«Театрлік хореографиялық өнер және кітапханатану» кафедрасы

Бірінші музыкалық оптикалық компакт диск 1982 жылы шығарылды.

Пластина диаметрі 120 мм, қалыңдығы 1,2 мм, салмағы 102, дауыс ұзақтғы 1 сағат. Олардың жарыққа шығуын екі алып электронды өндірістер жапон фирмасы, Sony және голланд фирмасы Philips-тің бірлескен ынтымақтастығы негізде мүмкін болды. 1987 жылдың аяғында әлемде 30млн-ға жуық лазерлік проигрывателдер және 450 млн астам компакт диск музыкалық шығармалармен шықты. Sony және Philips фирмалары арнайы сандық (цифровой) компакт дискілер шығаруда жетекші орын алды. Олар тек қана дыбыстық және сонымен бірге мәтіндік, графикалық, видео ақпараттың сақталуын қамтамасыз ететін КД пайда болуына әкелді. Алайда алғашқы мүмкіндік КД мен тек нақты үлгі жүйесінде қолдануға мүмкіндік береді. Жасақталып шығарылған екінші үлгі КД-нің логикалық және файлдық формат түрін айқындады.

Көп ұзамай сандық КД-ге арналған оның логикалық және файлдық формат түрін айқындаған халықаралық ISO9660 стандарты қабылданды. Стандартқа сай келетін барлық КД талапқа сай келеді. Бұл стандарт мәтін, графика, дыбыс тағы басқа бойынша ақпараттық жазылу тәсілін анықтайды. Стандартты біздің уақыттағы кез-келген операциялық жүйелерге қолдануға болады. Өзінің шағын көлемі үлкен сыйымдылығы, сенімділігі, ұзақтылығымен кең тараған.

CD-ROM – кәсіби компьютерлерге арналған оптикалық дискінің кең тараған түрі, орыс тілінде оның атауы «сидиром». CD-ROM – тұрақты есі бар кең көлемдегі ақпаратты сақтауға (550 мбайт одан жоғары), ал дисковод оқитын ПЭВМ-ге қосылған компьютерлік ақпаратты сақтайды. CD-ROM базарда 1985 жылы пайда болды, ол пластмасса тәрізді 4,72 дюйм (диаметрі 120 мм, қалыңдығы 1,2 мм) дөңгелек пластина.

CD-ROM-нің бір бетіне 150 мың мәтін сияды яғни бұл 17 библияның беті деген сөз. Дискінің мұндай сыйымдылығы 650 мбайт-қа тең яғни 453 дюймдік дискет деген сөз.

CD-ROM мультимедия құрамына жатады яғни интерактивті аудиовизуалды құралға жатады. Ақпарат комплексті түрде: яғни графика – мәзір – гипермәтін. CD-ROM өзінің құрылымы, сыртқы түрі, параметрі бойынша аудиокомпакт дискіге ұқсас.

CD-ROM-ның басты жетістігі, ерекшелігі қатты, жұмсақ дискілермен салыстырғанда жоғары ақпаратты сыйғыза алады. CD-ROM-ның ерекшелігі дискідегі ақпаратты өзгертуге болмайды. CD-ROMның тағы бір ерекшелігі ондағы ақпарат магниттік дискідегі сияқты сақиналы жолмен емес бір спираль жолмен жазылған. Қатты магнитті дискідегі ақпаратқа жету және керекті нәрсені алу 35м/сек ол CD-ROM үшін 350-500 м/сек. CD-ROM-да жазу үшін арнайы формат бар. КД CD-ROM.

Ақтауда орналасқан ақпарат спиралды жол бойынша жүреді. CD-ROM-дағы стандартизация әдісі компакт дискідегі стандартпен алынған.

Осы әдіспен өлшеу секундпен басталады. Есеп нөлден басталады яғни 0 минут, 0 секунд және 0 блок. Бір секунд ішінде 75 блок есептелінеді. Ақтауда жад жазылады. Егер «1» режим болса дыбыстық жазу, ал егер «2» режим болса компьютерлік мәлімет болады. 2328 байтта дыбыс жазбасы жазылады.

CD-ROM дискілері кітапхана және ақпараттық орталықтар үшін үлкен ақпаратты сақтаулығымен маңызды. CD-ROM Гутенберг уақытынан бері келе жатқан техникадағы жетістік диск – мәтін, сурет, дыбыс, мультимикацияны сыйғызады. Кітапхана үшін CD-ROM сеттік қызмет атқарады. CD-ROM берік оны арнайы 50-100 жылға дейін сақтауға болатын ақпаратты сақтауға болады. Кітапхана құжаттары, мысалы, каталогтар бірнеше жылдан кейін бір рет жаңартылды. Осы каталогтар оптикалық дискідегі болады. Біздің елімізде CD-ROM-ды кітапханада пайдалануы шектеулі оптикалық дискі тұтынушылар сұранысы бойынша жіберілген мәлімет дискетада сақталады. Керек нәрсені іздеу сөздік, кілт сөздер бойынша жүреді.

Видео компакт диск (ВД) – мұнда мәтін, бейнелеу және дыбыстық мәлімет сондай-ақ ЭВМ-дегі бағдарламалар жазылады. Мұнда ВД-дағы мәлімет өзгертулер бойынша жазылады. ВД бұл синтетикалық материал оның жоғары жағы спираль немесе концентрация жолымен орналасқан.

DVD-диск оптикалық дискілердің жаңа пайда болған көпмүшелерінің бір түрі DVD дискісіндегі мәтіндік видео және дыбыстық ақпарат немесе компьютерлік мәліметтерді жазуға болады. Алғашқы DVD дискілері 1996 жылы Sony, Toshiba, Time, Warher және басқа фирмалар арқасында жарық көрді. DVD дискілерді жаппай шығару 1999 жылы басталды. Конструкциясы бойынша DVD дискі 5 дюймдік пластикалық диаметрі 8 немесе 12 см қалыңдығы 1,2 мм диск, мұндай дискінің сыйымдылығы 4,7 гбайтқа және 8,5 гбайтқа тең. DVD дискінің екі түрі бар:

DVD видео және DVD-ROM. DVD видео жарық шағылысуын пайдалана отырып бірнеше мәрте ақпарат жазуға болатын компакт-диск. Ол видеобағдарламаны ұстап телевизорға қосылған DVD-лерде көрініс береді. DVD-ROM компьютерлік ақпаратты ұстап компьютерге қосылған дисковод көмегімен оқылады. Олардың айырмашылығы аудио-CD және CD-ROM сияқты. DVD-ROM-нің екі түрі бар. Бір рет жазылатын (DVD-R) және көп рет жазылатын (DVD-RAM). DVD дискі жоғары ақпаратты сыйымдылыққа ие яғни ол CD-ROM-ға қарағанда ерекше. DVD-видио екі сағатқа арналған жоғары сапалы сандық видеоинформация. Ол екі беттік диск – 8 сағатқа арналған. Әрбір диск 8 дыбыстың тілдік жолдан тұрады. Онда 32 жолдық кубтитр бар. DVD дискінің ерекшеліктеріне 4:3 және 16:9 коэффициенттік DVD диск ұзаққа жетеді. DVD-лер және дисководтар алғашқы шыққан түрлері DVD дискілерді оқи алмайды. DVD дискілер CD-ROM-ға қарағанда қымбат олардың құны 25-90 долларға дейін болады. Жоғары ақпараттық сыйымдылығының арқасында, шағын көлем арқасында және ұзақтығы арқасында DVD дискілер болашақта басқа оптикалық документтерді ығыстырып шығарады.

Магнитоптикалық диск

Магнитоптикалық құжат (МО) - машина оқитын жинақталған құжат. Онда магниттік және оптикалық тәсілмен біріккен ақпараттар жинақталады. Магниттікоптикалық дискілер әртүрлі магниттік дискілерден тұрады. Магниттік оптикалық дискілерді АҚШ-тың бірқатар фирмалары, 1994 жылдан бастап шығара бастады.

Магнитті оптикалық дискілердің екі түрі бар: флоптикалық диск және магнитті оптикалық диск. Флоптикалық диск – материалды алып жүретін магнитті дискілердің құрылымдық принциптерін қолданатын дискі. Мұндай дискілердегі жазуды кетіруге және қайта жазуға болады.

Магниттіоптикалық диск – ең маңызды жетістігі ақпараттың сақталу сенімділігі дискіге 1 млн сөз, ақпарат жазуға болады, сондықтанда бұл дискі ұзақ ақпарат сақтауға ұмтылатын мұрағат үшін тиімді. Магниттіоптикалық дискілердің алдыңғы қатарлы шығарушы фирмалары Ricon(АҚШ) бұл фирма 3,5 және 5,5 дискеталарын шығарды. Қолданылатын дискет сыйымдылығын 3,5 дискет үшін 128 немесе 330 мбайт, немесе 1,3 гбайт.

Видеодискілердің екі түрі бар:

1. 
   Сыйымдылықты алмазды және сапфировый ине көмегімен оқылатын дискі.
   
2. 
   Оптикалық, лазерлік есеппен оқылатын дискі.
   

Видео – компакт дискінің ең кең тараған түрі. CD (CD-DV-Compact Disk Digital Video) сандық жазуға және видеофильмдер шығаруға арналған. Бұл дискі қысқа матражды фильм сақтай алады. 1995 жылы жарық эффектілігін пайдалана отырып, бірнеше мәрте жазу жазуға болатын DVD-Е видеокомпакт дискілер шығарыла бастады.

ВД-бір жағында 54 мың видеокадр сақтауға болады онда 54 мың сурет немесе каталогтік карточка немесе 13500 беттік мәтін (54 кітап 250 беттен тұратын) сияды.

Бір бетінде 100 мың видеокадр сақтайтын видеодискілер бар. Видеодиск дискіде жазылған ақпаратты тез табуға көмектеседі. Бұл ВД-ны электронды журналдар, кітаптар, энциклопедия, анықтамалар каталогтар, (кітаптар) құруда қолдануға жол ашады. Оптикалық ВД жарнамада, ұйымдардың ақпараттың қоғамдық қызметтерінде, компанияларда, мекемелерде жекелеген елдерден кездеседі.

Видеодискілерде сақталған ақпаратты іздеу табу бірнеше секундта жүзеге асады.
Дәріс 30

Тақырыбы: Жаңа ақпарат тасушылардағы құжаттар.

Дәрістің мақсаты: Қазіргі кездегі құжаттанудың дамуын анықтау

Дәрістің мазмұны: Ақпарат тасымалдаушы құжаттар тасқыны ішінде бір немесе бірнеше микробейне сақталған микрографиялық құжаттардың алар орны ерекше. Микрографиялық құжат (грек. Mikros кіші, grapho- жазамын) – микрокөшірме немесе микроқұжаттың түпнұсқасы микротасы молдаушы түрінде орындалады. Құжаттың бұл түріне микрофильмдер (МФ), микрофишалар (ФЩ) және микрокарталар (МК) кіреді. Микрографиялық құжаттар мен микроқалыптар – фото, - кино, - магнит лентасы, - оптикалық диск тәрізді кішігірім түрде шығарылады.

Олардың өзге құжаттардан басты айырмашылығы: көлемінің физикалық көлемі мен салмағының аздығы, ақпарат сақтаудағы ыңғайлылығы, оны есептейтін арнайы аппараттың қажеттігі жатады. Микроформалардың қызмет ету мерзімі – 500 және одан да көп жылдар.

Микрографиялық құжаттар репрография, микрография, микрофильм жасаудың нәтижесінде пайда болған.

Репрография – құжатты көшіру процесінің жалпы атауы. Мұнда баспа түріндегі (фотография, жарық, электрофотокөшірме) әрекеттер қолданылмайды.

Микрография – репрографияның бір бағыты, онда дайындау, өңдеу, микроқалыпты пайдалану әрекеттерінен тұрады.

Микрофильмдеу – фотоға түсіру, микрофильмдер жасау үшін әртүрлі құжаттарды фотоға түсіру. Өзінің шығу белгісіне қарай микроқалыптарды екіге бөлеміз: микроқұжаттардың түпнұсқасы және микрокөшірмелер.

Құжаттану түріне қарай микроқалыптар фотографиялық және баспа түріндегі құжаттар болып бөлінеді.

Микроқалыптарды жүйелеу құжаттанудың қарама-қайшылықты жеткіліксіз дәрежеде зерттелген саласы.

Микроқалыптардың негізгі танымдық белгісіне олардың пайда болуы, құжаттың материалдық негізі, ақпарат тасымалдау түрі, ақпарат ыңғайлығы, т.б. жатады. Ең алғаш микрокопия немесе микрокөшірмелер пайда болды (қолжазба, кітап, газет, суреттер, сызулар т.б. ). Мұнда түпнұсқа құжат бірнеше есеге ( 10, 100 т.б.) кішірейтіліп береді.

Микрокөшірме қағазға жазылған құжат көшіріледі. Есептеуіш техниканың көмегімен бірден микрофиша микрофильмге түсіріледі, қағазға жазылмайды.

Микроқалыптар құжаттану түріне қарай фотографиялық және баспаханалық әдіспен жасалады. Бұның фотографиялық әдіспен шығарылған түрі мөлдір негізде (оралған микрофильм, қиынды, түссіз микрокарта-микрофиша), бұдан өзге, яғни түссіз емес негізде (қағазға жазылған микрокарточка,микролекс, микрострип) жазылған микроқалыптар. Сонымен қатар магниттік, лазерлік, оптикалық, голографиялық т.б. микроқалыптарда бар. Басылу түріне қарай ақпараттар екі түрлі микроқалыпқа жазылады: аналогтық, дискреттік.

Аналогтық микроқалыптардағы микробейнелер көлемі кішірейтілген, табиғи түрде бейнеленеді. Оларға микрофильмдер, микрофишалар, микропринтер т.б. фотографиялық, баспаханалық микроқалыптар жатады.

Дискреттік микроқалыптағы ақпарат кодталған түрде, (яғни табиғи емес) беріледі. Дискреттік микроқалыпқа лазерлік микроқалыптар (голографиялық микроқалып, оптикалық диск), магниттік микроқалыптар, магниттік бейнедискілер, классикалық магнитті қалыптар: магнит картасы, магнит лентасы, магнит дискі және электромеханикалық жазбаның микроқалыпты (аналогтық бейнеқалып, грампластикалар). Микроқалыптардың жүйеленуін бір қосымша арқылы көре аласыз. Материалдық негізіне байланысты микроқалыптарды түссіз (ақпараттық іздестіруді жеделдету үшін беттік микроқалып) және түссіз емес(миниатюрлық-оңтайлы) факсимим, микрокадр, микротейк және микрострик, микрокрит, микролено)

Материалдық құрылысына қарай орамалы микроцилип және тегіс тасымалдаушы болып екіге бөлінеді.

Орамалы микроқалыпта (рулондық) микробейнелеулер сызық түрінде орналастырылады, ал тегіс тасымалдаушы да микробейнелеулер екі өлшемді түрде орналастырылады. Сонымен бірге бұлардың үшінші түрі – құрамдас микроқалыптар («джекет») типті кляссерлік карта, Ақпаратты сыйдыра білуіне қарай, яғни сыйымдылығына қарай микроқалыптар үлкен. (орамалы микроқалыптағы катулеканың сыйымдылығы 44000 кадр), кіші сыйымдылықты (ФШ 60-100 кадрға дейін, 8 кадрға дейін апертуралық карта) болып екіге бөлінеді.

Микроқалыптар машинада оқылатын құжаттар қатарына жатады, оларды құру мен қолдану үшін арнайы құралдар қажет (оқитын құрал). Түссіз емес алғашқы микрокөшірмелі – қазіргі замандағы фотографияның туыстасын – 1839жылы Д.Даскер дайындаған. 1852жылы мөлдір негіздегі алғашқы микрокөшірмелі жасап шығарды. 1853 жылы А.Росминг газеттің баспа материалын микрокөшірме жасауға талпыныс жасады, 1854ж. Х.Даймонд қолжазбаның микрокөшірмесін жасады. 1860ж. Р.Дагрон кішігірім бейнелердің шолуы үшін ең алғаш құрал ойлап тапты, 1870ж. Г.Скамони түссіз, мөлдір емес негіздегі микрокөшірмелерді жасауды сынақтан өткізді.

1405жылдан бастап микрокөшірмелерді кітапханаларда пайдалану қолға алынды. 1919ж. Бродин А., Фискне (АҚШ) микрофильмдерді оқу үшін алғашқы құралын патенттеді. Ресейде микрофильмдер жазу, оны жасау 1929жылдан бастап ол Батыс Европа елдеріндеде тарала бастады. Микротасымалдаушылардың номенклатурасының аясы кеңи бастады. Ораулы микрофильмдер мен бірге қиынды микрофильмдер де пайда болды. 1939ж. Микрофишалар пайда болды.

Ф.Райдер (АҚШ) кітапхана қорындағы кітаптарды сақтау үшін микрокөшірмелерді пайдалануды ұсынды. Осы кезде алғашқы автоматтандырылған микрографиялық жүйелер пайда болды.

1848 жылы кішігірім горсеттік басылым (оның идеясын 1430ж. А.Бонни ұсынған еді) пайда болды.
6.Семинар (практикалық) сабақтардың жоспары.