| Сурет 6. Қазақстандық депозит нарығының сегменті
ҚР депозит нарығы күрделі динамикалық жүйе болып табыла отырып, ішкі және сыртқы факторлардың әсерін ұдайы сезінеді. Әрбіреуі өз мүддесін жүзеге асыруға үмтылатын көптеген субъсктілермен көрінсе де, ол Қазақстан экономикасында қалыптасқан негізгі ағымдардың арнасынан табылады.
Сұрақ 3.
Халықтың банктердегі жинақтарының өсуі олардың сауығуын, несиеге толық қабілеттілігін және өтімділігін танытатын маңызды факторлардың бірі болып табылады. Бұлар өз кезегінде олардың дербестігіне, тұрақтылығына және сенімділігіне кепілдік береді. Мұнда халықтың жинақтарын кешенді әрі жүйелі түрде қорғау мәселесі заңдық, әкімшілік және реттеуші құралдарды қамтитын объективті қажеттілікке айналды.
2000 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстан Республикасында екінші деңгейлі банк салымшыларының мүддесін қорғауды көздейтін ҚР Ұлттық банк басқармасының қаулысына сәйкес акционерлік қоғам түрінде құрылған Жеке тұлғалардың салымдарын кепілдендіру (сақтандыру) қоры (ЖТСКК) орталық органы болып табылатын жеке тұлғалардың салымдарын сақтандыратын жүйе жұмыс істей бастады. Бұл жүйеге төменде келтірілген бағыттар бойынша нақты талаптарға сәйкес келетін коммерциялық банктер кіреді. Олар мынадай бағыттар:
• халықаралық стаңдарттарға көшу жөніндегі бағдарламаға енуі;
• банктің өзіндік капитал мөлшерінің белгіленген нормативтерге сәйкестігі;
• пруденциялық нормативтердің қорға өтініш беретін мерзімге дейінгі 3 тізбекті (қатар келетін) айдың ішінде сақтауы. Бұл арада к1 және к2 коэффициент мәндері көрсетілген кезең ішінде кем дегенде 0,06-ны және 0,12-ні құрауы керек;
• Ұлттық банктің осы мәселе бойынша ұсынысының болуы (ұсыныс құпия құжат болып табылады әрі қорға тікелей бағытталады);
• банктің соңғы жылдардағы жылдық қаржылық есеп беру тізбесін Ұлттық банк бекітетін халықаралық аудиторлық ұйымдардың бірі растауы керек.
Банктің жеке тұлғаларының салымдарын кепілдендіру (сақтандыру) қорына (ЖТСКК) кіру туралы өтініш берілгеннен кейін Қор банк берген құжаттарды есксре отырып, Ұлттық банктің ұсыныстары негізінде оны жүйеге енгізудің мүмкіндіктеріне талдау жүргізеді. Қор басқармасының шешімі өтініш берілген күннен бастап 1 ай мерзім ішінде қабылдануы тиіс.
Егер осы мәселе бойынша қор басқармасы дұрыс шешімді қабылдаған күннен бастап 15 күнтізбелік күннің ішінде банк қорға алғашқы міндетті күнтізбелік жарнаны жеке тұлғалардың теңгедегі, АҚІІІ долларындағы және еуродағы мерзімді салымдардың сомасынан 0,375% мөлшерінде соңғы тоқсаннан кейін келетін айдың бірінші күнінде аударатын болса, онда ол жүйенің мүшесі болады.
2000 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстанда жеке тұлғалардың салымдарын кепілдендіру қоры (СКҚҚ) жұмыс істейді.
Ондағы депозиттерді сақтандыру обьектілері болып келесілер табылады:
Ұсынушыға салымдар
Банкке сенім негізінде басқарылуға берілген ақшалар
Заңды тұлға құрмай-ақ кәсіпкерлік іскерлікпен айналысатын тұлғалардың салымдары ( егер олар көрсетілген іскерлікке байланысты ашылса )
Берілген банк алдында немесе үшінші тұлға алдындағы міндеттері бойынша салым- кепілдері
Дауыс құқығы бар банктің акцияларының 5% артық мөлшерін ұстаушы аталған банктің акцияларының немесе қызметкерінің салымдары
Оларды кепілдендіру қарастырылмаған салымдар бойынша баска да келісім-шарттар
Бақылау сұрақтары
1. Депозит нарығы дегеніміз не?
2. Депозит дегеніміз не? Қазақстан нарығында депозиттің қандай түрлері бар?
3. Мерзімді депозиттің талап етілгенге дейінгі дегюзиттен айырмашылығы қандай?
4. Жинақтаушы депозитгердің қандай ерекшеліктері бар?
5. Қазақстаңдағы депозит нарығының институционалдық құрылымы кандай?
6. ҚР депозиттерінің сақтандыру жүйесі дегеніміз не? Оның механизмдері қандай?
Тест тапсырмасы
1. Қаржы делдардың ең кең тараған топ?
келісім-шарттық сақтандыру мекемелері
депозиттік типтегі мекемелер
инвестициялық қорлар
басқа да қаржы ұйымдары
барлық жауп дұрыс
2.
Депозиттік типтегі қаржы мекемелерінің негізгі институттарына қайсысы жатады?
А) Коммерциялық банктер
В) Сақтандыру институттары
С) Несие одақтары
Д) Барлығы дұрыс
Е) Дұрыс жауабы жоқ
3.
Бұл мамандырылған қаржы институттары болып табылады және олардың негізгі құрал көздері сақтандыру салымдармен әр түрлі мерзімді депозиттер болады. Бұл ...?
Несие одақтары
Сақтандырушы институттар
Коммерциялық банктер
Қаржы компаниялары
Дұрыс жауабы жоқ
4.
Сақтандырушы институттардың негізгі құрал көздері не болып табылады?
сақтандыру салымдары және әр түрлі мерзімді депозиттер
инвестициялық қорлар
депозиттік типтегі қаржы мекемелері
барлық жауап дұрыс
дұрыс жауап жоқ
5.
Ең кең таралған қаржы делдалдары ретінде қарастырылатын мекеме?
несиелік
депозиттік
қаржылық
инвестициялық
әлеуметтік
Есеп 1.
Сіз банк депозитіне 200 000 тг ақша салдыңыз. Егер пайыз мөлшері 15% болса, және сіз ақшаңызды 5 жылға салсаңыз, мерзім өткен соң қанша ақша аласыз?
Есеп 2
Депозиттік салым 150 күнге, жылына 8%-ға салынды. Салымның сомасы 2000 $. Мерзім аяғында клиент қанша ақша алады.
Берілгені. P-2000$ n=150 күн i=8% S-?
Есеп 3
Банк жылына 10%-ға жарты жылға депозиттер қабылдайды 150 000 теңге, есептелген %-ды анықтау керек.
Тақырып 5. Несиелік нарық
Жоспар
1.Экономикалық және халықты несиелендіру.
2. Несиелердің негізгі түрлері мен формалары
Сұрақ 1.
Коммерциялық банктердің екінші дәстүрлі базалық қызметі – экономиканы және халықты несиелендіру. Бұл қызмет банктік қызмет көрсету аясындағы маңыздыларға және банкінің актив операцияларына жатады. Соның арқасында банктер несиелік институттарға қатысты болады.
Несиелік операциялар – бұл несие беруші мен қарыз алушының арасындағы біріншінің екіншісіне төлемдік, мерзімділік және қайтарымдылық шарттарында белгілі ақша қаражаттары сомасын ұсынуы бойынша қатынастар. Банктің несиелік операциялар активті және пассивті болады. Активті несиелік операциялар банктер мен қарыз алушыға қарыз ұсынғанда, ал пассивтер, керісінше, банк қарыз алушы рөлінде, ал клиенттер – несие беруші рөлінде болғанда пайда болады. Сәйкесінше несиелік операциялардың екі нысаны болады: қарыздық және депозиттер. Біз алдынғы бөлімде қарастырған бірінші қызмет – бұл банктін пассивтік несиелік операциялары, яғни депозит формасында.
Қазақстанның несие нарығына тән төрт функцияны бөліп көрсетуге болады:
• несие арқылы тауар айналымына қызмет ету;
• шаруашылық жүргізуші субъектілердің, халықтың, мемлекеттің, сондай-ақ шетелдік клиенттердің жинақтарын тарту;
• ақша қорларын тікелей ссудалық капиталда шоғырландыру және оны өндіріс процесіне қызмет көрсететін капитал салымы түрінде пайдалану;
• мемлекеттік және тұтыну шығындарын өтейтін капиталдың көздері ретінде мемлекет пен халыққа қызмет көрсетуді қамтамасыз ету, сондай-ақ аса қуатты қаржылық-өнеркәсіптік топтардың қалыптасуына ықпал ету.
Несие қозғалысының заңдылығы несие нарығында пайда болатын несие беруші мен қарыз алушының арасындағы қатынасты толығырақ ұғынуымызға мүмкіндік береді. Мұны сызба түрінде былайша көрсетуге болады:
Достарыңызбен бөлісу: | 
