортақ мақсатқа негізделген әрекеттерді орындау барысында жүзеге
асатын тілдік қатынаста, біріншіден, өз мүддесіне сай тілдесімнің мақсаты мен
маңызын анықтауға, екіншіден сөзінің қисыны мен дәлдігін мөлшерлеуге,
үшіншіден пікірін дәлелді, дәйекті, түсінікті жеткізуге дағдыланады.
Оқушылардың белгілі бір табысқа жетуіне, танымдық қызығушылықтарының
дамуына, дүниетанымдық көзқарасының қалыптасуына, коммуникативтік
мәдениетін тәрбиелеуіне, өзін-өзі бағалауына септігін тигізеді, оқушылардың
сабақта ізденуіне, дара тұлғалық қасиеттерінің дамуына, шешімді таңдаудағы
еркіндігіне жол ашады, түрлі жағдаяттардан жол тауып шығуға үйретеді. Осы
мақсаттарға жету үшін сабақтың ұйымдастырылуы, әдістері, педагогикалық
ұстанымдары дұрыс болуы тиіс.
«Дидактика білім мазмұнының ғылыми негізін, оқыту әдістерін
ұйымдастыру формаларын, яғни нені оқыту, қалай оқыту жайын зерттейді.
Демек дидактика білім мазмұнын анықтау, оқыту процестерінің
заңдылықтарын ашу, оқытудың ең тиімді әдістері мен ұйымдастыру
формаларын табу проблемаларын шешіп отырады. Осы мәселелер жөнінде
өзінің принциптерін белгілейді. Дидактикалық принципте, оқу – тәрбие ісінде
басшылыққа алынатын педагогикалық қағидада оқытудың мазмұнына,
ұйымдастыру формасына қойылатын талаптар белгіленеді» [5].
Оқыту процесін ұйымдастыру барысында оқушы және оқушылар ұжымы
бір жағынан оқыту обьектісі, екінші жағынан оқыту субьектісі болады. Мұғалім
мен оқушы арасындағы қарым-қатынас арқылы ақпарат алмасуы,
ынтымақтастық немесе бірлестік іс-әрекеті оқыту процесінің табысты болуына
игі ықпал етеді. Оқытудың мазмұны, мақсаты, формалары мен әдістері,
нәтижесі сияқты компоненттері бір-бірімен байланысты іске асырылса,
педагогикалық процесс оң нәтиже береді. Осындай нәтижеге жету үшін
оқытуға қойылатын талаптардың бастапқы жүйесін, яғни оқыту процесінің
ұстанымдарын басшылыққа аламыз.
Тарихи дамудың әр кезеңі жаңа дидактикалық ұстанымдарды ұсынады.
Қазақ тілін өзге тілді ұлттарға оқыту әдістемесін әлем әдістемесіне
сәйкестендіру әдістемеде бұрыннан белгілі ұстанымдармен бірге басқа да
ауқымды ұстанымдардың өмірге келгенін көрсетеді. Оқу ұстанымдары өтілетін
тақырыпқа байланысты, тілдің жекелеген тақырыбының ерекшеліктеріне
байланысты туындап, қолданылады.
Оқытудың ғылымилық ұстанымы. Бұл ұстаным оқу бағдарламаларын,
оқулықтарды құрастыруда еске алынуы қажет. Үйретілуге тиіс тілдік
материалдар қазақ тіл білімінің соңғы жетістіктеріне негізделуге тиіс. Яғни
әдістеме тұрғысынан әбден ойластырылған ғылыми жүйеде берілуі керек.
Берілген тілдік материалдардағы, мәтіндер мен жаттығулардағы терминдердің
анық болуы және олардың оқушының түсінуіне қиындық туғызбауы
6
