85
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
Балалар мектептердегі тән жазалары
туралы әңгімелейді
Балалармен жүргізілген сұхбат балалардан мек-
теп директорлары мен мұғалімдердің балаларды
тәртіпке салу үшін тән жазаларын пайдаланған/
пайдаланбағандарын білу үшін әзірленді. Мектеп
директорлары мен мұғалімдер пайдаланған тән
жазаларының әртүрлі нысандарына екпін жасал-
ды. Сұхбат жүргізілген 402 баланың арасында
27,0%-ы (4-тен 1-і) мұғалімдердің оқушыларды
тәртіпке салу үшін дене жазалауларын
қолданғандарын айтып берді. Сұхбат жүргізілген
балалардың 60,0%-ына дейін мұғалімдердің
балаларды тәртіпке салу үшін дене жазаларын
қолданбайтынын айтып бергенін атап өткен
маңызды. Балалардан мұғалімдер қолданатын
тән жазаларының әртүрлі нысандары туралы
барынша нақтырақ сұрадық. Балалар соққы/
ұрып-соғудан басқа балалардың 35,0%-ы (3-
тен 1-і) мұғалімдердің балаларды тәртіпке салу
үшін ауызша ескертулер қолданатындарын айтып
берді; кейде ауызша ескертулер ауызбен айтыла-
тын дөрекі зорлық-зомбылық және қоқан-лоққы
түрінде болуы мүмкін.
Сұхбатты талдау мұғалімдердің оқушыларды
тәртіпке салу және бақылау үшін қолданатын
тән жазаларының ескертулерінің әртүрлі нысан-
дары туралы айтқандарын көрсетті. Төмендегі
берілген көптеген дәйексөздерде мектептерде
мұғалімдердің қолданатын дене жазаларының
әртүрлі нысандары бейнеленген. Осы
дәйексөздердің кейбірінде мұғалімдердің ер
балалар мен қыз балаларға дене жазаларының
3.25-кесте. Мұғалімдердің және мектеп директорларының зорлық-зомбылық жасауының
және балаларды кемсітулерінің жекелеген нысандары (сауалнама жүргізу)
Былтыр бір жыл бойы:
Іріктеме
N=4207
Мұғалімдер
Мектеп
директорлары
n
%
n
%
Психологиялық зорлық-зомбылық
Қорлау үшін тіл тигізген немесе ренжітетін нәрселер айтқан
504
12,0%
81
1,9%
Сыныптастарының алдында мазақ қылған, қорлаған немесе ұялтқан
376
8,9%
58
1,4%
Өздерінің күш қолдана алатындықтарын айтып, қорқуға
мәжбүрлейтіндей әрекет еткен
79
1,9%
30
0,7%
Жазалау ретінде кабинетке/шағын бөлмеге қамаған
49
1,2%
20
0,5%
Күш қолдану
Жазалау нысаны ретінде дәретханаға баруға рұқсат етпеген
288
6,8%
---
---
Жазалау үшін затпен ұрған
148
3,5%
28
0,7%
Шапалақ немесе таяқ жеген
158
3,8%
29
0,7%
Ұзақ мерзімге ыңғайсыз жағдайда қалдыруға мәжбүрлей отырып
жазалаған
185
4,4%
41
1,0%
Кемсітушілік
Сен қыз болғандықтан, ренжітетін ескертулер жасап/нашар қараған
76
1,8%
---
---
Ұлтына немесе терісінің түсіне байланысты ренжітетін ескертулер
жасап/нашар қараған
56
1,3%
35
0,8%
Киіміне немесе тұратын жеріне байланысты ренжітетін ескертулер
жасап/нашар қараған
79
1,9%
32
0,8%
Дініне (дінге сенуіне) байланысты ренжітетін ескертулер жасап/
нашар қараған
39
0,9%
20
0,5%
Шектеулі мүмкіндіктеріне байланысты (дене бітімі немесе ақыл-
ой) ренжітетін ескертулер жасап/нашар қараған
102
2,4%
39
0,9%
86
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
«Егер тыныш отырмасаң, олар ұрады. Кейде
олар ұрады. Мұғалімдердің құлақтан тартып,
сызғышпен соғуы мүмкін. Кейде олар қыздарды
босатып жіберіп, ұлдарды ұрады. Олар сенің
сақтап қойғаныңды тартып алып, бастан ұрады.
Олар кейде балаларды таяқ әкелуге мәжбүрлеп,
таяқпен ұрады. Бор, қалам лақтыруы, доппен
соғуы, тебуі немесе сақинамен ұруы мүмкін».
[349]
«Олар бастан қолмен және кітаппен, сызғышпен
ұрады. Бізді таяқпен ұрып, олар бізді каби-
нетке қамап, бізді ұрған жағдай бар. Олар
бізді саусақтарындағы сақиналарымен ұрады;
қолдарында бардың бәрін қолданады». [255]
«Кітаппен, қолмен немесе сызғышпен ұрулары
мүмкін. Шаштан тартуы немесе итеріп
жіберулері мүмкін». [253]
«Бізде мынадай жазалау түрлері бар. Кейде олар
бізді бастан ұрып, дәретханаға жібермейді.
Негізінен, бізге айқайлайды». [359]
«Олар бізге айқайлап, бастан ұрады. Кейде бет-
тен шапалақпен ұруы мүмкін». [336]
«Балалар шектен тыс шулаған және мұғалімнің
жүйкесіне тиген кезде, мұғалім сондай ұлға бір
рет бор лақтырды». [366]
«Олар бізді ұрады да бұрышқа тұрғызып қояды
және осы ретте бір қолды және/немесе бір аяқты
көтеріп тұруға мәжбүр етеді». [346]
«Бір мынадай жағдай болды. Өз пәнін мықты
білетін бір жаңа мұғалім болды. Ол біздің бәрін
түсінгенімізді қалады, бірақ біз алдындағы мұғалім
өз пәнін нашар білгендіктен, түсінген жоқпыз. Бір
күні ол шыдай алмай, ашуланғандықтан бір ұлды
күртешесінен ұстап алып сілкілей бастады». [123]
«Олар бізді бастан кітаппен немесе сызғышпен
ұрады. Бор лақтырады және тыныш тұруға
мәжбүрлейді, ал кейде сабақ уақытында
дәретханаға жібермейді». [257]
«Бұл өте жиі болады. Олар бізді кітаппен
ұрады, бірақ көп айқайлайды. сабақ уақытында
дәретханаға жібермейді, тыныш тұруға
мәжбүрлейді және бізді шымшиды». [256]
әртүрлі нысандарын қолданатындары
көрсетілген.
«Мұғалімдер мектепте оқушыларды ұрады. Олар
шапалақпен ұрып, сызғышпен де салып қалады.
Ер мұғалімдер жұдырықпен немесе кітаппен
ұра алады. Олар егер сен алаңғасарлансаң неме-
се өздерін тыңдамасаң, сабақ уақытында сөйлеп
және шулап отырсаң ұрады. Бірақ ер мұғалімдер
қыздарды ұрмайды, мұғалім апайлар оларды ұрып,
беттерінен шапалақпен салып жібереді. Бұл жиі
болады. Соңғы рет бұл өткен аптада болды,
мұғалім менің сыныптасымды ұрды. Олар бұны
қалыпты деп санайды… Соңғы рет бұл өткен
аптада маған жасалды. Мұғалім мен жаққа
қаламын лақтырып, қалам менің басыма тиді.
Кейде олар жаныңа келіп, бізді кітаппен ұрады.
Қалам, кейде бор лақтырады; кейде жаныңа
келіп беттен ұрады». [360]
«Иә, мұғалім бізді ұрады. Мұғалім апайлар беттен
ұрады, ал ер мұғалімдер де ұрады. Жақында мен
бір мұғалім апайдың оқушыны қамап қойғанын
естідім, бірақ өзім көрген жоқпын». [403]
«Әдетте мұғалімдер ұлдарды ұрады, олар қолында
не болса сонысымен ұрады. Бір мұғалім апай бір
ұлдың басын тақтаға соқты, екіншісі таяқшамен
ұрды. Олар әдетте бізге нашар қарайды,
дәретханаға шығуға жібермейді және бізді ұрады.
Мұғалімдер балаларға жаман, ренжітетін және
дөрекі сөздер айтады. Олар 9-сыныптан кейін
кетпеген балаларға ұрысады». [355]
«Иә, күш қолданылады. Олар ұрсады, ұрады және
тіпті былтыр ер баланың басын тақтаға соқты.
Олар бізді таяқшамен ұрады. Жоқ, басқа түрі
жоқ, әдетте олар жай ғана айқайлайды». [354]
«Мұғалімдер егер біз тыңдамасақ және
алаңғасарлансақ, егер жаман оқысақ бізді ұрады.
Мұғалім апайлар дөрекі сөздерді пайдаланады, ал
ер мұғалімдер беттен ұрады. Олар бізді тұруға
мәжбүрлеп, беттен шапалақпен ұрады, сызғыш
немесе кітаппен, ал кейде қаламмен немесе бор-
мен ұрады». [353]
«Олар жай ғана сенің басыңды саусағымен нұқып:
“Сен неліктен бұны жасадың? Ендігәрі бұлай жа-
сама!” – деп өзіңе айқайлай алады. Олар жай
ғана бізге айқайлайды. Ата-аналарымызға ай-
тып, оларды мектепке шақыртады». [351]
Достарыңызбен бөлісу: |
