79
жүргізу ерекшеліктері:
халықаралық стандарттар және ұлттық тәжірибе
Қазақстан Республикасында балалардың қатысуымен қылмыстық және азаматтық сот ісін
2012 ж. жағдай бойынша 1999 жылдан бастап
жалпы алғанда, Қазақстаннан 47 000-нан артық
бала асырап алынды, олардың ішінде 38 000-нан
астамының жергілікті асырап алушы ата-аналары
бар және 8 800-ден астам баланы шетелдіктер асы-
рап алған
65
. Соңғы үш жыл ішінде Қазақстанда бала
асырап алуға үміткерлер ретінде тіркелген адамдар
санының артқаны байқалады.
66
Жақын болашақта
қазақстандық азаматтардың шетелдерден бала асы-
рап алуы өзекті мәселе болады деп болжанады.
Осыған байланысты, осы кезеңнің өзінде аталған
мәселе бойынша заңнамалық реттеуді және заң
қолданылатын тәжірибені қарастыру қажет.
2.1. істі соттың қарауына
дайындау
Бала асырап алу балалардың қажеттіліктерін
қанағаттандыру мақсатында өткізілетін шара болып
табылады. Аталған шара ата-ана қамқорлығынан
айырылған балаларға немесе өз ата-аналарымен
қалуға мүмкіндіктері жоқ балаларға өзге отбасын-
да тұрақты орналасуға мүмкіндік береді. Асырап
алған ата-аналар бала жасөспірім жасқа жеткен
кезде ата-аналар дайындығының жеткіліксіз бо-
луы, қолдаудың болмауы және бала мен ата-ана
мінез-құлқының сәйкес келмеуі салдарынан бала
асырап алудан бас тартатын жағдайлар көп бо-
лады. Асырауға берілетін балалардың барлығы
бағалаудан, тиісті дайындық пен оқытудан өткен
және шынайы үміттері бар лайықты және осы
талаптарға сәйкес келетін асырап алушы ата-
аналарға тәрбиелеуге берілгені маңызды.
Бала асырап алу туралы істер бойынша
дәлелдемелерге жол берілу соттың ішкі сенімі бой-
ынша емес, заң нұсқаулары негізінде айқындалады.
Осындай дәлелдемелерге жол берушілік
материалдық және іс жүргізу құқық нормаларының
талаптарына байланысты айқындалады. Атап
айтқанда, Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының 2000 жылғы 22 желтоқсандағы № 17
нормативтік қаулысының 3-тармағы сотқа өтініш
2-бөлім.
Қазақстан Республикасы
азаматтарының балаларды асырап
алуы бойынша азаматтық істер
Бала құқықтары туралы БҰҰ
конвенциясының 21-бабы
Бала асырап алу жүйесінің болуын мойын-
дайтын және/немеcе оған рұқсат беретін
қатыcушы мемлeкeттер баланың eң
қaжетті мүдделерінің бірінші кезекте
eскеpіліп отыруын қамтамаcыз етеді және
олар:
a) бала асырап алудың қoлданылатын заңдар
мен рәсімдеpге сәйкес және баланың ата-ана-
сы мен заңды қамқоpшыларына қатысты
мәртебесіне, сондай-ақ, eгер қaжeт болcа,
мүддeлі адамдар қaжет болуы мүмкін бола-
тындай кеңестер өткізу негізінде балa асы-
рап алуға өздeрінің саналы түрдегі келісімін
беpуіне бaйланыcты барлық іске қатысты
және сенімді ақпaраттар негізінде бала асы-
рап алу мүмкін болатынын анықтайтын
құзыpeтті биліктің рұқсатымен ғана
жүргізілуін қамтамасыз етеді;
b) егep баланы туған елінде біpeyдің
тәрбиеcіне беpу немесе оны тәрбиелеуді не-
месе aсырап алуды қамтамасыз ететін от-
басына орналастыру және лайықты күтімді
қамтaмасыз ету мүмкін болмаған жағдайда,
онда бaланы басқa елгe аcырап алуға беруді
балағa күтім жасаудың бaламaлы тәсілі
рeтінде қабылдауға болады деп таниды;
c) өз eліндегі асырап алуға қaтыcты
қолданылатын кепілдіктер мен
нормалардың бала баcқа елге aсырaп алуға
берілген жaғдайдa да дәл солай қолданылуын
қамтaмaсыз етeді;
d) баланы өзге бір eл acырап алғaн жағдайда
баланы орналaстыру адамдардың жөнсіз
қaржылық пайда табyына әкеліп соқпауын
қамтaмасыз ету мақcатында барлық
қажетті шaралaр қолданылады;
e) қажетті жағдайларда, eкіжақты және
көпжақты уағдаластықтар мeн келіcімдер
жаcасу жолымен oсы баптың мақсaттарына
жетуге жәрдемдeседі және осының негізінде
баланы басқa eлге орналастыруды құзыретті
билік нeмесe органдардың жүзеге асыруын
қамтaмасыз етуге ұмтылыс жаcайды.
65 ҚР Білім және ғылым министрлігінің ақпараты, ақпан 2013ж.
66 Балалардың құқықтарын қорғау комитеті, “Қазақстандағы ба-
лаларды асырап алу”, http://www.bala-kkk.kz/en/node/587, қаңтар
2013 жыл.