5В090100 Көлікті пайдалану және қозғалысы мен тасымалдауды

32 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
10-сурет.  ҚБАЖ диспетчерлік басқарудағы негіздердің функционалдық блок-схемасы 
   
Осы  блок-схемаға  байланысты  ҚБАЖ  диспетчерлік  басқару  құралдарының 
жиынтығына мыналар кіруі тиіс: 
 1.  Жолдағы  қозғалыс  процессінің  жағдайын  және  жүйедегі  жабдықтардың 
жұмыс режимін бейнелеу құралы. 
 2. Жолдағы қозғалысты көзбен шолу құралы. 
 3. Ақпараттарды қабылдау және басқару әсерін ауызша хабарлау құралдары. 
 4. Диспетчер қызметкерлерінің жүйедегі автоматты басқару контурымен өзара 
байланыс құрамы. 
  
 Қазіргі  ҚБАЖ  бірінші  топтағы  құралдарға  көше  жол  торабының 
мнемосхемасы  және  дисплей,  екінші  топтағыға  қозғалысты  теледидар  арқылы 
бақылау, үшіншіге радио және телефон байланысы, төртінші топтағы құралдар 
функциясын дисплей, мнемосхема және оператор пульттері атқарады. 
 
 
 
ЖП қызметкерлері қалалық 
пайдалану қызметі. Жөндеу 
қызметшілері.  Қозғалысқа 
қатысушылар 
Басқару әсерін ауызша 
хабарлау, бұйрық беру 
Ақпараттарды ауызша 
хабарлау немесе көру 
Операторлар 
Көше-жол торабындағы 
аудандарда басқаруды шешу; 
басқарудағы жеке 
функцияларды жүзеге асыру 
Басқару  
Ақпарат 
қабылдау  
Диспетчерлер 
Операторлардың жұмысын 
координациялау; жалпы 
жүйелік басқаруды шешу 
Жол белгілері  
Жұмыс режимін 
түзету 
ҚАБЖ автоматты 
басқарудың жұмыс 
режимінің нормадан 
ауытқуы 
ҚБАЖ автоматты 
басқарудың 
контуры 

33 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
11-сурет. ҚБАЖ диспетчерлік басқару 
 
            Жүйенің жұмыс режимі және көлік ағынының қозғалыс жағдайы туралы 
ақпаратты  диспетчер  қызметкерлері  көше  жол  торабын  бақылайтын 
мнемосхемадан  алады.  Оның  беткі  панелі  жүйеге  кіретін  реттелетін 
қиылыстары  бар  негізгі  көшелердің  картасынан  тұрады.  Онда  көп  позициялы 
жол белгілері, телекамералар және т.б. перифериялық құралдардың орналасқан 
орны  көрсетіледі.  Ақпараттар  мнемосхеманың  бетінде  жарық  индикаторымен 
белгіленеді.  Қозғалысты  басқарудың  автоматты  жүйесіндегі  мнемосхемада 
төмендегі ақпараттар көрсетіледі: 
 ─ бағдаршам бақылаушының жергілікті реттеушімен басқарылуға ауысуы; 
 ─ жүйенің перифериялық құралдарының істен шығуы; 
 ─ қозғалыстағы кептелудің пайда болуы; 
 ─ көлік ағынының белгілі көрсеткіштерінің өзгеруі (жылдамдығы, тығыздығы, 
қарқындылығы, қиылыс алдындағы шираттың ұзындығы). 
 а)    реттелетін  қиылысудың  жағдайын  көрсететін  үш  позициялы  индикатор 
бейнеленген:  біріншісі  бағдаршам  бақылаушысының  жергілікті  реттеушімен 
басқаруға  ауысуы  туралы,  екіншісі  ─  бақылаушының  немесе  байланыс 
линиясының  істен  шығуы  туралы,  үшіншісі  ─  қиылысу  маңында  кептелудің 
пайда болғаны туралы ақпарат береді. 
 б)    бұл  суретте  үш  позициялы  индикатордың  ортасында,  ауысатын  символы 
бар  жол  белгісі  орналасқан.  Мұндағы  индикатор  белгіні  басқаратын 
бақылаушының істен шыққанын көрсетеді. 
 в)    қиылысу  ортасындағы  бағыт  көрсеткіш,  бас  жолдағы  бағытта  рұқсат 
берілген кезде жасыл түсті индикатор жанады. 
 г)  жүйедегі перегондар сызықтық үш позициялы индикатормен жабдықтаған, 
ол  перегондағы  көлік  ағынының  үш  түрлі  жағдайын  көрсетеді.  Мысалы, 
біріншісі  қозғалыс  жылдамдығы  50-ден  30км/сағ.  дейін,  екіншісі  30-дан  15 
км/сағ. дейін, үшіншісі 15 км/сағ. кем жылдамдықты көрсетеді. 
 

34 
 
          
   а)                                                   б)                                                в) 
                    
 
 
 
 
 
 
                                      
г)
                                      
  
 
 
 
 
 
12-сурет . Қозғалысты басқарудың автоматты жүйесіндегі мнемосхемасы 
 
    
ҚБАЖ  жеке  объектілерінің  жұмыс  режимі  жөніндегі  толық  ақпаратты 
операторлар  автоматтандыру  жүйесінің  есептеу  кешенімен  басқарылатын 
дисплей арқылы алады.  
  
 Жол торабының перегондарындағы және өте қиын көліктік торабындағы 
қозғалыс  жағдайларын  көзбен  шолып  бақылау  үшін  ҚБАЖ  диспетчерлік 
бақылау  құралдарының  кешенінде  теледидарлық  шолу  жүйесі  қолданылады. 
Осы  жүйені  қолдана  отырып  ҚБАЖ  диспетчер  қызметкерлері  кептелу,  жол 
көлік  оқиғасы  пайда  болғанда,  нақты  қозғалыс  жағдайына  белгілердің 
автоматты  жұмыс  режимі  сәйкес  келмеген  кезде,  жол  белгілерінің  басқару 
процесіне шұғыл араласа алады. 
 
3.3  Жылжымалы  құрамды  баскарудың  ақпараттық-навигациялық 
жуйесі  
Көлікпен  автоматтандырылған  басқару  жүйесінде  хабарды  қайта  өңдеу 
(обработка)  және  басқарудың  бортты  құрылғысы  ретінде  қолдануға,  көлік 
құралының  (КҚ)  навигациялық  параметрін  анықтау,  радиоканал  бойынша 
таратылған  берілгендер    мен  сөйлеудің  тапсырысын  қабылдауға  арналған. 
Сонымен  қаан  тасқару  жүйесі  құрамында  әртүрлі  технологиялық  процесінде 
қолданыла  алады.  Радиостанциялармен  бірге  жиілік  диапазонына  тәуелсіз 
З 
К 
Ж 
   
ТЕЛЕКАМЕРА 
З 
К 
Ж 
З 
К  Ж 
З 
К 
Ж 
1 
З 
К 
Ж 
1 
1 
2 
2 
2 
3 
3 
3 
3 
2 
1 
1 
1 
1 
3 
3 
3 
2 
2 
2 
2 
1 
3