118
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ
ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
мұғалімдерді құрметтеуге үйретеді (5,0%) деп
ойлайтынын хабарлаған. Ақырында, мұғалімдер
мен мамандандырылған қызметкерлердің
10,9%-ы мектеп директорының балалар ара-
сында тәртіптік қолдау үшін дене жазасын қалай
қолдану керектігінен хабардар оқытушыларды
артық санайтынын мәлімдеген.
Мұғалімдер мен мамандандырылған
қызметкерлердің демографиялық мәліметтері мен
олардың дене жазасын қолдауы арасындағы бай-
ланысты анықтау мақсатында талдау жүргізілді.
Дене жазасын қолдауларына қатысты мұғалімдер
мен мамандар арасында ешқандай жыныстық,
қалалық немесе
ауылдық айырмашылықтар
байқалмағанымен, респонденттердің жасымен
және олардың мектептегі жұмыс өтілімен бай-
ланысты ерекшеліктер анықталды. 4.13-сурет
көрсеткендей, жасы үлкен мұғалімдермен және
мамандандырылған қызметкерлер құрамымен
(40 жас және одан үлкен) салыстырғанда, жас
оқытушылар мен мамандар (20-дан 29 және 30-дан 39 жасқа дейінгі) мектепте дене жазасын
қолдануды көбірек қолдайды.
4.14-сурет сондай-ақ мектептегі жұмыс өтілі
жоғары мұғалімдер мен мамандандырылған
қызметкерлермен салыстырғанда жұмыс өтілі
аз оқытушылар мен мамандардың (1 жылдан 5
жылға дейін) мектепте дене жазасын айтарлықтай
көп қолдайтынын көрсетеді.
Дене жазасын қолдау мен сыныптағы балалар
арасындағы тәртіптің сақталуы арасындағы бай-
ланысты түсіну үшін талдау жүргізілді. 4.19-кесте
4.14-сурет. Мектептердегі жұмыс өтіліне
қарай бөлгендегі
дене жазасын қолдау
40%
30%
20%
10%
0%
1-5 жас 6-10 11-15 16-20 21-25
26+
4.18-кесте. Дене жазасын қолдау
Толық іріктеме
N = 917
n
%
Дене жазасын қолдау
210
22,9%
Сыныптағы тәртіп пен
бақылауды қолдау үшін
дене жазасы қажетті болып
есептеледі
54
5,9%
Балалардың нашар мінез-
құлқының алдын алу үшін
дене жазасы тиімді тәсіл бо-
лып табылады
56
6,1%
Дене жазасы балаларды
мұғалімдерге
құрметпен
қарауға үйретеді
46
5,0%
Кейде балаларды тәртіпке
салу үшін дене жазасын пай-
далану қажет
115
12,5%
Жақсы мұғалім балалар ара-
сында тәртіпті қолдау үшін
дене жазасын қалай қолдану
керектігін біледі
140
15,2%
Мектеп директоры балалар
арасындағы тәртіпті қолдау
үшін дене жазасын қалай
пайдалану керектігін білетін
оқытушыларды артық көреді
100
10,9%
20-29
жас
30-39
жас
40-49
жас
50-59
жас
60-69
жас
4.13-сурет. Жас ерекшелігіне байланысты топтар
бойынша
дене жазасын қолдау
40%
30%
20%
10%
0%
119
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
көрсеткендей, дене жазасын қолдамайтын
мұғалімдер мен қызметкерлермен салыстырғанда
(тиісінше 5,8% және 11,3%) дене жазасын
қолдайтын мұғалімдер мен мамандандырылған
қызметкерлер психологиялық зорлық-зомбылық
пайдалануға үш есе (21,9%) және физикалық
зорлық-зомбылыққа екі есе бейім. Бұған қоса,
дене жазасын қолдамайтын мұғалімдер мен
қызметкерлермен салыстырғанда (3,3%)
дене жазасын қолдайтын мұғалімдер мен
мамандандырылған қызметкерлер балаларға
қатысты кемсітушілікті
пайдалануға екі еседей
бейім (7,1%).
Мұғалімдер салған дене жазасына
қарсы жауап қайтару
Мұғалімдердің дене жазасын қолдануына жауап
қайтаруды анықтау мақсатында оқытушылар мен
мамандарға мынадай сұрақ қойылды: «Мұғалім
немесе маман баланы соққыға жыққанды/
ұрғанды көрген кезде, бұл жағдай туралы кімге
хабарлау керек?». 4.20-кесте көрсеткендей,
мұғалім немесе маман баланы соққыға жыққан/
ұрған кезде, респонденттердің 78,2%-ы (3-тен
2-сі) дене жазасы туралы мектеп директорына/
директордың орынбасарына хабарлануы тиіс деп
жауап берген және 43,3%-ы ақпарат мектеп пси-
хологына немесе әлеуметтік педагогке жеткізілуі
тиістігін мәлімдеген.
Кейбір респонденттер
осы жағдай туралы басқа
мұғалімге (21,3%), мектеп күзетшісіне/мек-
теп полиция инспекторына (16,1%) және мек-
теп мейірбикесіне (12,1%) хабарлау керектігін
белгілеген. Бұл жағдайлардың кейбірінде
дене жазасын қолданған мұғалімнің ешнәрсе
бүлдірмегені және одан әрі мектеп күзетшісі/
мектеп полиция инспекторы жазалауы, мектеп
мейірбикесі оның жарасын өңдеп, ол әлеуметтік
дамуындағы қиындықтарын анықтау үшін мектеп
психологы мен әлеуметтік педагогтің бағалауына
түсу керектігі тұрғысынан
келгенде мақсатқа сай
болмауы тиіс.
4.20-кесте. Мұғалімдер мен
мамандандырылған қызметкерлер тарапы-
нан болатын дене жазасына жауап қайтару
Егер мұғалім неме-
се мамандандырылған
қызметкер баланы соққыға
жықса/ұрса, бұл туралы
кімге хабарлау керек?
Толық іріктеме
N = 917
n
%
Ешкімге
26
2,8%
Мектеп директорына/
директордың орынбасарына
719
78,2%
Мұғалімге
196
21,3%
Мектеп мейірбикесіне
118
12,8%
Мектеп психологына/
әлеуметтік педагогке
398
43,3%
Жергілікті
білім беру бөліміне
110
12,0%
Мектеп күзетшісіне/мектеп по-
лиция инспекторына
148
16,1%
Басқа
29
3,2%
Мұғалімдердің дене жазасын
қолдануына қатысты саясат
Оқытушылар мен мамандандырылған
қызметкерлер құрамына мектепте дене жа-
засын пайдалануға қатысты қандай да
бір ресми нормативтік құжаттарды неме-
се ережелерді білетін/білмейтіні туралы
сұрақ қойылды. 4.21-кесте мұғалімдер мен
мамандандырылған қызметкерлердің 35,6%-
ның мектеп қызметкерлерінің
қашан және қалай
оқушыларды тәртіпке салу керектігін реттейтін
4.19-кесте. Басқа шаралар арқылы дене жазасын қолдау
Дене жазасын
қолдайды
Дене жазасын
қолдамайды
n
%
n
%
Тәртіпті қолдаудың жағымды шараларын қолдану
162
77,1%
552
78,2%
Зорлық-зомбылық пен кемсітушілікті пайдалану (барлық түрлерін)
90
42,9%
116
16,4%
Психологиялық зорлық-зомбылық
46
21,9%
41
5,8%
Физикалық зорлық-зомбылық
58
27,6%
80
11,3%
Балаларға қатысты кемсітушілік
15
7,1%
23
3,3%
