13
жүргізу ерекшеліктері:
халықаралық стандарттар және ұлттық тәжірибе
Қазақстан Республикасында балалардың қатысуымен қылмыстық және азаматтық сот ісін
біртұтас құжат ретінде қарау қажеттігін бірнеше
рет атап көрсете отырып, оның баптарының
өзара байланысына, әсіресе жалпы қағидаттар
мәртебесі берілген баптары арасындағы өзара
байланыстылыққа назар аударды.
3-бапта «...Баланың басым мүдделерінің бірінші
кезекте маңыздылығы» атап көрсетілген. Бұл
тұжырым баланың тек басым мүдделерін ғана
қарастыру үшін әрдайым бірден-бір маңызды
фактор болып табылмайтынын білдіреді; же-
келеген балалар арасында, балалардың әр түрлі
топтары арасында және балалар мен ересектер
арасында, мысалы, бәсекелес немесе келіспейтін
құқық қорғаушылық мүдделер болуы мүмкін.
Алайда баланың мүдделері мұқият қараудың
мәнісіне айналуға тиіс. Баланың мүдделері
бірінші кезекте зерделеніп, назарға алынғанын
көрсету қажет. Балаларға қатысты барлық іс-
қимылдар туралы 3-баптың қолданыс өрісі кең
– оған үшінші тұлғалар өз мүдделерін қарау
қажеттігі туралы хабарлауы мүмкін іс-қимылдар
кірген
18
.
«Баланың басым мүдделері» ұғымына берілген
кез келген түсінік Конвенцияның мазмұнына
– әсіресе, баланың өз көзқарастары мен сезімі
бар жеке тұлға, сондай-ақ, азаматтық және са-
яси құқықтары бар субъект болып табылатыны
және айрықша қорғауды қажет ететіні туралы
басымдығына сай болуға тиіс.
Баланың мүдделері мұқият қараудың мәнісіне
айналуға тиіс. Баланың басым мүдделеріне бай-
ланысты қағидат сотта қолданылуы тиіс.
2.3. Өмір сүру, тіршілік ету
және даму
Баланың құқықтары туралы БҰҰ
Конвенциясының «Өмір сүру, тіршілік ету
және даму құқығы» туралы 6-бабында былай
делінген:
1. Қатысушы мемлекеттер әр баланың өмір сүру
үшін ажыратылмас құқығы бар екенін таниды.
2. Қатысушы мемлекеттер баланың тіршілік етуін
және дені сау болып даму деңгейін мейлінше
қамтамасыз етеді.
Бұл іргелі құқық құқық бұзушы баланы қолдау ша-
масына сай келетін саясат арқылы іске асырылуға
тиіс. БҚК-ның 37(a)-бабына сәйкес мерзімінен
бұрын босату құқығынсыз, өлім жазасына және
өмір бойы жазаға кесуге тыйым салынған. Бас
бостандығынан айыру жазасы баланың дамуы үшін
зиянды салдарға соқтырып, оның қоғамға қайта
бейімделуінде елеулі кедергілер туғызатын бола-
ды. Сондықтан бас бостандығынан айыру жазасы
ақырғы шара ретінде пайдаланылуға және барын-
ша қысқа уақытқа пайдаланылуға тиіс, бұл ретте
баланың даму құқығын толық сақтап, қамтамасыз
ету үшін қоғамдық шаралар насихатталуға тиіс.
18. Бала құқықтары туралы конвенцияны іс жүзінде қолдану
жөніндегі практикалық басшылық, 40-бет.