53
ХАБАРШЫ
Терминологиялық
«Дәрігерді» «дауагер» басар
«Дауагер» кең қолдауға ие болады. Дәрігер- фармацевт, аты айтып тұрғанындай
ісі дәрімен байланысты маман иесі. Дауагер - врач, аты айтып тұрғанындай
адамдарға дауа, ем береді. Осы сөзді саралап дұрыс аудармасын берген авторы
Серік Ерғали. Әрине бұл кісінің еңбегіне еш таластығымыз жоқ. Ұсынысы дауа-
гер кең қолпаштауға ие болатынына сенемін.
Барлығы да құрал болып кетті
Қазіргі кезде жалғыз құрал сөзі барлығын алмастырып жүр. Средство, посо-
бие, орудие труда, прибор т.б. барлығы құрал болып кетті. Қазақ тілінде құдды
бір сөз жоқтай. Бұл жерде құрал дегеніміз еңбек құралдарына дәл келеді. Ал
средст во сөзі сайман, пособие – септеспе, прибор – прибор. Сонда тиісінше
Бұқаралық ақпарат құралдары емес бұқаралық ақпарат саймандары, қандай дәл
келетін әсем аударма. Пособие сөзі болса способоствовать – септесу сөзінен
шыққан. Яғни бұл жерде айтып тұрғанымыз учебное пособие – тағы бір құрал
емес, септеспе. Қысқа да нұсқа.
Новости ешқандай жаңалықтар емес, хабарлар
Вести, новость барлығы түбірі бір весть - хабар деген сөзден шыққан. Ал
жаңалық деген сөз новинка. Мысалы ғылымға жаңалық енгізу немесе тіс паста-
сы ның, машинаның жаңа түрлерін ойлап табу, соның барлығы жаңалық бола-
ды. Жаңалық жаңа формулалар қолданылған ұнтақтарда, тіс пасталарында т.б.
этикетшелерінде қолданылатын сөз.
Қамба – бидай сақтауға склад болса, басқа заттарды
сақтауға неге болмайды.
Склад сөзін орысшадан тікелей алып складывать – бірінің үстіне бірін қою
деп қойма деп алып жүрміз. Кейбір фирмалар тіпті осы сөзді тереңдетіп енгізуге
ұмты лып жүр. Алайда қойма жасанды сөз. Ал шындап сараптап көрсек, бидай-
ды сақтайтын жерді қамба дейміз. Сонда оған басқа заттарды сақтасақ ол неге
өз түсінігінен айырылуы тиіс. Оның ішіне басқа заттарды сақтаса да ол қамба
– склад болып қалуы тиіс.
Повестка – сотқа хабардар ету
Вести, новость барлығы түбірі бір весть - хабар деген сөзден шыққан. Сон-
дықтан сотқа шақыру, бізде аударылып жүргендей – сотқа шақыру емес- сотқа
Ойталқы
54
ХАБАРШЫ
Терминологиялық
хабардар ету. Бұл іс-қимылдың басты мақсаты жауап берушіні сотқа келуге ха-
бардар ету, яғни, оның сотқа шақырылатынын білдіру десе де болады. Ал, сотқа
шақыру сөз тіркесіне келсек – ол пригласить в суд, пригласить на конференцию
т.б. деген сөз тіркестері секілді жеке түсінікті береді.
Заправка – оттандыру
Автомобильді, картриджді, соталыны т.б. – оттандыру. Автозаправочная стан-
ция - автооттандыру станциясы. АЗС-АОС. Оттандыру сөзін осылай жаратсақ.
Адамды емес, затты оттандыруға келеді. Бір стандарт. Автомобильдің багын
тол тыру, картридждерді толтыру ұзақ, оттандыру қысқа.
Население – ел, жұрт
Осы күнгі население сөзін халық деп беруіміз қате аударма. Себебі халық -
народ өз бетінше бір сөз. Ал население белгілі бір қалаға, ауданның жасаушы-
ларына қатысты айтылады. Онда бір халық емес, бірнеше халықтардың өкілдері
тұруы мүмкін. Сондықтан ол түсінікті қазақтар ел, жұрт дейді. Ханның елі, жұр-
ты т.б. Сонда центр обслуживания населения – елге немесе жұртқа қызмет көр-
сету орталығы. ЕҚКО.
Сонымен дұрысы: население – жұрт.
«ТЖО» аудармасы орыс тіліне бет бұрушылық
«ТҚКС» немесе қысқасы «ТҚС» – «СТО» -ның ең дұрыс аудармасы. «ТҚКС»
немесе «ТҚС» - Техникалық қызмет көрсету станциясы немесе Техникалық қыз-
меттеу станциясы (осылай қысқартуға да болады). Ал, «ТЖО» «СТО» ға ды-
бысталу жағынан ұқсағандықтан ұсынылып бейімделініп жүр. Бұл түбегейлі
дұрыс емес. «ТЖО» - Техникалық жөндеу орталығы. Бұл қайдағы «орталық»
- «центр»? Ондай сөз де жоқ қой мұнда? Ал, «жөндеу» деген не? Починка ма.
Қайдағы починка? «ТЖС» та емес. «ТҚС» стандартымен барлық республика
территориясында аударылуы керек.
Осы 20 шақты сөздің өзі қазақ тілінің дамуына ойсырата соққы беріп отыр.
Былай қарағанда орыс, неміс, француз, ағылшын тілдері алға басып жатса қазақ
тілі ақаулары көп машина сияқты созылып келе жатқан сияқты. Өздеріңіз бүгінгі
күні сөздікті қараңыздаршы: бір сөзді іздесеңіз бірнеше аударма жазылған, ал
енді соған ұқсас басқа сөзді іздеңізші дәл сол сөздер осы сөздің аудармасына
да берілген. Яғни, сөздік сөздердің жиынтығы ғана сияқты. Шатасып орындары
ауысып кеткен аудармалар, сөз жетіспейді. Ал енді осы сөздерді дұрыс орынына
пайдаланйықшы, онда қазақ халқының еңсесі көтерілгендей күй кешеміз. Еліміз
үшін үлкен алға басушылық болады.
Ойталқы
Бұл сұраққа нақты жауап беретін мемлекет тілін дамыту мен енгізу маманда-
ры, аудармашылар. Себебі олар құр кабинетте отырып алып айғайлаушыларға
қарағанда орысша-қазақша, қазақша-орысша аудару жұмыстарының үлкен көле-
мімен жұмыс істейді. Осылардың нәтижесінде бір-бірімен байланысты жақсы
жауап та туындайды.
56
ХАБАРШЫ
Терминологиялық
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҮКІМЕТІНІҢ ЖАНЫНДАҒЫ
РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ТЕРМИНОЛОГИЯ КОМИССИЯСЫНЫҢ
2015 ЖЫЛҒЫ 6 ҚАЗАНДАҒЫ ОТЫРЫСЫНДА
БЕКІТІЛГЕН ТЕРМИНДЕР
Инновация, индустрия салалары бойынша
р/с
орыс тілінде
қазақ тілінде
1.
экономические реалии
экономикалық болмыс
2.
целенаправленная работа
нысаналы жұмыс
3.
коммерциализация
технологий
технологияларды
коммерцияландыру
4.
технологическое
прогнозирование
технологиялық болжау
5.
производственная цепочка
өндірістік тізбек
6.
техническое перевооружение
техникалық қайта жарақтандыру
7.
расхождение
алшақтық
8.
автономный кластерный фонд
автономды кластерлік қор
9.
инновационность
инновациялылық
10. производительность труда
еңбек өнімділігі
11.
инновационный грант
инновациялық грант
12. абсолютно
абсолютті, мүлде
13. автолебедка
автошығыр
14. брюки клеш
кеңбалақ шалбар
15. гранулированный чугун
түйіршіктелген шойын
16. натяжитель
кергі
17. носки
шұлық
18. колготки
колготки
19. трусы
тізкиім
20. спад производства
өндірістің құлдырауы
21. шипы колес
доңғалақ бүртабаны
22. пряжа
иірімжіп
23. пряжа рыхлая
босаң иірімжіп
24. подгузники
жаялықша
25. листовое стекло
табақ шыны
26. установка очистки электролита
электролитті тазарту қондырғысы
Бекітілге
н терминдер
