85
жүргізу ерекшеліктері:
халықаралық стандарттар және ұлттық тәжірибе
Қазақстан Республикасында балалардың қатысуымен қылмыстық және азаматтық сот ісін
жөніндегі сотының тәжірибесі егер өтініш
беруші сот отырысына өзі келсе және өзінің
бала асырап алуға келісімін растаған болса,
жұбайының/зайыбының қолын аталған тәртіппен
куәландырудың талап етілмейтінін көрсетеді.
Бала асырап алғысы келетін өтініш берушінің
денсаулығы оның ата-ана құқықтары мен
міндеттерін тиісінше іске асыруға кедергі
болмайтындығы туралы мәселені шеше оты-
рып, бала асырап алуға үміткерлердің ата-ана
құқықтары мен міндеттерін тиісті түрде іске
асыруға кедергі келтіретін ауруларының бо-
луы мүмкін екенін анықтау мақсатында олар
нәтижесі бойынша белгіленген нысандағы (№
086 анықтама) медициналық қорытынды берілетін
ҚР Денсаулық сақтау министрлігі жүйесінің
мемлекеттік мекемелерінде әртүрлі медицина сала-
лары мамандарының (инфекционист, невропато-
лог, онколог, психиатр, нарколог және басқалары)
медициналық тексеруінен өтеді.
Алматы қаласы Кәмелетке толмағандардың істері
жөніндегі сотының тәжірибесі бала асырап алу
туралы істі сот қарауына дайындаған кезде немесе
оны мәні бойынша қараған кезде сот қажет болған
жағдайларда бала асырап алушыларға үміткерлерді
Қазақстан Республикасының азаматтары үшін
белгіленген тәртіппен алынатын медициналық
қорытынды тапсыруға міндеттеуге құқылы екенін
көрсетеді. Сотқа ұсынылған отбасылық дәрігер
берген медициналық анықтамалар ғана жарамсыз
болып саналады.
Кодекстің 95-бабына байланысты, жасы онға
толған баланың өзін асырап алуға келісімі сотта
ата-аналардың міндетті қатысуымен белгіленетін
және жеке құжатта не қамқоршылық және
қорғаншылық органының бала асырап алудың
бала мүдделеріне сәйкестігі және негізділігі тура-
лы қорытындысында көрсетілетін асырап алудың
міндетті шарты болып табылады.
Кодекстің 85-бабының 1-тармағы бала асырап алу-
шыларды асырап алатын баламен жеке танысуға
және онымен кемінде екі апта бойына кездесуді
міндеттейтіндіктен, сот сотта істі қарау барысын-
да асырап алынатын баламен өтініш берушілердің
араласу жағдайын зерттеуге, олардың арасында
байланыс орнатылғанына көзін жеткізуге тиіс.
Заң (Кодекстің 84-бабының 1-тармағы) бала-
ны асырап алуға балалардың толыққанды тән
саулығын, психикалық, рухани әрі адамгершілікті
дамуын қамтамасыз ететін мүмкіндіктер ескеріле
отырып, бала мүддесі үшін ғана жол беріледі.
Соттарға арналған жалпы ереже мынаны білдіреді.
Асырап алатын кезде бірінші орынға бала мүдделері
қойылуы тиіс. Кодексте бала мүдделерінің түсінігі
берілмейді. Заңнамадағы аталған олқылық белгілі
бір дәрежеде 2000 жылғы 22 желтоқсандағы №
17 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
нормативтік қаулысымен жойылды, бұл қаулының
13-тармағы асырап алған кездегі баланың мүддесі
деп, атап айтқанда, оның толыққанды тән
саулығын, психикалық, рухани әрі адамгершілікті
дамыту үшін қажетті жағдайларды қамтамасыз
етуді түсіну деп ұғу қажеттігін ұсынады. Бұл ұғым
соттың әрбір нақты жағдайда бала құқықтарының
сақталуына ықпал ететін әр түрлі жайттарды бала
мүддесіне жатқызуына мүмкіндік береді. Сондай-
ақ бала мүдделері материалдық факторларды да
қамтитын көп аспектілі үғым екенін айта кету ке-
рек, соттың бұларды елемеуге құқысы жоқ.
Бала асырап алудың бала мүдделеріне сәйкестігі
және әрбір нақты жағдайда бала асырап алуға
қолжетімділік туралы мәселені шешкен кезде
соттың асырап алушылардың адамгершілік және
өзге жеке қасиеттерін (жұмыстағы, тұрмыстағы
өтініш берушінің мінез-құлқын сипаттайтын жайт-
тар, қасақана қылмысы үшін соттылығының бо-
луы), оның денсаулық жағдайын, сондай-ақ оны-
мен бірге тұратын отбасы мүшелерін, отбасында
қалыптасқан өзара қарым-қатынасты, осы тұлғалар
мен баланың арасында туындайтын қатынастарды
тексеруі және ескеруі керек. Аталған жайттар бөгде
тұлғалар, өгей әкесі, өгей шешесі және баланың
туыстары баланы асырап алған кезде тең шама-
да ескерілуі тиіс (2000 жылғы 22 желтоқсандағы
№17 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты
нормативтік қаулысының 13-тармағы).
Сондай-ақ заңның балалар асырап алу үшін
олардың денсаулығына байланысты қандай да бір
шектеулерді көздемейтінін ескеру керек. Сонымен
бірге егер асырап алынған бала қандай да бір ауру-
лармен ауыратын болса, сот асырап алушылардың
баланың ауру екенін білетінін, сондай-ақ олардың
осындай балаға тиісті күтім және тиісті емдеуді
қамтамасыз ете алатынын анықтауы қажет.
Соттың өтініш берушілердің жеке бастарының
Кодекстің бала асырап алушыларға қойылатын
талаптарына сәйкестігі, бала асырап алуға
негіздемелерінің болуы, асырап алудың міндетті
шарттарының сақталуы, асырап алудың баланың
мүдделеріне сәйкестігі туралы тұжырымдары
қолжетімді дәлелдемелерде, яғни, заң талаптарына
сай келетін дәлелдемелерде негізделуге тиіс.
Бала асырап алу туралы іс бойынша барлық
дәлелдемелер зерттелген соң, істің мәні бойынша
қорытындыны прокурор береді.