шығармашылық тұрғыдан, топтың деңгейіне қарап қарастырғаны жөн. Бұл әдіс
мәтінді меңгертуде маңызды. Интерактивті оқытудың тиімді әдістерінің бірі –
катысым. Профессор Ф.Ш. Оразбаеваның пікірінше: «сөз жеке сөздікте
тұрғанда – тілдік тұлға да, сөйлем құрамында, тексте қолданылғанда –
қатысымдық тұлға болып табылады». [19]. Егер оқушы берілген сөздерді,
грамматикалық тұлғаларды жатқа біліп, оны сөйлеуде пайдалана алмаса, онда
сабақтың мақсаты орындалмағаны. Бүгінгі таңда қазақ тілін оқытудың жаңа
технологиясы осы тілдің қатысымдық қызметін ескере отырып іске асырылады.
Қазақ тілін орыс мектептерінде қатысымдық әдіс арқылы оқыту жүйесінде
әдіскер-ғалым Ф.Ш. Оразбаеваның мынандай ұстанымын келтіруді жөн
санадық:
Тіке байланыс ұстанымы сабақ үстінде ғана емес, өмірде де жүріп
жатады. Тіке байланыс ұстанымының ерекшелігі – кез келген жағдайды, ортаны
дұрыс пайдаланып, барлық уақытта ойға оралған пікірді сыртқа шығарып айта
білу және оған қатысты жауап алу. Сөйтіп сөйлесу мен түсінісуге жол табу.
Адамның жеке қабілетін ескеру жөніндегі ұстаным тіке байланыс
ұстанымына негізделеді. Бұл қағида оқыту әдісінде тіл үйренушінің жеке
басына тән барлық қасиеттерді психологиялық, педагогикалық тұрғыдан
зерттеуге және онымен үнемі санасып отыруға негізделеді. Барлық оқыту
жүйесі оқушының зердесіне, ынтасына, қабілетіне қарай бейімделеді. Мысалы
тілге бейім оқушыға қосымша қызықты тапсырмалар беру, өз бетінше белгілі
бір тақырыпты меңгерудің бағыттарын ұсыну, мәтіндерді жаңа сөздермен
толықтырып, ізденіс арқылы жаңарту т.б. осы сияқты жұмыстарды орындатуға
болады.
Сатылап даму ұстанымы бойынша адам мен адамның тіке байланысы да,
оқушының жеке қабілетін ескеру де, сөйлеуге үйрету де жүргізілетін жұмыстың
түрлері де бірте-бірте жеңілден қиынға, қарапайымнан күрделіге, аздан көпке
т.б. сатылап өсуүстінде болу керек. Мысалы мұғалім мәтінді оқи отырып,
алдымен оқушыларға түсінікті сөздерді бөліп алып оларға жаңа сөз тіркестерін
ойлап табуды тапсырады. Оқушылар мәтіндегі өздеріне таныс сөздермен өз сөз
байлықтары арқылы, яғни өздері білетін сөздер арқылы тіркестер құрастырады.
Енді айтылған тіркестермен сөйлем құрау іс жүзіне асырылады.
Өзектілік ұстанымы барлық тіл үйрету мен оқыту жүйесінің ең басты
мақсатқа – тілдік қарым-қатынасқа бағынуын талап ете келіп, сабақ беру
жолдарының әрқайсысы ортақ бір өзек болатын қағидаға сүйенуін қажет етеді.
Әр сабақ үстінде өтілетін тақырыптар, істелетін жұмыстар, сөйлесу
жаттығулары мен тапсырмалар т.б. – бәрі сөйлесімді жүзеге асыратын шешімге
келіп тірелуі керек [15].
Әдіскер-ғалымдардың пікірінше, қазақ тілін оқытуды жандандыру үшін
тілдік және қатысымдық қатынастарды қатар қалыптастыру қажет. «Мұндай
жағдайда оқушылар теориялық материалды алдын ала жаттамайды. Олар оны
алдында тұрған ассоциативтік интерпретатормен жұмыс жасау барысында
түсініп, оған анықтама сөздерді шығарады. Мұндай ассоциативтік
интерпретаторларға тірек схемалар жатады. Тірек схема дегеніміз – қазақ тілін
меңгерту барысында оқушылар мен мұғалімнің уақытын үнемдеуге,
19
оқушылардың танымдық, логикалық қабілетін дамытуға аз күш жұмсай
отырып, терең де көп білім меңгеруге жағдай жасайтын белгілер» [18]. Демек,
тірек схемаларды қолдану оқушылардың ойлау қабілетін ұштап, лексика-
грамматикалық материалдарды тез, өнімді игертуге мүмкіндік береді. Қатысым
оқушының топтық немесе жұптық әрекеті негізінде жүзеге асады. Ынтымақтаса
оқыту әдістерінің бірі оқушының «Бірге оқимыз» ұраны бойынша жұмыс істеуі.
Сыныптағы оқушылар 2-3 жұпқа бөлініп, бір жаңа тақырыптың бөлігі болатын
тапсырмалармен жұмыс істейді. Осы интерактивті тәсілдің негізінде оқушылар
біріге отырып тақырыптың мазмұнын толық ашады. Бұл әдісті сөйлеу
әрекетінің барлық түрі бойынша қолдануға болады. Бұл әдіс оқушыларды тілдік
әрекет түрлерінің қалыптасып, дамуына, түрлі танымдық, шығармашылық
мақсатқа жетуіне, сөйлеу мәдениетінің дамуына машақтандырады. Сондай-ақ
ұжымдық әдіс арқылы оқушының жеке мүмкіндігі ескеріліп, белсенділігі өседі.
Қазіргі заманғы ақпараттық технологиялардың даму кезеңінде
оқушыларды білімді, жаңа технологияларды меңгерген азамат етіп тәрбиелеу
мұғалімнің басты міндеті. Білім ошақтарын заманауи ақпарттық
технологиялармен жабдықтау, интерактивті тақталармен, аудио-видео
құралдарымен,
мультимедиалық
кабинеттермен,
арнайы
пәндерден
электрондық оқулықтармен қамтамасыз ету бүгінгі күннің басты мәселесі.
Мұғалім интерактивті тақтаны пайдаланудың арқасында шәкірттердің
қызығушылыған туғыза отырып, сабағының қызықты, мазмұнды өтуіне ықпал
етеді. Бұл оқушының сабақ тақырыптарына байланысты өз бетінше ізденуіне,
шығармашылық жұмыспен айналысуына септігін тигізеді. Бүгінде тіл
үйренудің қатысымдық дағдысын дамыту үшін оқытудың экрандық, аудио,
визуальдық құралдары маңызды орын алады. Интерактивті тақталарды
пайдалану – интерактивті оқыту әдістерінің ең маңыздысы. Тіл үйрету
барысында интерактивті тақталарды сабақтың әр кезеңінде пайдалануға
болады. Интерактивті тақталардың тіл білімінің лексика, фонетика, грамматика
салаларын меңгерту мақсатындағы жаттығу жұмыстарын, грамматикалық
материалдарды жандандыру, оқушының басқа тілді тыңдау арқылы қабылдауы
мен сауатты жазуын қалыптастыруда, елтанымдық материалдарды игеруде
пайдасы зор. Мысалы орыс мектептерінің 7 сыныпқа арналған оқулығында
«Астана» деген тақырып бар. Осы тақырыпты өту барысында алдын ала
дайындалған суреттер, қозғалыстағы көріністер, түрлі жаттығуларды
интерактивті тақта арқылы өтуге болады. Оқушы осы тақырып бойынша өз
бетінше ізденіп, түрлі слайдтар, елорда туралы қысқаша ақпарат дайындайды.
Тілді оқытып, үйрету сабақтарының басты мақсаты – біліктілік пен шеберлікті
дамыту. Бұл сабақтың мақсаты оқушының өз қаласы, еліміздің басқа қалалары
туралы түсінік-танымын кеңейтіп, сол лексикалық тақырып көлеміндегі сөздік
қорын дамыта отырып, өз бетінше жұмыс істеуді дамыту болып табылады.
Мұғалім берілген тақырыпқа тыңдалым бойынша тапсырма түрлерін беріп,
сабақты түрлендіріп, сабақты мазмұнды өткізуге болады. Тест тапсырмаларын
компьютер арқылы беріп, білімдерін тексеру де маңызды. Осындай жұмыстар
арқылы оқушылардың сабаққа деген ынтасы, белсенділігі артып, тіл үйренуге
деген қызығушылығы дамып, өз бетінше іздену, топпен жұмыс істеу,
20
