Есен Аружан 10-гр. 79-билет. Этнос, этникалық қауымдастық

79-билет.

Тар мағынада алғашқылардың бірі болып "этнос" ұғымына анықтама берген М. Вебер: "Этнос - мүшелері сыртқы бейнелерінің, әдет-ғұрыптарының үқсастықтарына қарай немесе ортақ отаршылық не көші-қонды басынан өткерген тағдырлас тарихына қарай өздерінің шығу тектерінің бір екендігіне сенетін топ". Бүдан кейін де көптеген зерттеушілер этносқа аумақ, тіл, дін ортақтығының негізінде өзінше анықтама беруге тырысты. Алайда, Л. Н. Гумилевтің пікірінше, аталған белгілердің бірде-бірі жалпыға бірдей, кез келген этносқа қолданыла бермейді, мүнымен бірқатар зерттеушілер келісті.

Этнос ең алдымен, мәденитілдік қауымдастық. Этностың пайда болуында аумақ және әлеуметтік қарым-қатынас тілінің ортақтығы шешуші фактор болып табылады. Саяси кеңістіктің ор¬тақтығы мен халықтың әлеуметтік және шаруашылық әдістерінің ортақтығы да маңызды рөл атқаратыны сөзсіз.

Этникалық ұйысудың басты тетігі салт-дәстүр, әдет-ғұрып түрінде мүраға қалатын мәдениет болып табылады. Этникалық қауымдастық мағынасындағы этнос ретінде көбіне бірыңғай атауы, ортақ мәдениет элементтері бар, тағдарлас тарихы бар, ерекше географиялық ортадағы топтық ынтымақтастық танытатын адамдар тобын атауға болады.

Нәсіл, халық, ұлт және этнос ұғымдары бір-біріне ұқсас, тығыз байланысты болғанымен, арасындағы айырмашылық көп. Олардың шатастырып қолдана беру ағаттық әрі сауатсыздық.Оның үстіне, Қазақстан көп ұлтты мемлекет болғандықтан, бұл ұғымдардың аражігін ажырата білгеніміз өзімізге жақсы.

Халық – тілі, мәдениет, өмір сүру аумағы, діні, тарихы ортақ адамдардың үлкен тобы. Халықтың маңызды белгілерінің бірі – тілі. Бірақ кейде бұл да басты шарт болмай қалады. Мәселен, әлемде бір тілде сөйлейтін әртүрлі халықтар бар. Шотлан, ирлан және валл халықтары түгелдей ағылшын тілінде сөйлейді. Бірақ олардың өзінің туған тілі, ана тілі бар. Оларды біріктіретін – осы ана тілі.Халық дегеніміз – ұлт пен ұлыстардың уақыт өте келе бірігіп, тарихи жағынан қабаттасып, бітісіп кеткен бірлік. Мәселен, қазақ халқы ортағасырларда көптеген этникалық топтар мен ұлыстардың бірігуінен, сіңісуінен қалыптасқан. Қазақ халқының құрамында 92 ру бар деседі. Мұның бәрі көне замандарда бір-бір ұлыс пен этникалық бірлік болған топтар. Қазір олардың бәрі бірігіп, қазақ деген халықты құрап отыр.

Ұлт – халық дамуындағы белгілі бір баспалдақ, кезең. Бұл кезде халық өзінің мемлекетін құрады. Мәселен, қазіргі француздарды халық деп те, ұлт деп те айтуға болады. Ұлт болатын себебі Францияда француз, бретон, корсика, эльзас-лотарингтер сынды этникалық қауымдар бар. Олар бұрында белгілі бір аймақтың, жердің иесі болғанымен, қазір олардың мемлекеті жоқ. Олар Франция деген елге бірігіп, француз халқы болып отыр. Бірақ араларында этникалық өзгешеліктер бар.

80-билет