ТәжіРибелік оҚу ҚҰРалы

4
ҚысҚаРтулаР тізімі 
АҚЖБД
Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы
ҚР ЖС
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты
ЖОО
жоғары оқу орны
ҚР АК
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі
ҚР АПК
Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі
ММ
мемлекеттік мекеме 
ІІД
Ішкі істер департаменті 
БЖСМ
балалар мен жасөспірімдерге арналған спорт мектебі
ҰБТ
Ұлттық бірыңғай тестілеу 
ТТЖ
тұрғын үй тұрмыстық жағдайлар
НжО ҚРК
«Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» Қазақстан Республикасының Кодексі
БҚК
Бала құқықтары туралы БҰҰ конвенциясы
ҚЖТЖ
қылмыстық жауаптылыққа тартылатын ең төменгі жас
АСҚХП 
Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пакт
ЭӘМҚХП Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пакт
ҮЕҰ
үкіметтік емес ұйым
ҚБ
қоғамдық бірлестік
БҰҰ
Біріккен Ұлттар Ұйымы 
ТТЖ
тұрақты тұрғылықты жер 
АХАТ
Азаматтық хал актілерін тіркеу 
ҚР
Қазақстан Республикасы 
ТМД
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы 
ОМ
орта мектеп 
АҚШ
Америка Құрама Штаттары 
ҚР ҚАК
Қазақстан Республикасының Қылмыстық-атқару кодексі 
ҚР ҚК
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі
ҚР ҚПК
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі 
СБД
субъективтік бақылау деңгейлері 
ТАӘ
тегі, аты, әкесінің аты 
ҚҚФХ
Балалардың қарулы қақтығыстарға қатысуы жөніндегі факультативтік хаттама
БСФХ
Балалар саудасына, балалар жезөкшелігіне және балалар порнографиясына қатысты 
факультативтік хаттама
КТБО
кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталығы 
ОО
орталық орган 
ЭКОСОС
БҰҰ Экономикалық және әлеуметтік кеңесі 
ОҚО
Оңтүстік Қазақстан облысы 
ЮНИСЕФ Біріккен Ұлттар Ұйымының Балалар қоры  
   

5
жүргізу ерекшеліктері: 
халықаралық стандарттар және ұлттық тәжірибе
Қазақстан Республикасында балалардың қатысуымен қылмыстық және азаматтық сот ісін
О
сы оқу құралы сот жүйесінде балалардың 
құқықтарын қорғау саласындағы 
бірқатар халықаралық стандарттар-
мен таныстырады және мұнда халықаралық 
тәжірибеден мысалдар келтіріледі. Оқу құралы 
отандық заңнаманы және Қазақстанда таяуда 
құрылған кәмелетке толмағандар істері жөніндегі 
мамандандырылған соттардың тәжірибесін талдау 
негізінде Қазақстанда кәмелетке толмағандардың 
қатысуымен қолданылатын әділсот жүйесін си-
паттайтын алғашқы талпыныс болып табыла-
ды. Заңнамалардың және сот тәжірибесінің 
халықаралық стандарттарға сәйкестігіне талдау 
жасалады, оларды жетілдіру жөнінде ұсынымдар 
беріледі. 
Оқу құралының құрылымы оның жалпы 
мақсатына сай келеді. «Халықаралық стандарттар: 
Бала құқықтары туралы конвенция және басқа да 
халықаралық құжаттар» атты 1-тарауды ЮНИ-
СЕФ сарапшысы, БҰҰ Бала құқықтары жөніндегі 
комитетінің бұрынғы төрағасы, профессор Якоб 
Дук әзірлеген. Бұл тарау сот жүйесімен байланысқа 
түсетін баланың құқықтарына қатысты мәселелерге 
егжей-тегжейлі шолу жасайды және оқырманды сот 
жүйесінде кәмелетке толмағандардың құқықтарын 
қорғау бойынша халықаралық стандарттармен, 
сонымен азаматтық үрдіс қатар болжанған құқық 
бұзушылары, куәгерлері, құрбандары немесе 
субъектілері ретінде сот алдында тұратын бала-
лармен жұмыс бойынша халықаралық тәжірибе 
әзірлеген ұсынымдармен таныстырады.
Осы оқу құралының 2-тарауының авторла-
ры Қазақстан Республикасы Президентінің 
жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы 
әділсот институтының қызметкерлері – з.ғ.д., 
профессор М.С. Бейбітов, з.ғ.к., К.Д. Шакишев, 
Н.А. Ходжаева болып табылады. Аталған тарауда 
қазақстандық сот ісін жүргізу жүйесінде кәмелетке 
толмағандардың құқықтарына қатысты ұлттық 
заңнамаға шолу жасалған. 
3, 4 және 5-тарауларды кәмелетке толмағандардың 
істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық 
соттарда зор тәжірибе жинақтаған судьядар – 
 
Г.А. Әбдіғалиева, Г.Ж. Боранбаева, А.С. Жүкенов, 
Е.М. Қасымбеков, Ж.Ж. Кәрiбаев, Б.О. Кәрібжанов,    
И.И. Керн, Г.М. Қонақбаева әзірлеген. Аталған 
тарауларда кәмелетке толмағандардың істері 
жөніндегі мамандандырылған соттардың қызмет 
мәселелері көрсетілген, қылмыстық және азаматтық 
сот ісін жүргізу ісінде кәмелетке толмағандардың 
қатысуымен істерді қарау жөнінде практикалық 
ұсынымдар берілген. 
Осы оқу құралының 6-тарауында ЮНИСЕФ пен 
Медиаторлар одағының «Кәмелетке толмағандар 
үшін балама әділсот: медиация» бірлескен үлгілік 
бағдарламасының маманы А.Т. Төлеуханова 
заң қайшылықтағы балалармен жұмыс жүргізу 
кезіндегі әлеуметтік-педагогикалық қызметтердің 
рөлін ашып көрсеткен. 
7-тарауда «Балаларды әлеуметтік бейімдеу 
орталығы» ҚБ педагог-психологы   Н.А.Красникова 
кәмелетке толмағандар қатысатын сот істеріндегі 
әлеуметтік-психологиялық сараптаманың рөлі 
туралы хабардар етеді, жүргізілген әлеуметтік-
психологиялық зерттеулердің қорытындылары мен 
ұсынымдарына пайдаланудағы сот ісі тәжірибесін 
баян етеді. 
Осы оқу құралының мазмұнын құрайтын ақпарат 
соттардың және ювеналды әділет мамандарының 
қызығушылығын туғызады деп сенеміз.  
Халықаралық 
стандарттар: 
кіРіспе

6
Бала құқықтары туралы БҰҰ конвенциясы және басқа да халықаралық құжаттар
1-тарау. Халықаралық стандарттар: 
1-тарау. 
Бала құқықтары туралы БҰҰ 
конвенциясы және басқа да 
халықаралық құжаттар 
1-бөлім.