Үстеме шығындарды бөлу және оның есебі

Жалпы алып қарайтын болсақ, орындалып жатқан жұмыс барысында өндіріске тəн ерекшелігі бар қосымша шығындарды кездестіреміз. Бірақ, біз оны шығындар түріне дұрыс жатқыза білуіміз керек.

Осыған байланысты үстеме шығындар төмендегідей түрге бөлінеді:

Құрылыс жұмысшыларына көрсеткен қызметке кеткен шығын:

— учаске басшыларының, аға шеберлердің, қосалқы жəне көмекші өндіріс басшыларының, механиктердің негізгі жəне қосымша еңбекақысы жəне одан аударылған əлеуметтік салық;

— құрылыс-монтаждау жұмысындағы жұмысшылардың қо-сымша еңбекақысы жəне одан аударылған əлеуметтік салық;

Техникалық қауіпсіздік пен еңбекті қорғау бойынша шы-ғындар:

— тегін берілетін арнайы униформаларды жөндеу жəне жу-уға кеткен шығындар;

— заң бойынша қарастырылған денсаулыққа зиян цех жұ-мысшыларына берілетін сүт тағамдарына кеткен шығындар;

— техникалық қауіпсіздікке арнайы ұйымдастырылған іс-шараға кеткен шығындар;

— техникалық қауіпсіздікке арнайы жасалған бөлмелерге кеткен шығындар;

3. Құрылыс алаңдарындағы ұйымдастыру шараларына кет-кен шығындар:

— амортизациялық шығындар, бірнеше мердігерге қызмет көрсетіп тұрған негізгі құралдарды пайдалануға немесе жөн-деуге кеткен шығындар;

— жиналмалы типтегі ғимараттарға кеткен шығын;

— өндіріске қажетті өлшеуіш құралдар сатып алуға кеткен шығын;

— қауіпті аймақтарды қоршауға кеткен шығындар;

— уақытша қондырғылар орнату шығындары;

— өлшеуіш қораптар, бункерлер, бетон мен ерітінділерге ар-налған ыдыстар сатып алуға кеткен шығындар;

— нысан маңындағы əкімшілік орындар;

— жұмысшыларға арналған арнайы жуыну орындарына кет-кен шығын;

— уақытша жарықтандыруға арналған желілерге кеткен шы-ғындар;

— нысандарды күзетуге кеткен шығындар;

Өндірісті жобалау жұмыстарына кеткен шығын;

Өндірістегі зертхана қызметін пайдалануға кеткен шығын-

дар.

«Үстеме шығындар» бабында құрылыс-монтаждау жұмыста-рына қатысты үстеме шығындар көрсетілгендіктен, ол шығын-дар 8010 «Негізгі өндіріс» шотында дебеттеліп, 8040 «Үстеме шығындар» шотында кредиттеледі.

Үстеме шығындарды жұмыстар түрлері арасында бөлудің есептері төмендегідей кестелерде жүргізіледі.

Механизм басқармасының негізгі өндірісіндегі үстеме шы-ғындар ай сайын субмердігерлермен келісім бойынша орындал-ған құрылыс-монтаждау жұмыстары арасында бөлінеді жəне басқа кəсіпорындардың көрсеткен қызметтерінің арасында тіке-лей шығындарға пропорционалды сома бойынша бөлінеді.

Біздің ойымызша, үстеме шығындардың əрбір бабын мүм-кіндік болса, объектілер арасында біркелкі базамен емес, əртүрлі базамен бөлу керек. Сонымен қатар, осы үстеме шығындар қата-рына жаңадан жасалған бухгалтерлік есептіліктің талаптарына сəйкес өндірістегі орын алатын ақауды қарастырамыз. Жалпы, бұл есеп түрі жеке шотта қарастырылып келсе, бүгінгі күні үс-теме шығындар деп танып отырмыз.

Құрылыс-монтаж жұмыстарындағы ақау деп техникалық талаптарға с əйкес келмеген жұмыс көлемін айтамыз. Ақаудың пайда болуы төмендегі жайттарда кездеседі:

Жобалық көрсеткіштер ұстанымын бұзғанда;

Сапасы төмен құрылыс материалдарын пайдаланғанда;

Жобалық құжаттарда кеткен қателерде;

Конструкциялық құрылым сəйкес келмеген жағдайда. Құрылыс нысанын тапсырғанға дейін, яғни құрылыс жұмы-

сының жүріп жатқан процесінде немесе нысанды бас мерді-гердің өткізу барысында ақау анықталады.

Ақау кімнің тарабынан кеткенін анықтап, кін əлі адамдардан талап етілуі қажет. Ол үшін ақау міндетті түрде арнайы комис-сия мүшелерінің шешімімен құжаттандырылуы қажет. Əдетте кінə тапсырушылар, жобалық кəсіпорындар, субмердігерлер, жабдықтаушылар , құрылыс материалдарымен қамтамасыз ету-шілер, учаскенің əкімшілік-техникалық қызметкерлері, орын-даушы-жұмысшылардан болады.

Ақау ішкі жəне сыртқы болып екіге бөлінеді. Ішкі ақау — мердігер тиісті сметалық мөлшер талаптарын бұзған жағдайда, жұмысшылардың кəсіби төмендігінен, ал сыртқы ақау тапсы-рушылардан, жабдықтаушылардан жəне автокөлік кəсіпорында-рының кінəсінен болады. Ақау анықталған сəтте бірден акт толтырылады. Акт толтыруға сапалық бақылау орындарынан техникалық сарапшылар, құрылыс зертханасының кызметкер-лері жəне инженерлік-техникалық қауіпсіздік бөлімінің қыз-меткерлері қатысуы тиіс. Себебі, дəлелденіп, кінəлі тұлғалардың қол қоюымен расталған құжат ақаудан кеткен шығынның анық-талып, өндірілуіне негіз болып табылады.

Ақауға кеткен шығын əрбір актіге жеке жасалынады жəне оған негіз болатын көрсеткіштер төмендегідей:

— қайта қалпына кетіру жұмысына қатысқан жұмысшы-лардың жалақысы;

— материалдық шығындар;

— төленген қосымша еңбекақы мөлшері;

— қолданылған құрылыс машиналары мен механизмдерге кеткен шығын сомасы.

Бүгінгі күні құрылыс жұмысындағы анықталған ақауға кет-кен шығындар есебін 8040 «Үстеме шығындар» шотында қарас-тыра отырып, кəсіпорынның есеп саясатындағы көрсетілген суб-шоттарға қойылады.

8040 субшот* — субшотты белгілеу құрылыс кəсіпорынын-дағы есеп саясаты арқылы анықталады.