А. Х. Тажибаева Қостанай: А. Байтұрсынов атындағы ҚМУ, 2016. 87 б

38 

 

         

9. Тақырып. Еңбек даулары 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Еңбек даулары 

Еңбек дауы - Қазақстан Республикасының еңбек 

заңнамасын қолдану, келісімдердің, еңбек шартының және 

ұжымдық шарттың, жұмыс беруші актілерінің талаптарын 

орындау немесе өзгерту мәселелері бойынша қызметкер 

мен жұмыс берушінің арасындағы келіспеушіліктер  

(ҚР ЕК 1бап). 

Еңбек дауларының барлығын 

даудың пәніне қарай 2 топқа бөлуге 

болады:

 

1) нақты құқықтық қатынаста еңбек 

заңнамаларын қолдану туралы даулар, яғни 

осы құқықтық қатынастың субьектілерінің 

құқықтары мен міндеттерін сақтау; 

 

2) заңмен немесе басқа актілермен реттелмеген 

жаңа еңбек жағдайларын жергілікті түрде 

белгілеу бойынша даулар. 

 

Еңбек заңдарын қолдану бойынша еңбек 

даулары: 

 

а) еңбек құқықтық қатынасынан; 

 

б) еңбек өндірісі сұрақтары бойынша кәсіподақтың 

әкімшілікпен құқықтық қатынасы; 

в) еңбек шарты субьектілерінің бір-біріне келтірген 

зияны үшін материалдық жауапкершілік бойынша 

құқықтық қатынас; 

 

г) еңбекті қорғауды қадағалау бойынша құқықтық 

қатынас. 

39 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Еңбек даулары 

Еңбек дауларын түрлерге  

бөлудің белгі:

 

а) оларда қатысатын субьектілер 

бойынша – жеке және ұжымдық; 

Жеке еңбек дауларында, бір жағынан, 

қызметкер,  келесі  жақта  –  жұмыс 

беруші  қатысады.  Ұжымдық  еңбек 

дауларында, 

бір 

жағынан, 

қызметкерлер 

тобы, 

ұйымның 

қызметкерлері,  екінші  жағынан  – 

жұмыс 

беруші 

немесе 

жұмыс 

берушілер. 

 

б) мазмұны бойынша еңбек даулары – 

еңбек жағдайларын белгілеу бойынша 

даулар. Еңбек жағдайларын белгілеу – 

оларды  заңдар,  басқа  нормативтік-

құқықтық  актілері  арқылы  анықтау. 

Осылай белгіленген еңбек жағдайлары 

жалпы  мінезді  болады  және  барлық 

немесе 

қызметкерлердің 

кейбір 

санаттарына  таралады,  еңбектің  жеке 

жағдайлары 

еңбек 

шартымен 

анықталады. 

 

Түрлері 

Жеке  еңбек  даулары

 

дегеніміз

 – тікелей немесе 

кәсіподақ 

қатысуымен 

келіссөздермен  реттелмеген 

әкімшілік  және  қызметкер 

арасындағы 

еңбек 

заңдарын, 

басқа 

нормативтік-құқықтық 

актілерді,  келісімді,  еңбек 

шартын  қолдану  туралы 

сұрақтары 

бойынша 

келіспеушілік. 

 

Ұжымдық  еңбек  даулары

 

– 

ұйымдарда 

еңбек 

жағдайларын 

белгілеу мен өзгертуге және еңбек ақы 

төлеуге,  ұжымдық  шарттар  мен 

келісімдер 

жасасуға, 

оларды 

орындауға  байланысты,  сондай-ақ 

қолданылып 

жүрген 

заңдардың, 

ұжымдық  шарттар  мен  келісімдердің 

ережелерін 

қолдану 

мәселелері 

бойынша 

жұмыс 

беруші 

мен 

қызметкерлер  ұжымдары  арасындағы 

келіспеушіліктер. 

 

 

 

3 Тәжірибелік сабақ. Әдістемелік нұсқама 

     

Жоғары оқу орындарында тәжірибелік сабақтарды өткізу қарастырылған. 

Олар  пәнді  тереңірек  меңгеруге  бағытталған.  Тәжірибелік  сабақтар  білім 

алушының  алған  білімдерін  тәжірибелік  есептерді  шешу  барысында 

қолдануда мүмкіндік берерде ерекше орын алады.   

 

Тәжірибелік  сабақ  дәріс  сабағында  алған  білімдерін  тереңдетуге, 

білімдерді  нақтылай  шешуде  және  кәсіптік  қызметте  шеберлігін  шыңдауға 

септігін  тигізеді.  Олар  ғылыми  ойлау  мен  сөйлеуді  дамытады,  білім 

алушылардың білімдерін тексеруге көмектеседі.  

 

Тәжірибелік сабақтарда мынадай міндеттер шешіледі:  

-  Ойлаудың кәсіби шығармашылығын дамыту; 

-  Тиісті ғылымның тілін жетік меңгеру; 

-  Интеллеутуалды  мәселелер  мен  міндеттерді  шешуде  білімдерін  дұрыс 

игере білу; 

-  Білімдерін бекіту мен қайталау. 

Тәжірибелік  сабақтарды  өткізу  барысында  бірігіп  жұмыс  істеу  принципті 

жүзеге асырылады. Ойлау процесі мен білімдерін игеру жеке емес, ұжым болып 

жұмыс істеу барысында тиімдірек болады.   

 

3.1 Тақырып 1. Еңбек құқығының түсінігі және пәні, әдісі 

   

 Сұрақтар 

1 Еңбекті қоғамдық ұйымдастыру ұғымы 

2 Еңбек құқығының пәні 

3 Еңбек құқығының әдісі  

4 Еңбек құқығының жүйесі 

5 Еңбек құқығының функциялары 

6 Еңбек қатынастарының түсінігі және түрлері 

 

 

Әдістемелік нұсқама 

   

Қазақстан  Республикасының  еңбек  құқығы  пәнін  оқу  үшін  ең  алдымен 

бұл  пәннің  атауын  және  еңбекпен  байланысты  құқық  салаларының  атауларын 

меңгеріп  алуымыз  қажет.  Соныдықтан  да,  ең  алдымен  «еңбек»  дегеніміз  не 

және  оның  қоғамдағы  рөлін  анықтап  алуымыз  қажет.  ҚР  Еңбек  кодексінің  1 

бабында  еңбек  ұғымына  мынадай  анықтама  берілген:  «Еңбек  –  материалдық 

және рухани игіліктерді жасауға бағытталған адамның мақсатты қызметі». 

   

Еңбек  құқығының  пәні  болып  еңбекті  қоғамдық  ұйымдастырудағы 

жұмыскерлердің еңбектерін ұйымдастыру бойынша қоағмдық қатынастарының 

жалпы  кешені  танылады.  Пәнді  меңгеру  барысында  еңбек  қатыастарының 

ұғымын,  қоғамдағы  өндірістік  қатынастармен  байланысын,  оның  аралас 

азаматтық 

қатынастардың 

пәнінен 

еңбек 

қатынастарының 

пәнінің 

айырмашылығын білу қажет.