Тәуекелді басқару

2.3.2 Тәуекел жоқта және тәуекелдің барында тұтынушы қандай баламаны таңдайды?

3. 
   «Тәуекел пайдалылығы» деген не?
   
4. 
   Тәуекелге бару керек пе, жоқ па деген қабылданған шешім неге байланысты?
   
5. 
   Неліктен бейтараптылықта тәуекел (тура, немқұрайлы, қарапайым) қатынаста мүлік иесі оны сақтандырмайды?
   
6. 
   Тәуекел абайлылық қатынас сипаты және мүлік иесі үнемі оны сақтандырғысы келе ме?
   
7. 
   Неліктен тәуекелге батыл қатынаста сақтандыру мүлдем құрылмайды?
   
8. 
   Лотарей түрі бойынша тәуекел жағдайына қандай жағдайлар жатады?
   
9. 
   Тәуекелге қандай қатынаста тәуекел ету шешімі қабылданған және лотарейдің түрі бойынша қандай жағдайда тәуекел етпеу керек?
   
10. 
    «Күшті» қатынаста тәуекел пайдалылығының функциясында кесте қалай көрінді және қандай жағдайда осындай қатынасты күтуге болады?
    
11. 
    Әлсіз» қатынаста тәуекел пайдалылықтың функциясы немен сипатталады және қандай жағдайда осы пайдалылық функциясының түрін белгілейді?
    

Тағы да пайдалылық функциясын бөлуге болады және олар немен сипатталады?

13. 
    Қандай факторлар тәуекел пайдалылығы функциясының түрін белгілейді?
    
14. 
    Қандай жағдайда субьект тұрақты кірісті берілген өлшемге тең өлшем бойынша, кіріске тәуекелмен байланысы бойынша қалайды?
    

2.3.16 Тәуекел пайдалылықтың қандай функциясында субьект тұрақты кіріске, сондай тәуекел күтілген мәнісінде бірдей қарайды?

2.3.17 Қай тұтынушы және пайдалылықтың қандай функциясында тәуекелмен байланысты тұрақты кірістің осында күтілген соммасын қалайды. Неліктен ол солай істеді?

18. 
    Неліктен (жұмыс, капиталсалым, құнды қағаздар және т.б.), белгісіз кірістің тәуекелімен байланысты тәуекелге жалғасуда нұсқау таңдалады?
    

2. 
   0-ден 60 мың бірл. дейін өсетін кіріс пайдалылығының функциясын құрыңыз. Қызметші жұмысты күтілетін пайдалылық критериі бойынша таңдайды.Ол жұмысты 30мың бірл. тұрақты кірісімен немесе 20 мың бірл. дейін кішірейтетін бірдей ықтималдылығымен таңдай алады. Қандай нұсқауды ол қалайды және неліктен ? Ал егер оның қазіргі кірісі , енді 50 мың бірл. тең, тәуекелмен байланысты немесе оның кірісін 50 мың бірл. дейін 0,5 ықтималдылығымен 40 мың бірл. дейін кішірейтеді, ол енді басқа жұмысқа көше ме? Оның таңдауы өзгереді ме және неліктен? Өз қорытыңдыңды есептеп түсіндір және қандай жағдайда таңдау бірдей болатынын көрсетті.
   

1. 
   Тәуекелді басқарудың негізгі принциптері
   

Тәуекел шартында және онымен байланысты шығынды механизмді жасау жұмысында қажеттілік пайда болжау мен шешімді қабылдау мен мақсатына жету мақсаты ол тәуекелді ескеруге мүмкіндік берер еді. Мұндай механизм менеджмент тәуекелі болып табылады.

Тәуекелді басқару қабылдау әдістерінң жиынтығы ретінде сипатталады және белгілі шамада іс- шараларда тәуекел жағдайлардың болуы мен қорытындыға шаралар қолдану немесе теріс салдардың төмендеуіне рұқсат береді.

Жүйе сияқты тәуекелді басқару 2 жүйеліктен: (субьективті) басқарудың және (обьектілі ) басқарудан тұрады.

Менеджмент тәуекелі обьектісі болып тәуекелдер, капиталдың тәуекел салымы, тәуекел өткізімі процесінде субьектілердің шаруашылықты жүргізу аралығындағы экономикалық қатынастар табылады.

Менеджмент тәуекелі жүйесінде субьктіні басқару болып қаржы менеджерлері немесе тәуекел менеджерлері болып табылады, олар түрлі әдістермен, амалдармен басқару обьектісіне әсер етуі керек. Менеджердің негізгі мақсаты әрекеттің сондайбір нүсқауын тауып алу керек, ол тәуекелдің оңтайлы үйлесімімен кірісін қамтамасыз етеді, бұдан шығатын қорытынды, кіріс жоба болған сайын оны өткізілімін тәуекел дәрежесі тым жоғары.

Мұнымен басты мақсаты болып:

• 
  жоғарламаған тәуекел дәрежесін бағалау ,
  
• 
  тәуекел дәрежесін бағалау;
  
• 
  берілген тәуекел дәрежесін ұйымдастыру үшін сараптау;
  
• 
  тәуекелді ескерту немесе төмендеуі бойынша қажетті жағдай шара жасау;
  
• 
  шығын келтірілген максималды - мүмкіндікті қайтаруға шараларды қолдануда тәуекел оқиғалары болады.
  

Тәуекелді басқарудың негізгі принциптері:

• 
  өз капиталы мүмкіндік бере алатынынан асып тәуекел етуге болмайды;
  
• 
  тәуекел салдары туралы ойлаған жөн, яғни, бұл жағдайды болжап және оны кішірейту;
  
• 
  шығын үшін көппен тәуекел етуге болады.
  

Екінші принциптің өткізілімі үшін шығын мөлшері мен оның ықтималдылығын бағалау қажеттілгі талап етіледі, ал содан кейін өз міндеттілігіне тәуекелді алу мүмкіндігі туралы шешім қабылдау немесе жаққа тәуелділікті басқа тұлғаға жауапкершілікке бару немесе (тәуекел) іс- шарасынан бас тарту.

Үшінші принцип өткізілімі іс- шараларды енгізу туралы шешімді қабылдамас бұрын ықтимал шығын есебі туралы шешімді қабылдау қажеттілігін болжайды.

Аса тәжірибелі болып екінші принцип, тәуекелдің рұқсат ету жағдайын табуға шақырылған:

• 
  тәуекелден құтылу;
  
• 
  тәуекелдің төмендеу,
  
• 
  тәуекелді қабылдау.
  

Тәуекелдің төмендеуі – ықтималдылықтың қысқартылуын және шығын көлемін болжайды. Толық немесе бөлшектеп басқа біреуге беру тәуекелді дәрежесінің төмендеуінің амалдарының бірі.

Тәуекелді қабылдау – кәсіпкерге тәуекелдің барлығын қалдыру деген сөз, бұл мүмкіндік меншік капиталымен күтілген шығынды қайтарып алу. Тәуекелді басқару теориясы мен тәжірибесі бір қатар ережелер жасады, олардың негізінде тәуекелді басқаруды қабылдаудың сол немесе өзгесін және шешім нұсқаларын таңдап алуы іске алады. Ережелердің негізі болып табылатын :

• 
  ұтыс максиумы (агрессияшыл кәсіпкер)
  
• 
  ұтыс пен ұтылыстың оңтайлы сәйкестігі (ақылды кәсіпкер)
  
• 
  нәтиженің оңтайлы ықтималдылығы (консервативті кәсіпкер).
  

Тәуекелді басқару процесін екі құрамға бөледі:

- тәуекел сараптамасы;

- тәуекелді шығарып тастау шарасы мен минимизациясы.

Тәуекел талдауы жиынтықты және тәуекел тұрғысы бойынша берілген өңдеуді, сонымен қатар тәуекелдің сапалық және сандық сараптамасын қосады. Шығарып тастау және тәуекел шектің –жіберілетін деңгейінің түсінігін, тәуекелді төмендетудің әдістерін таңдау, капитал салымды тәуекел нұсқаларын қалыптастыру, күтілген қайтарып алу мөлшерін салыстыру негізінде және тәуекел мөлшерінде олардың оңтайлылығының бағасы. Тәуекелді басқару процесінің негізгі кезеңдері 1- сызбада келтірілген.

Тәуекел тұрғысы бойынша жинақ пен берілгенді өңдеу бұл- тәуекелдің бастапқы және негізгі кезеңдері. Ақпараттар анық, толық болған дұрыс және мақсаттан және тәуекел жағдайдың мақсатының сипатынан тәуекел жағдайы ықтималдылығының келуін белгілеу керек (банктік жұмыс үшін қайтарып алу мүмкіндігі қаржылық туралы, серіктестер мен бәсекелестердің төлемқабілетсіздігі туралы, серіктестің саяси және экономикалық жағдайы туралы ақпарат, тауарлар нарығының жағдайы мен қызмет көрсету, сақтандыру шарттары туралы ақпарат.

Өткенде осындай жобалар тәжірибесі туралы мәліметтер мұндай ақпараттар қайнары бола алады. Яғни, статистикалық ақпараттар сараптамасы, сарапшылар көзқарасы, әртүрлі түрдегі аналитикалық шолулар, арнайы компаниялар мәліметтері.

Тәуекелді басқару процесінде және сапалы ақпараттарға негізгі талаптар қойылады, бұл толық ақпараттардың жоқтығымен шартталған, сонымен бірге шығын әкелуге қабілетті тәуекел факторы болып табылады.

Ақпараттар болу мен оны мәнді дәрежеде дұрыс пайдалану таңдалған шешімді белгілей алады. Берілген сандық статистикалық өлшемнен құралғаннан басқа, тікелей тимейтін ақпарат өзіне өлшемді шамаға қосады, мысалы, ықтимал шешімдер және олардың нәтижелері туралы болжамдар. Ізденіс мен іскерлік шешімді таңдауда пайда болады, қиындықтарды тәжірибеде көрсетеді, ол алдымен жеткіліксіз жоғары сапа және толық емес бар ақпараттарға шартталған.

Күрделі шешімдерді өңдеуде пайда болған ақпараттармен байланысты негізгі қиындықтарды келесі топтарға бөлуге болады.

Біріншіден, бастапқы статистикалық ақпараттардың шынайылығы мен жеткіліксіздігі.

Екіншіден, кейбір ақпараттар бөлігі сапалы сипаты бар және сандық бағаға берілмейді. Жоспарлардың өткізіліміне саяси және есптеуге болашақ табыстың экономикалық нәтижесі және т.б. бағалауға болмайды. Бірақ, факторлар мен құбылыстар шешім нәтижелеріне мәнді әсерін тигізеді, оларды еске алмайсын.

Үшіншіден, шешімді дайындау процесінде жиі жағдайлар пайда болады, керекті ақпаратты алуға болады, алайда көп уақытты немесе қаражатты кетіруге байланысты шешімді қабылдауда ол жоқ.

Төртіншіден, факторлардың үлкен тобы болашақта шешімнің өткізіліміне әсер ете алады, бірақ дәл болжай алмайсын.

Бесіншіден, шешімді таңдау кезінде аса мәнді қиындықтардың бірі кез келген ғылыми немесе техникалық идеялардан тұрады, ол өзінде оның өткізілімінің түрлі сызбасының әлеуметтік ықтималдылығын құрайды, ал кез келген экономикалық әрекет көптеген шығындарға әкеледі. Шешімнің аса жақсы нұсқауын таңдау мәселесінде пайда болды және сондықтан әдетте шектелген қорларға барады, ал сонынан бір нұсқауды қабылдау үнемі басқа шешімдерге тарумен байланысты.

Алтыншыдан, ықтимал шығындарды салыстыруға әкеле алатын негізде аса жалпыланған шығындар көп мәнділігімен соқтығысамыз. Ықтимал шешімдерден жалпылама баға алу үшін нәтижелікке, маңыздылыққа, құндылыққа және әрқайсысынан пайдалылыққа жататын айырмашылығы, байсалды кедергілер болып табылады. Осымен байланысты күрделі мәселелерді шешудің басты ерекшеліктері қолданудың есебі, мұнда үнемі жетекшілер, ғалымдар, мамндар пікірін пайдалану мен түптеуден құралады. Мұндай пікірлер ақпараттың жеткіліксіздігін шағын болса да өтемін жасауға жеке және обьектілердің болашақ жағдайы туралы мамандардың ұсынысын екере отырып, ұжымдық тәжірибені толық пайдалануға рұқсат береді.

Ғылым мен техниканың даму заңдылығы жаңа білім, ғылыми- техникалық ақпаратты ұзақ уақытты мерзімінің ағысында жиналуынан құралады. Бұл жинақ жиі емес жабық формада ғалымдар мен жасаушылардың түйсігінде жүреді. Олар басқалардай емес, жұмыс істейтін осы аймақта перспективасын бағалауға қабілетті ол жүйенің өзі құруына қатысты сипаттамасына әкеледі.

Көптеген күрделі ғылыми және техникалық мәселелерді шешуде жүйеленбеген жеке мамандар пікірін пайдалану негізгі элементтердің көп түрлілігінің өзара байланысы арасында және олардың барлығын басып алу мүмкін еместігін тәжірибеде көрсетеді. Шешім дайындығының дәстүрлі процедурасын пайдалануда факторлардың кең диапозонын қарстыру мәселелерді шешудің баламалы жолдың күллі спектрін ескеру мүмкін емес.

Алайда есекрген жөн, кең мәліметті алу қымбат және ақпараттың нақты еместігінің төмендігі қосымша шығынды талап етеді. Ақпаратты таңдауда уақыт факторын ескерген дұрыс. Толық ақпарат жинағын толық емес жағдайдың бірі ретінде, экономикалық жұмыс істеген мақсатты экономикалық түсінік үшін толық емес ақпараттар нәтижесінің шығын мүмкіндігін қосымша ақпарат алу құндылығымен өлшенген жөн. Ақпараттың толық еместігін шығын толық ақпарат және онсыз да күткен нәтиже арасындағы әртүрлі ретінде анықталады.

Тәуекел сараптамасында маңызды рөлді оның сапалық және сандық бағалары ойнайды.

Сапалы сараптама бастапқы шығуын және тәуекел себебін болжайды, кезеңдер шығуынан тәуекел пайда болады; барлық ықтимал тәуекелдердің иденфикациясы тәжірибелік пайда мен тәуекел шешімдердің ықтимал негативті нәтижесінің шығуы.

Сапалы сарапманың нәитижесінің қорытындысы бағаның сандық кезеңі болып табылады.

1. 
   Жинақ және мәліметтерді өңдеу
   
2. 
   Тәуекелдің сапалы сараптамасы
   
3. 
   Тәуекелдің сандық бағасы
   
4. 
   Тәуекелді приемлемды бағасы
   

6, 12. Әдістер таңдауы және тәуекелді төмендету нұсқаларының қалыптасуы

7. Тәуекелдің ұлғаю ықтималдылығының бағасы

8. Тәуекелді ұлғайтуда нұсқалардың талдауы мен қалыптасуы

9,13. Тәуекел төмендігінің мақсаттылық бағасы

14. Тәуекелді төмендетудің нұсқаларын таңдау

15. Жобаның өткізілімі (тәуекелді қабылдау)

16. Жобаның өткізілімінен бас тарту (тәуекелден құтылу)

Тәуекел деңгейінің берілген нақты жағдайында жіберілген болып белгілененді:

Экономикалық әдебиеттерде тәуекелдің сандық бағасының көптеген әдістерін баяндайды. Аса таралған болып:

• 
  статисикалық әдіс;
  
• 
  сараптамалық әдісі.
  

Сараптамалық бағаның әдісі тәуекелдің сандық бағасын алумен қорытындыланады, ас тәжірибелі кәсіпкерлер және мамандар өңдеудің негізінде .

3. 
   Х (кіріс) зерттелетін кездейсоқ өлшемінің орташа мәні
   
4. 
   Дисперия ²
   
   
   жүктеу 3,06 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: