127
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ
ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
Мектептегі балалар арасындағы
зорлық-зомбылық пен кемсітушілік
3-тараудағы балалардан сауалнама мен
сұхбат алу және 4-тараудағы мұғалімдер мен
мамандандырылған қызметкерлер құрамының
сауалдамасының барысында алынған
нәтижелерден өзгеше, мектеп директорла-
ры өткен жылы өз мектептерінде орын алған
зорлық-зомбылық оқиғалары жайлы баяндауға
құлықсыз болған. 5.4-кесте көрсеткендей, мек-
теп директорларының тек 50,0%-ы өткен жылы
өз мектептерінде
болған балалар арасындағы
зорлық-зомбылық және/немесе кемсітушілікпен
байланысты қиындықтар туралы мәлімдеген.
Ішінара, мектеп директорларының тек 27,5%-ы
(4-тен 1-і) балалар арасындағы психологиялық
зорлық-зомбылық жағдайлары туралы, 17,5%-
ы балалар арасындағы физикалық зорлық-
зомбылық туралы, 12,5%-ы құрдастары та-
рапынан болған мазақтаулар туралы, 7,5%-ы
сексуалды сипаттағы қорлаулар туралы және
2,5%-ы кибербуллинг жағдайлары туралы
хабарлаған. Бұған қоса, мектеп директорларының
22,5%-ы (5-тен 1-і) өткен жылы өз мектептерінде
болған балалар арасындағы кемсітушілік
оқиғалары туралы мәлімдеген.
5.5-кесте сондай-ақ жалғыз мектеп директорының
өткен жылы мектепке баланың (балалардың)
қару әкелгендігін мәлімдегенін көрсетеді. Осы
нәтиже 3-тарауда берілген мәліметтерге қайшы
келеді, ол бойынша сұрау жүргізілген 4,207
баланың 2,5 %-ы (n=106) өткен жылы мектеп
аусағына қарумен келгендігін хабарлаған. Әрі
балалардың 5,5%-ы (n=233) мектеп территори-
ясында қару таққан бала туралы білген.
5.5-кесте. Мектеп территориясындағы қару
Өткен жыл ішінде:
Толық іріктеме
N = 40
n
%
Балалар
мектепке қарумен
келген
1
2,5%
Мектеп директорларының көпшілігі мектептегі
балалар арасындағы зорлық-зомбылықпен бай-
ланысты қиындықтың болуы туралы құлықсыз
мойындағанмен, осы мектеп директорлары ара-
сында өткен жылы болған кейбір нақты оқиғалар
туралы баяндап бергендері де болған. Мысалы,
бірнеше мектеп директоры балалар арасындағы
тіл тигізумен байланысты қиындықтар туралы
және өздерінің осындай психологиялық зорлық-
зомбылықпен күрестегі әрекеттері туралы
әңгімелеген.
«Олар (балалар) бір-бірлеріне аты-жөндеріне не-
месе физикалық ерекшеліктеріне байланысты
тіл тигізуі мүмкін. Олар сондай-ақ ертеректе
орын алған кейбір оқиғалардың салдарынан бір-
бірін балағаттауы мүмкін… Барлығы да сөзден
басталады, оқушы басқа балаға тіл тигізеді не-
месе балағаттайды, сөйтіп олар төбелесе ба-
стайды. Біз бұл жайт туралы білген кезде, біз
оны дереу шешуге тырысамыз, біз қайшылықтың
туындау себебін және себепкерін анықтауға ты-
рысамыз» [5].
«Кейде оқушылар бір-біріне тіл тигізіп,
балағаттаған жағдайда, мұғалімдер дереу елең
етіп, мұндай мінез-құлықтың қайталанбауы
мақсатында оқушылардың арасында сақтандыру
әңгімелерін өткізеді. Әрі әрбір сабақ сайын өздерін
қалай мәдениетті ұстау керектігі жайлы сөз
қозғайды» [13].
Екінші жағынан, кейбір мектеп директор-
лары балалардың бір-біріне тіл тигізіп,
балағаттағандарын мойындағанмен, мұны
мектептегі зорлық-зомбылық нысаны ретінде
мойындағысы келмеген. Бір директордың
мәлімдегеніндей:
«Балалар қызық және ойын үшін
бір-біріне ат қояды, бірақ бұл тіл тигізу емес» [28].
Басқа директор осыған ұқсас жауап берген:
«Мен
мұны балаларға тән деп ойлаймын. Олар бір-біріне
тіл тигізуі мүмкін. Алайда жеке басым төбелеске
дейін әкелген балағаттау туралы естіген де, көрген
де жоқпын» [5].
Басқа мектеп диреткорлары өткен жылы
мектептерінде орын алған балалар арасындағы
физикалық зорлық-зомбылық туралы сөз
қозғаған. Кей жағдайларда физикалық зорлық-
зомбылықтың өткен жылы орын алған бірнеше
мәрте тіл тигізу мен балағаттаудың (құрдастары
тарапынан тіл тигізу) нәтижесі болғандығы
анықталған. Төмендегі дәйексөздерде бірнеше
мектеп директоры өткен жылы мектептерінде
болған балалар арасындағы физикалық зорлық-
зомбылық оқиғалары туралы және өздерінің
осы оқиғаларға
қалай жауап бергендрі туралы
хабарлайды.
128
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
«2011 жылы біздің мектепте сабақтан кейін
төбелесетін екі 9-сынып оқушысы болған. Бір
бала басқа баланы жағынан қатты ұрып, зар-
дап шеккен балаға хирургиялық ота жасатуға
тура келген. Соққы берген бала жетім болатын.
Зорлыққа барған баламен мектепте әңгімелестік
те, бұл оқиға туралы ешкімге тіс жармадық.
Зардап шеккен баланың әкесі оқиға тура-
лы жоғары инстанцияға арыз түсірген, себебі
алған жарақат пен ота төлеміне қаржы өтеуін
алғысы келген болатын, алайда бала жетім
болғандықтан, зардап шеккен баланың әкесі
ешқандай өтемақы ала алмады. Іс кәмелетке
толмағандарға арналған мекемеде қаралып,
олардың шешімі бойынша ол басқа мектепке ауы-
стырылды, себебі ол балаға байланысты қиындық
көп болатын» [38].
«Біздің мектептің оқушысы басқа мектептің
оқушысымен төбелескен жағдай болған. Мектеп
оқушысы өзімен бірге бір топ баланы ерте келген,
бірақ бұл мектептің жанында болғандықтан,
мектеп инспекторы топты байқап қалып,
төбелестің алдын алған. Біздің оқушыға
қатысты айтар болсақ, біз оның ата-анасына
хабар бердік» [23].
«Балалар арасында жоғарғы сынып оқушылары
төменгі сынып оқушыларын кемсітеді; мұндай
жайт өткен жылы орын алды. Қазіргі таңда
мұндай оқиға қайталанбайды. Орта мектеп
оқушысы бастауыш мектеп оқушысын сабап, біз
оның ата-анасына хабарласып, мәселені шешу-
мен айналысқанбыз» [18].
«Бізде бокспен айналысатын бала басқа
оқушымен төбелескен жағдай болған. Спортшы
бола тұрып, оның төбелес кезінде қолданған
белгілі бір машықтары болған. Бізге бұл туралы
мәлім болған кезде, біз әңгімелесу үшін баланы
және оның жаттықтырушысын шақырттық.
Бала жағдайды түсініп, қазіргі уақытта өзін
дұрыс ұстайды» [5].
Кейбір мектеп директорлары кейбір оқиғалардың
баланың шектеулі мүмкіндігіне, әлеуметтік-
экономикалық жағдайына және/немесе жетім
екендігіне негізделген
кемсітушілікпен байла-
нысты мектептегі зорлық-зомбылық оқиғалары
туралы хабарлаған. Бір мектеп директорының
түсіндіруінше, оның мектебіндегі мүмкіндігі
шектеулі балалар басқа балалар тарапынан
қорлауға ұшыраған. Бір оқиға кезінде мүмкіндігі
