«Театрлік хореографиялық өнер және кітапханатану» кафедрасы

Құжаттық қор

Құжаттық қорлар жалпы міндеттер мен функцияларды орындайды.Сонымен қатар қолжазба, депозитарлық қорлар кітапханада мұрағаттар орындайтын функцияларды орындайды. Кітапзаналық қор әрбір басқа құжаттық жүйеде болады (мұрағатта, мұрағатта және т.б.) Сонымен қатар кітапханада өз мұрағаты, мұражайы, ақпараттық орталығы болуы мүмкін. Мысалы , кітап оқу үшін қолданылады, егер ол мұражайға қойылатын болса, ол экспонат ретінде болады. Мұражай кітабы қолға берілмейді.

Құжаттық қор- қоғам қызметінің барлық саласының қоғамдық мәнін қамтитын құжаттар жиынтығы. Олар кітапханада, мұрағатта, мұражайда, ақпараттық орталықтарда сақталып, қолданылады.

Құжаттық қордың басты мәнжүйесі- кітапхана қоры.

Әрбір құжаттық қордың пайда болуы қоғам сұранысына байланысты.Ол құжаттардың міндеттеріне, типіне, кіиапхана профиліне, сонымен қатар оның тұтынушыларының сұраныстарына сай құжаттарға сәйкес келетін құжаттардың жүйеленген жиынтығы.

Кітапханалық құжаттық коммуникацияның басты түйінінің негізгі артықшылықтарына жатады: кітапхана қорының толықтығы, жиналған құжаттардың түрлері мен типтері, тұрғындарға құжаттарды ұсыну, кітапханадағы құжаттардың жалпы қол жетімдігі мен тегін пайдалану мүмкіншілігі.

Мұрағаттар мен мұражай қорларымен салыстырғанда кітапхана қорларында кең әлеуметтік бағыттағы жарияланған және жарияланбаған құжаттар болады. Олар мағынасы, жазбаның белгі жүйесі, материалдық негіз бен конструкциясы бойынша алуан түрлі болып келеді. Кітапханалар өз кітап қорына нақты құжат пен басылымдардың қажетті санын ала алады, яғни кітапханалар кітап қоры құрамы кең,ауқымды, барлыұ адамзат қызметі саласына қызмет көрсете алады.

Кітапханалардың мұрағаттар мен мұражайларға қарағанда артықшылығы- тұрғындарға өз қорынан құжаттарды ұсына алады. Ал мұрағат құжаттарын пайдалану мүмкіндігі шектеулі. Бұл құжаттар мұрағатта тек бір данадан ғана болады.

Мұражайда стрек кездесетін құжаттарды арнайы белгіленген уақытта ғана көрсетеді және үйге берілмейді. Бұл мекемелер арқылы қандай да бір құжатты алу үшін белгілі тәртіп орнатылған. Мұрағатқа сұраныс жасаушы мекемеден хат- ұсыныс қажет. Тек осы құжат болғанда ғана мұрағат құжатты пайдалануға рұқсат бере алады., ал мұражайға бару үшін-кіру ақылы. Ондағы жәдігерлерді тек ақысын төлеп ғана көруге болады. Сондықтан да кітапхана қоры тұрғындар үшін ең қол жетімді мекеме болып табылары сөзсіз. Олар мемлекеттік, ведомстволық немесе азаматтардың жеке кітапханасында жинақталған.

Кітапхана қоры өз құрамы мен құрылымы бойынша алуан түрлі. Кітапхана қорындағы барлық құжаттарды түрлі белгілері бойынша топтарға бөлуге болады., яғни мазмұны, дайындалу тәсілі, материалдық конструкциясы, мерзімділігі бойынша бөлінеді.

Мазмұны бойынша кітапхана қорын әмбебап және арнайы болып бөлінеді. Әмбебап құжат деп, білімнің барлық саласы бойынша берілген құжаттарды атайды. Арнайы кітапхана қорында нақты мазмұндағы құжаттар ғана болады. Әмбебап және арнайы қорлар тек әмбебап және арнайы кітапханаларда болады.

Қор ішінде құжаттар бөлек- бөлек топталады. Кітапхана неғұрлым ірі болса, оның кітап қоры да көлемді болады.

Кинофотоқұжаттар- кітап қорының бір бөлігі болып саналады. Онда дыбыстық және беәне ақпараттар сақталады.

Диссертациялар қоры да кітап қорының бір болып саналады. Ол ғылым кандидаттары мен доктордардың диссетациялары, яғни ғылыми жұмыстары, сонымен қатар авторефераттар да кіреді. Бұл құжаттар тек ғана ірі кітапхана қорларында ғана болады.

Бейнелеу құжаттар қоры кітап қорының бір бөлігі болып саналады. Ол көркем репродукциялардан, бейне плакаттардан, альбомдардан тұрады.

Кітап қорындағы картографиялық басылымдарға қолжазба, баспа карталары, атластар, глобустар т.б. жатады.

Нормативтік және техникалық құжаттар қоры да кітапхана қорының бір бөлігі болып саналады. Ол стандартизация бойынша нормативтік құжаттардан , техникалық- экономикалық нормативтер мен нормалардан, патенттік құжаттардан, типтік жобалар мен сызбалардан және т.б. тұрады.

Нота басылымдары кітапхана қорының бір бөлігі. Ол ноталардан, журнал басылымдарынан тұрады.

Сирек кездесетін кітаптар қоры- кітапхана қорының бір бөлігі. Ол ерекше құнды баспа шығармаларынан тұрады.

Қолжазбалар қоры-кітапхана қорының бір бөлігі. Ол кітап қолжазбалары, коллекциялар, автографтардан тұрады.

Ақпараттық қор-ірі салалық және сала аралық орталықтар мен ақпараттық институттар құжаттарынан құралған.

Ақпараттық қорда ақпаратты неғұрлым қысқа да нұсқа түрде беріледі.Одан басқа ақпараттық қорға анықтамалық сипаттағы басылымдар кіреді, яғни энциклопедиялар, анықтамалықтар, сөздіктер, каталогтар және т.б.

Мұрағат қорлары-мекеме қызметі процесінде пайда болған құжаттардың жиынтығы. Мұрағат қорлары негізінен оетроспективтік ақпаратты қамтитын мәтіндік құжаттардан тұрады.Олардың барлығы тарихи мәні бар құжаттар.

Кей елдерде мемлекеттік және ведомстволық арнайы мұрағаттар кеңінен дамыған. Оларда мұрағаттық құжаттар , яғни қоғамдық мәні бар құжаттар мұрағаттарда сақталады.

Мқрағат қорларының қорын құраушы болып мекемелер, ұйымдар немесе жеке тұлға болып есептеледі. Мұрағат қорлары құрамына кіретін құжаттар бағыты бойынша алуан түрлі болып келеді.

Мұрағаттық қорлар үшін құжаттың толықтығы өте маңызды. Оның мазмұны көбінесе құжат жинақтарында, жолнамаларда, бөлек қордар тізімдерінде ашылады. Жарияланған күйінде кітапхана қорына түсе отырып, олар мұрағат қорларының құрамы мен құрылымын анықтайды.

Мұражай қоры- мұражайларда сақталатын құжаттар болып табылады. Олардың ішінде:мемлекеттік, мектеп, халықтық, сонымен қатар жеке мұражайлар кездеседі. Тарихи, өлкетану, әдеби, мұражайлар өте көп, сонымен қатар театр мұражайлары, мемориалдық мұражайлар, өнер, өнер қайраткерлері мұражайлары да көп дамыған.

Мұражай қорларында табиғат жасаған,(фауна, флора үлгілері) және 2)адам жасаған, яғни әлеуметтік ақпараттар (картиналар, кітаптар, тұрмыстық заттар) бар.Адам жасаған құжаттар арасында құжаттарды үш түрге бөледі: заттық, бейнелеу, жазба. Жазба түрі ақпаратты уақыт пен кеңістікте тарату үшін арнайы жасалған. Оған: заңнамалық актілер, қолжазба кітаптар, мемуарлар және жеке хаттар, күнделіктер, ғалымдар қолжазбалары, плакаттар, кинофотоқұжаттар кіреді. Сонымен қатар мұнда картиналар, кестелер, тұрмыстық бұйымдар, нумизматикалық коллекциялар кіреді.

Мұражайдағы әрбір құжат экспонат ретінде болады.

Басылым құжат түрі ретінде

Басылымның жіктелуі және типологизоциясы.

Жалпы және арнаулы басылымдардың жіктелу түрлері . Бір хабарлама әр түрлі формада болуы мүмкін: қолжазба, магнитофон жазбасы түрінде, жарияланғаннан кейінгі басылым ретінде және т.б. Бұлардың әрқайсысы хабарлама сипаттамасын әр түрде еніп, құжат мәнін басқаша ашады, яғни ерекшеліктерін, өзіндік белгілерін айқындайды. Бұл белгілер құжатты құруда, таратуда, өңдеуде, сақтауда, құжатты пайдалануда ескеріледі.

Құжаттың коммуникацияда маңызды орында кітаптар, журналдар, газеттер, плакаттар, карталар, ноталар және т.б. алады, олардың барлығы да басылымдар тобын құрайды. Басылым – бұл да құжат, бірақ оның басқа құжаттардан айырмашылығы болмайды, яғни өзіндік ерекшеліктері болмайды.

Басылым - жарияланған, басылған полиграфиялық құжаттың басты түрі. Бұл құжат ондағы ақпаратты таратуға бағытталған. Басылымға баспалардың жоспарлы және жоспардан тыс авторлармен келісімдер негізінде, полиграфиялық баспаның әр түрлі тәсілдерімен шығарылған барлық құжаттарды атайды. Сонымен қатар басылымдарға магнитофон және бейнемагнитофон ленталарындағы, дискілердегі, дискеталар, перфокарталар және перфоленталардағы құжаттар жатады.

Басылымды кітаптық, журналдық және беттік деп бөледі.

Кітаптық – бұл әр түрлі форматтағы баспа материалының қапталған түрін атайды. Оған кітап пен брошюра жатады.

Журналдың – бұл орнатылған форматтағы бір-біріне біріктірілген баспа материалдары. Оның өзінің қабы болады. Бұл түрдің көп тараған түрі – журнал. Оған егер бірі біріктірілген болса газеттерді де жатқызуға болады. Онда «Газеттік-журналдық басылым» деген термин қолданылады.

Беттік – бұл бір немесе бірнеше беттерден тұратын біріктірілмеген түрлі форматтағы баспа материалы. Бұл түрдің көп тараған түрі – газеттік және карточкалық басылым. Газеттік – бұл бір немесе бірнеше беттен тұратын орнатылған форматтағы баспа материалы.

Карточкалық – орнатылған форматтағы карточка түріндегі беттік басылым. Ол жоғары қалыңдықтағы материалда басылады. Беттік басылымдарға газет, плакат, бүктеме, открытка жатады.

Басылым – бұл басу арқылы алынған баспа шығарма, полиграфиялық өндіріс бұйымы. Баспа шығармасына кітап, брошюра, журнал, газет және плакаттан басқа кіші баспа формадағ буклеттер, парақтар, бағдарламалар, билеттер, открыткалар, этикеткалар мен бланктар жатады.

Баспа шығармасына басқа дәптерлер және бланктер жатады. Бұл өнімдер массасында басылым таратуға арналған ақпараттардың болуымен, сонымен қатар ерекше баспа безендірілуімен ерекшеленеді. Нәтижесінде келесі классификациялық түр пайда болады: құжат – полиграфиялық өнім – баспа шығармасы – басылым. Бұл жерде «құжат» кең түсінік, ал «басылым» түсінігінің ауқымы тар.

Басылымның маңызды белгісі – тираждың болуы, яғни басылатын басылымның жалпы саны, таралымы.

Таралым барлық жарияланған құжаттарға тән. Басылымның ерекшелігі сол, ол, дұрысында, полиграфиялық тәсілмен таралады.

Соңғы жылдары басылымды көбейту құралдары көптеп шығарыла бастады. Сондықтан да басылымдарға немесе басқа тәсілмен шығарылатын барлық құжаттарды жатқызуға болады.

Басылым – қағазда орындалған құжат. Баспа қағаздары әр түрлі болады.

Басылым басқа құжаттардан өз конструкциясы, безендірілуі және полиграфиялық орындалуы бойынша ажыратылады. Басылымның типтік конструктивтік элементтерін теру, сонымен қатар оның безендірілу талаптары арнайы стандарттармен кестеленген және де әр басылым түрінің конструкциясы мақсаттың және оқырман бағытына, ақпарат сипатына байланысты.

Басылымда анықтамалық аппарат басты рөлге ие және ол шартты түрде 2 бөлімге бөлінеді: 1) кітап мазмұнын ашатын материалдар (алғысөз, соңғысөз, комментарии, баспа аннотациясы және т.б.); 2) анықтамалық сипаттағы элементер. Олар басылым бойынша өзіндік жолнама құрайды. (көмекші көрсеткіштер, мазмұн және библиография) қазір баспа тәжірибесінде анықтамалық аппараттың үш түрі анықталды: ғылыми, ғылыми-көпшілік және бұқаралық.

Басылым – құжаттың маңызды түрі, басты ақпарат дереккөзі, әлеуметтік коммуникациялық әмбебап құралы. Бүгінгі таңда өз қарапайымдылығы мен қол жетілдігі бойынша еш нәрсеге ұқсамайды. Көп уақыт бойы – ХХ ғ. Дейін басылымдар ақпаратты сақтау мен таратудың жалғыз құралы болып есептелді. Қазір басылым кейбір функцияларын өзінен де жақсы орындай алатын басқа құжат түрлеріне берді.

Басылымның классификациясы мен типологизациясы кітап ісі мәселелерінде бағалы орынға ие. Басылым типологизациясы 1970-1980-ші жылдары кітап ісінің басты әдісі бола отырып, библиографтардың баспа ісі ұйымдастырушыларының, баспа статистерінің практикалық жұмысынан пайда болды. Типология кітап ісінің теоретикалық базасы болып қала береді.

Басылымның типологизациясы мен классификациясы кітап ісі шеңберінде құрастырылады. Бұл мәселелерді құрастыруда маңызды, елеулі еңбек сіңірген – А.И.Барсук, И.Е.Баренбаум, А.А.Грегихин және т.б. атауға болады. Бұл жұмыстардың бөлек қорытындысы «Басылым типологиясы» атты ұжымдық монографияда айқын берілген.

Басылым жіктемесінің жалпы ерекшеліктері.

Құжат болуға әзір тұрған басылым құжат белгілері бойынша жіктеледі: мақсаттылығы, көлемі, басты мәтін құрамы, құрылымы, ақпаратты аналитикалық-синтетикалық қайта өңдеу дәрежесі және т.б. бұл басылымның ішкі түрінің жіктелуін жүзеге асырады.

Мақсатты бағыты бойынша басылым келесі түрге бөлінеді: ресми, ғылыми, ғылыми-танымал, ғылыми-өндірістік, өндірістік-практикалық, нормативтік өндірістік-практикалық, оқу, қоғамдық-саяси, анықтамалық, бос уақытқа арналған басылым, жарнамалық, әдеби-көркем.

Ақпаратты аналитикалық-синтетикалық қайта өңдеу дәрежесі бойынша басылымнығ 5 түрі белгілі: ақпараттық, редерактивтік, библиографиялық, шолулық, сонымен қатар дайджест-басылым. Мұнда басқа басылымдардан алынған қызықты материалдар болуы мүмкін.

Ақпараттық белгілері бойынша басылым 4 түрге бөлінеді: мәтіндік, ноталық, картографиялық, бейне басылым.

Мәтіндік басылымда ой табиғи тіл жазба белгілері арқылы беріледі, яғни, әліпбилік, сөздік және иероглифтік хар арқылы беріледі. Ғылыми ретінде математикалық, химиялық белгілерден тұратын, сонымен қатар графика, кесте, диаграмма және т.б. тұратын формулалар кеңінен пайдаланылады. Атематикалық белгі немесе полиграфиялық мәні бар рәміз әріптен көп ажыратылмайтын болғандықтан мұндай белгілері бар басылымдар мәтіндік басылымға жатады.

Соқырларға арналған басылымдар – брайльдік басылымдар да мәтіндік болып есептеледі. Бірақ олардың полиграфиялық дайындалуы әшейін мәтіндік басылымдардан ерекшеленеді. Сондықтан да мәтіндік басылымды екі түрге бөледі: тегіс басылған және брайльдік мәтіндік.

Ноталық, картографиялық және бейне басылымдары мәтіндік емес басылымға жатады.

Мұнда басты ой жасанды тіл белгілері бойынша беріледі. Біріншісіне ноталық және картографиялық басылым жатады, ал екіншісіне – бейнеграфиялық басылым жатады.

Материалдық конструкциясы бойынша басылымның келесі түрі белгілі: кітаптық, журналдық, беттік, газеттік, бүктеме, карточка басылымы, плакат, открытка, кітап-ойыншық.

Көлемі бойынша, яғни бет саны бойынша, сонымен қатар бір басылым данасын дайындап шығаруға кеткен қағаз саны бойынша барлық алқап 2 түрге бөлінеді: кітап, брошюра, үнпарақ.

Бір мәтін құралы бойынша басылым 2 түрге бөлінеді: монобасылым және жинақ. Монобасылымға бір шығарма кіреді. Жинаққа бірқатар шығармалар кіреді.

Құрылымы бойынша басылымның келесі түрлері кіреді: серия, біртомдық, көптомдық баслым, шығарамалар жинағы, таңдамалы шығармалар.

Серия – томдар жиынтығын, тақырыбын білдіреді.

Бір томдық басылым – бір томмен шығарылған мерзімдік емес басылым.

Көп томдық басылым – бір немесе бірнеше көмірленген томдардан тұратын мерзімді емес басылым.

Шығармалар жинғына бір томдық немес көп томдық басылым жатады. Ол немесе бірнеше автордың шығармаларынан тұратын бір томдық немесы көп томдық шығармалары жатады.

Басылымның көркем-полиграфиялық орындау класы бойынша: 1() жоғары сапалы басылым (сыйлық, жақсы безендірілген); 2) өте жақсы безендендірілген; 3) қарапайым және үнемдеп безендірілген. Басылым иллюстрациялы және иллюстрация емес, көркем-образдық неме ғылыми-танымдық иллюстрациялы болып бөлінеді. Иллюстрациялар суреттерден, гравюрден және т.б. тұрады.

Баспа тәсілі бойынша басылым офсеттік, жоғары, терең, трафареттік болып басылуы мүмкін. Басылым бір түсті және көп түсті басумен басылуы мүмкін (әсіресе балаларға арналған басылымдар). Шрифті әр түрлі, ірі шрифт балар басылымдары мен төменгі сынып оқушылары оқулықтарында болады, уақ шрифт –анықтама басылмдарына тән. Форматы бойын басылым үлкен (84х108/8-ден 84х90-ға/16), орташа (70-тен х 100-ге/16 70-ке х 108/32), кіші форматта (70-тен х 90/32 70-тен х 102/64) және кіші көлемді басылымдар болып бөлінеді.

Әмбебап кестеде басылымдардың түрлері мен типтері біріктірілген, яғни олар бір-бірімен тығыз байланыста.
Дәріс 13

Тақырып : Мәтіндік басылым.

Дәрістің мақсаты: Мәтіндік басылым анықтамасы

Дәріс мазмұны: Мәтін басылымы: жүйелік белгілер түсінігі.

Ресми басылым.

Ғылыми басылым.

Мәтіндік басылым

Мазмұны табиғи тілмен берілетін басылымның басты бөлігін мәтіндік басылым құрайды. Олардың негізін сөздер мен фразалардан тұратын ауызша мәтін құрайды.Олардың мәні рецепиенттке белгілі немесе түсіндірме сөздігінен табуға болады. Ең қарапайым құрамдасы- ұсыным болып есептеледі.Онда бір-бірімен үйлесу арқылы сөлем мен мәтін құралады. Мәтін ойы әрқашан жазбаша, вербалды түрде болады.Жабаша мәтін –сөздің ең нақтылы бейнесі. Сондықтан да біз қолданып жүрген тәсілі фонетиалық деп аталады.

Мәтінді басылымдардың жіктелген белгілері арасында ең маңызды орынды мақсаттылық бағытпен оқырманның мекен-жайы алады. Ол басылымның түрлі типтерін анықтаға мүмкіндік береді.Олардың арасында: ресми, ғылыми, ғылыми-танымал,ғылыми-өндірістік т.б.
Ресми басылым

Ресми- мемлекеттік орандар, мекемелер, ведомстолар мен қоғамдық ұйымдардың нормативтік материалдарынан тұратын басылымдары болып есептеледі.

Ресми басылымдарға конституциялар заңдар, бұйрықтар,қаулылар, шешімдер, циркуларлар, бағдарламалар, қаулылар, нұсқаулар, әдістемелік жарлықтар, прейскуранттар, сонымен қатар стандарттар, нормативтер мен нормалар жатады.

Ресми басылымдардың функционалдық міндеті – сәйкес органдар бекіткен нормалар, талаптар және қоғамдық өмірдегі, ғылымдағы, мәдениеттегі, өндірістегі талаптарды таратып, іске асыру. Олардың көпшілігі, дұрысында, міндетті сипатқа ие, яғни заңдық күші бар.

Ресми басылымдар қоғам және мемлекет басқаруға қажетті ақпараттан тұрады. (Конституция, президент жарлығы және т.б.) Әрекет сферасы мен норматифтілігінен ресми басылымдардың оқырмандық мекен-жайы анықталады. Сонымен, мемлекет Конституциясы мен заңдары елдің барлық азаматтарына таратылады, жарлық пен мекеме қызметкерлеріне, стандарт пен қана құрастырумен, бұйымды шығарумен айналысушыларға ғана таратылады. Жоғарыда аталған белгілерді есепке ала отырып келесі ресми басылым түрлерін бөлуге болады: нормативтік-құқықтық, стандарттық және нормативтік-нұсқаулық басылымдар бойынша нормативтік басылымдар.

Нормативтік-құқықтық басылымдарға конституция, заң, жарлық, қаулы, экономикалық, ғылыми-техникалық, әлеуметтік, ұлттық-мәдени даму, қоршаған ортаны қорғау бойынша жалпы мемлекеттік бағдарламалар, шешімдер кіреді.

Конституция-қоғамдық және мемлекеттік құрылғыны анықтайтын мемлекеттің басты заңы. Конституция – барлық ағымдағы заңнаманың негізі болып есептеледі.

Заң – заңнамалық биліктің жоғарғы органы қабылдаған нормативтік акт. Бұл құқықтың негізгі дерек көзі, жоғары заңдық күші бар. Заңдар өзінің тақырыптық – мазмұндық белгілері бойына ажыратылады.

Жарлық – мемлекеттік басшылықтың нормативтік акті. Президент конституция мен заңдар негізінде жарлықтар мен шешімдер шығарады.

Қаулы – орындауы биліктің жоғары органдары еңгізген нормативтік құжат.

Экономикалық, ғылыми-техникалық, әлеуметтік, ұлттық-мәдени даму, қоршаған ортаны қорғау бойынша жалпы мемлекеттік бағдарлама жоғары сипатқа ие нормативтік құжат болып есептеледі.

Нақты территорияда әлеуметтік-экономикалық және мәдени даму, қоршаған ортаны қорғау бойынша аймақтық бағдарламалар міндетті түрде орындалады.

Шешімдер жергілікті өзін-өзі басқару органдары арқылы беріледі. Жарғы ережелерден, қызмет тәртібінен, бір мекеменің мүшелерінің құқықтары мен міндеттерін реттейтін ресми басылым.

Стандартизация бойынша нормативтік басылымдарға стандарттар мен техникалық жағдайлар кіреді.

Нормативтік-нұсқаулық күші бар заңдарды, үкімет қаулылары мен Министерстволар мен ведомостволар актілерін орындау үшін міндетті. Оған бұйрықтар, нұсқаулар, ережелер, қағидалар кіреді. Бұйрықтар мекеме жетекшісінің мәселелеріне байланысты беріледі.

Жарғы – ережелерден, қызмет тәртібінен, бір мекеменің мүшелерінің құқықтары мен міндеттерін реттейтін ресми басылым.

Стандартизация бойынша нормативтік басылымдарға стандарттар мен техникалық жағдайлар кіреді.

Нормативтік нұсқаулық басылымдар күші бар заңдарды, үкімет қаулылары мен министерствалар мен ведомстволардың актілерін орындау үшін міндетті.Оған бұйрықтар, нұсқаулар, ережелер, қағидалар кіреді.

Бұйрықтар мекеме жетекшісінің мәселелеріне байланысты беріледі.

Нұсқаулар - өндірістік немесе қоғамдық қызметтегі реттеуші ережелерден тұратын ресми басылым. Оған заңдық акттер кіреді. Нұсқауларды министерстволар, ведомоствалар, мекемелер, кәсіпорындар шығарады.

Ережелер-қызметтің тәртібі мен жағдайын орнықтырады, осы қызметті жүзеге асырушы тұлғалардың құқықтары мен міндеттерін анықтайды.

Қоғамда мекеме мен ұйымның, министірлікпен ведомоствоның құқығы мен міндеттерін, функцияларын орнықтырушы құқықтық қызмет.

Ресми басылымдарды құрудың, безендірудуң жалпы міндеттері стандарттармен анықталады.

Ресми басылымдар құрылымы, құрастырылу сипаты бойынша өзгеше. Мәтіндік құжаттар негізінен тек мәтіннен тұрады.

Ресми басылымдарда міндетті түрде қашан, кім арқылы қабылданып, бекітілуі, құжаттың ұсынылуы туралы ақпарат болады. Басылымда құжаттың аты беріледі. «Заң», «жарлық», «нұсқау», «нормативтер», «әдістемелік шешімдер».

Ресми басылымдар монобасылым немесе жинақ түрінде шығарылады. Жинақта материалдар тақырыптық белгілері бойыншатоптастырылады. Олардың бір бөлігі алғысөздер, қосылыстар және көмекші көрсеткіштер болады.

Ресми басылымдар шағын етіп беріледі. Көбінесе екі жақтық колонтитул қолданылады. Кейбір басылымдар қағаздың жоғары сорттарынан жасалады. Осылайша мемлекет конституциясы шығарылады.

Ғылыми басылым

Ғылыми басылымға теоретикалық және эксперименттік зерттеулер нәтижелері кіреді, сонымен қатар тарихи құжаттар мен әдеби мәтіндер де кіреді.

Заманауи ғылыми басылымдардың басты функциясы болып – қоғам қызметінің барлық сферасын ғылыми ақпаратпен қамту. Оған ғылым, өндіріс, білім, мәдениет, басқару қызметтері кіреді.

Ғылыми басылым нақты ғылым саласы мамандарына арналған, бірақ басқа да оқырмандар категориялары пайдалана алады. Ғылыми басылымдар теоретикалық және эксперименталдық зерттеулер нәтижелерін айқындайды. Ғылыми басылымдар тақырыбы шексіз. Онда түрлі мәселелер көрсетіледі: заңдар, гипотезалар, зерттеу барысы, нақты тәжірибелі сипаттау, ғылым генезисі, даулы мәселе бойынша дискуссия және т.б. Мұнда зерттеу әдістемесі, маңызды жаңалықтар тарихы, табиғат пен қоғамның даму заңдылықтары сипатталады. Ғылыми басылым- бұл зерттеу жұмысының құралы мен нәтижесі.

Ақпарат сипаты бойынша ғылыми басылым екі түрге бөлінеді. Ғылыми –зерттеу басылымы ғылыми жұмысқа арналған және онда теоретикалық немесе эксперименттік мәліметтер болады.

Классикалық шығармалардың деректерін басылымы құжаттардан, мұрағат материалдарынан тұрады.

Ғылыми-зерттеу басылымдары қосымша мақсатты қызметі бойынша келесі түрлерге бөлінеді: монография, дисертациялар, авторефераттары, ғылыми конференциялар авторефераттары, ғылыми конференциялар баяндамалары тезистері, конференция материалдары, ғылыми еңбектер жинақтары.

Монография кітап түріндегі, бір мәселе немесе тақырыпты толық, жан-жақты зерттейтін басылым.

Диссертация авторефераттары – брошура түріндегі, жүргізілген зерттеулерді құрайтын ғылыми басылым.

Диссертация авторефераттары орнатылған талаптарға сәйкес құрастырылады. Ғылыми конференциялар баяндамалары тезистері – конференцияның материалдарын бастан аяғына дейін сипаттайтын ғылыми мерзімдік емес жинақ.

Конференция материалдары (съезд, симпозиум).

• 
  конференция қорытындысынан тұратын мерзімді емес жинақ бағыты бойынша матералдар ғылыми, ғылыми-практикалық конференциялар болып бөлінеді.
  

Ғылыми басылымдардың ерекше түрлеріне ғалымдардың шығармалар жинағын жатқызуға болады. Конструкциясы бойынша ғылыми басылымдар кіші көлемдік (конференция материалдары диссертация авторефераттары) және көлемді болып бөлінеді. Монографияның орташа көлемі 10-20 есептік баспа беттері, шығармалар жинағы мен көптомдық еңбектер 30 және одан да көп беттерден тұрады. Шығармалар жинағы қатты қаппен қапталады.Диссертациялар авторефераттары, баяндамалар тезистері қарапайым түрде, арзан қағазда безендіріледі.

Сонымен қатар ғылыми басылымды безендіру жалпы сипатқа да ие. Конференция мемериалдарында конференция қатысушылары тізімдері алфавиттік, есімдік түрде беріледі. Мақалалар жинақтарында алғысөздер, көрсеткіштер болады. Ғылыми жинақтарда тақырыптық айдарлар, мазмұнмен беріледі.

Ғылыми ақпаратты таратушылар деп тек ғылыми басылымдар емес, сонымен қатар жарияланбаған және жарияланған құжаттар да саналады.

Бақылау сұрақтары.

1. 
   Ғылыми басылымдар дегеніміз не?
   
2. 
   Ғылыми басылымдардың басты мақсатты бағыты қандай?
   
3. 
   Ғылыми басылымдардың жүктеме сипатының айырмашылығы неден тұрады?
   
4. 
   Ғылыми басылымдар қалай бөлінеді?
   
5. 
   Ғылыми басылымдардың басты түрлерінің жалпы ұқсастығы мен айырмашылығы қандай?
   
6. 
   Жіктеме, типология мәселелерін құрастырудың жетістіктері қандай?
   

• 
  Дәріс мазмұны:
  
• 
  Ғылыми- көпшілік басылым;
  
• 
  Тәжірибелік басылым;
  
• 
  Оқу басылымы;
  

Ғылыми-танымал басылым – ғылым, мәдениет, техника саласы бойынша эксперименттік зерттеулер туралы мәліметтерді құрайтын басылым.

Ол маман емес оқырманға түсінікті болуы шарт. Ғылыми-танымал басылым арасында неғұрлым көп тараған түрі ғылыми-танымал монографиялар, очерктер, тақырыптық жинақтар, сериялар, таңдамалы шығармалар, шолулар, энциклопедиялар. Ғылыми-монография – ғылыми танымал тілде жан-жақты берілген ғылыми мәселелерзерттеулері қорытындыларынан тұрады.

Ғылыми- танымал очерк – ғылым,техника, өндіріс кезеңдерін ғылыми-танымал тілде сипаттау.

Тақырыптық жинақтар бір өзекті мәселеге арналады. Көптомдық басылымнақты мәселені нақты сипаттауға арналған. Ғылыми-танымал шолу мамандар мен маман еместерді ғылыми ақпаратпен таныстыруға бағытталған.

Ғылыми-танымал басылымның құрылымы мен анықтамалық аппараты өзіндік ерекшеліктерге ие. Ғылыми терминдер сирек қолданылады.Бастауыш дайындығы бар оқырмандарға арналған басылымдарда бақылау сұрақтары, ұсыныс әдебиет тізімдері беріледі. Ал неғұрлым дайындығы дайындығы мол оқырмандарға арналған басылымдарда ғылыми шығармалар берілген.

Ғылыми-танымал басылымдар, әдетте көп иллюстрациялардан тұрады. Жаратылыс ғылымдары саласы бойынша кітаптарда иллюстрация ретінде кейде карикатура қолданылады, Онда әзіл-оспақ түрінде түрлі құбылыстар мен прочестер көрсетіледі.

Бақылау сұрақтары.

1. 
   Ғылыми-танымал басылым дегеніміз не?
   
2. 
   ҒТБ мақсатты қызметі қандай?
   
3. 
   ҒТБ қандай оқырмандарға арналған?
   
4. 
   ҒТБ-ның басты түрлері қандай?
   

Өндірістік басылым өндіріс саласы мен басқа да салалар сферасына қолдануға бағытталған.

Өндірістік басылымның мақсатты қызметі – барлық практикалық қызмет сферасын ақпаратпен қамту.

Өндірістік басылым нақты оқырманға арналған. Олардың әрқайсысы мамандардың нақты категориясына арналған. Оқырмандар кәсіби дайындық деңгейі бойынша бөлінеді: а) орташа деңгей мамандары (технологтар, медбикелер) б) жоғары білімді мамандар, в) көпшілік мамандық иелері.

Өндірістік басылымда табиғат пен қоғамды қайта жаңғыртуға қажетті ақпараттар болады. Бұл басылым түрі тақырыбы сұрақтармен шектеледі. Қарастырылып отырған басылым түрі ұсыныс сипатында болады.

Материалды қамту деңгейі бойынша өндірістік басылымдаркелесі басылымдарға бөлінеді.

1) мамандығы бойынша;

2) бөлек бағыт немесе кәсіби қызмет тақырыбы бойынша

Ғылыми – өндірістік басылым теоретикалық немесе эксперименттік зерттеулер нәтижелерінен тұрады, сонымен қатар оларды практикаға ендіру бойынша нақты ұсыныстар беріледі.

Ғылыми – өндірістік басылымның түрлері; монография, мақала жинақтары, практикалық конференция материалдары.

Өндірістік монография – ғылыми мәні бар материалдардан тұратын басылым. Өндіріс монографиясы құрылымы бойынша ғылыми басылымдарға ұқсас: көлемділігі, сыртқы қабы, иллюстрациялары; сызулар, кестелер, техникалық суреттері, фото суреттер.

Ғылыми-өндірістік басылымдарға, сонымен қатар мақала, баяндамалар жинақтары, практикалық конференция материалдары жатады.

Өндірістік – практикалық басылымға технология, техника және өндірісті ұйымдастыру бойынша мәліметтер кіреді. Ол кәсіби дәрежесін көтеруге, кәсіби еңбекті жетілдіруге арналған. Бұл міндеттер негізінде үш түрлі жолмен шешіледі: 1) тәжірибені тарату; 2)ғылыми жетістіктер туралы хабарлама жасау; 3) еңбектің оңтайлы тұстарын сипаттау. Мұндай материалдағы басылымдар көп тиражбен шығарылады.

Материалды қамту теңдігі бойынша өндірістік – практикалық басылым келесі басылым топтарына бөлінеді.

1. 
   Өндіріс технологиясы
   
2. 
   Өндіріс экономикасы;
   
3. 
   Құрал-жабдық;
   
4. 
   Еңбекті қорғау және қауыпсіздік техникасы;
   
5. 
   Тәжірибемен алмасу.
   

Төлқұжат – құрал–жабдық туралы мәліметтен тұратын өндірістік практикалық басылым.

Практикалық құрал- қызметкерлердің білімді игеруі, қандай да болмасын бір жұмысты орындауға бағытталған басылым.Ол оқу құралдары мен оқулықтарға ұқсас келеді, нақты, қысқа да нұсқа тараулардан тұрады. Бұл мамандарға арналған құралдың негізгі түрі.

Практикалық жетекшілік – қандай да болмасын бір жұмыс немесе мамандықтың тәсілдері мен дағдыларын өз бетімен үйренуге қолайлы басылым.Ол мамандардың біліктілігін арттыруға қвзмет етеді.Мүндай теоретикалық кіріспе болмайды, мәтін қысқа параграфтардан тұрады.

Жетекшіліктің анықтамалық аппараты міндетті элементтерден басқа алғысөз, мазмұн, көмекші көрсеткіштерден тұрады. Бұл басылымдарды кестелермен, суреттермен, сызбалармен безендіреді.

Нормативтік өндірістік - практикалық басылымдарға әр түрлі өндірістік қызмет сферасының нормалары, ережелері мен талаптары кіреді. Нормативтік өндірістік - практикалық басылымның нормативтік-жетекшілік түріне нұсқаулар, естеліктер, нормативтер, ережелерді жатқызуға болады. Осы басылымның екінші тобына техникалық тапсырма, конструкторлық құжат, техникалық төлқұжат жатады. Бұл құжаттардың заңдық күші жоқ.

Техникалық басылымдарға маршрут карталары жатады. Конструкторлық құжат – бұйымның құрамы мен қондырғыш сипатташы басылым. Сонымен қатар бұл басылым оны бақылау тәртібін, жөндеу жұмыстарын да сипаттайды. Лауазымды тұлғаның бекітуі арқылы бұл құжат түрі жетекшілік әрекетке ие. Техникалық төлқұжатта машина құралдары тізімі, әрекет принциптері болады. Төлқұжат бұйым сипатымен оның басты параметрлерін куәландыратын құжат.

Прейскурант- неғұрлым көп тараған басылым. Ол тауар түрлері мен қызмет түрлерін көрсетеді. Нормативтік – әдістемелік басылымда қызметтің түсініктемелері мен шешімдері беріледі. Олар заңдық акт немесе бұйрық арқылы ендіріледі. Олардың басым бөлігі ұсыныстық сипатта болады.

Неғұрлым көп тараған нормативтік – әдістемелік басылымдарға әдістемелік шешімдер, әдістемелік құралдар және естеліктер жатады. Әдістемелік шешімдерге әлеуметтік ұйымдастыру, шараны ұйымдастыру туралы ұсыныстар кіреді. Бұл басылымдарға заңдық акттер көмегі арқылы ендіріледі.

Әдістемелік құрал шараның жүзеге асырылуы туралы мәліметтерден тұрады. Естеліктерде қысқаша мәліметтер, қандай да бір операцияны функцияны орындауға арналған талаптар кіреді. Бұл басылым түрі мекеме, кәсіпорын, ұйым арқылы бекітіледі. Ғылыми жетістіктер немесе тәжірибені тарату туралы кітаптар орташа форматта естеліктер – кіші форматта болады. Өндірістік практикалық басылымдарды иллюстрациялар болады. Көбінесе-бұл сызбалар , кестелер, техникалық суреттер.

1.Өндірістік басылым деген не?

2.Өндірістік-проктикалық басылымдардын спецификациясы неден тұрады?

3.Нормативтик – конструкторлық өндірістік басылымдардын ерекшеліктері қандай?

4. Нормативтік-әдістемелік басылым деген не?

5. Өндірістік басылымның конструтивтік элементтері қандай?

Оқу басылымында ғылыми мәліметтер жүйеленген түрде беріледі. Әр түрлі жастағы оқырмандарға арналған. Оқу басылымдарын мақсаттық қызметі-оқу процесін қамтамасыз ету, нақты білім жүйесі жағдайында білімді игеруге әрекет ету. Олар сонымен қатар тәрбиелік функцияны да орындайды. Оқырмандық қызметі бойынша олар үш басты топқа бөлінеді:

Жалпы білім беретін мектептерге арналған, жоғарғы мектептерге арналған, одан басқа, оқу басылымдары оқушыларға және басқа балабақша тәрбиешілеріне, мектеп мұғалімдеріне, лицей мұғалімдеріне, балабақша оқытушыларына, училище, техникум жоғарғы оқу орындарына, ата-аналарға арналған. Оқу басылымының ақпараттық сипатының ерекшелігі-барлық оқу орнындарында оқытылуы. Оқу басылымының пәндері-бұл ғылыми және қолданбалы мәліметтер. Материял көлемі оқу бағдарламасымен анықталады. Оқу басылымдары курсты толығымен қамтиды. Ролі бойынша оқу процесінде оқу басылымының келесі түрлері белгілі: 1.оқулықтар; 2.оқу құралдары:; 3. практикумдар; 4.бағдарламалық-әдістемелік басылым.

Оқулықта оқу бағдарламасына сәйкес мәліметтер болады. Оған нақты құрылымсабақтастық, тақырыптық және әдістемелік бірлестік тән. Оқулықтар оқыту, тәрбиелік, дамытушылық сипатқа ие.

Оқу құралы-оқулықты толықтырушы басылвм. Оқулық пен оқу құралының айырмашылығы-оқулықта курстық теоретикалық негізі бағдарламамен қатаң сәйкестікте, ал оқу құралында- бұл есепке алынбайды.

Христоматия әдеби-көркем, тарихи мағынадағы шығармалардан тұратын оқу құралы.

Оқу көрнекілік құралы-проктикалық тапсырма мен жаттығулардан тұратын оқу басылымы.

Оқу көренкілік құралдары – оқу, тәрбиеге байланысты материалдарды бейне басылым.

Бағдарламалық-әдістемелік басылмдарға: оқу бағдарламалары, оқу – әдістемелік құралдары, әдістемелік ұсыныстар жатады.

Оқулықтар мен оқу құралдары жоғары сапалы безендіріледі. Оларды мықты қағазда басады. Бағдарламаларда иллюстрациялар болмайды.

Ақпараттық басылым.

Бос уақытқа арналған басылым

Жарнамалық басылым

Көркем-әдеби басылым
Дәріс 16

Тақырып: Кітап негізгі құжат түрі ретінде.

Дәрістің мақсаты: Кітап негізгі құжат түрі ретінде қарастыру

Дәріс мазмұны: Кітап әртүрлі құжат ретінде.

кітаптық құжаттың құрылымы.

Кітап басылымының аппараты

Автордан оқырманға дейінгі кітаптың жолы.

Авторлық куәлік және патент.

Жаңалық ашуды сипаттау.

Нормативтік құжат .Стандарттау жүйесі.

1. 
   Оны зерттеу нақты облыстардың даму деңгейлерінің ең сенімді көрсеткіштер береді.
   
2. 
   Онда ең жаңа хабарлар болады, ор басқа қайнарларда тек бірнеше жылдардан соң пайда болуы мүмкін. Себебі, ойлап табулар іске аспас бұрын олар туралы міліметтер анағұрлым ертерек жарияланады, тексеріс пен мемлекеттік сараптамадан өткен ең толық және сенімді хабар болады;
   

1. 
   Өнімнің (бұйымның, қызметтің нормативтік құжаттарының бөлінбес бөлігі болып табылатын ТШ)
   
2. 
   Дербес құжат болып табылатын ТШ.
   

Газет: анықтамасы және негізгі түрлері.

Журнал: анықтамасы және негізгі түрлері.

Жалғасты жинақ: анықтамасы және негізгі түрлері.

Бюллетень, күнтізбе, экспресс - ақпараты.

Мерзімді және жалғасты басылымдар жарық көру жиелігінің белгісіне сәйкес бөлінеді.

Мерзімді басылымдар белгісі бір уақыт аралығында әр жылғы номерімен (шығарымдылық) белгіленіп жарық көреді. Мерзімді басылымдардың мағынасы қайталанбайды,бір қалыпты нөмірленеді, шыққан күні белгіленеді, бір атпен жарық көреді. Жалғасты басылымдар материалдардың қордаланып, жиналуына байланысты, әр түрлі уақыт аралығында жарық көреді. Жалғасты басылымдардың да мағынасы қайталанбайды, жалпы атауға ие болып, бір қалыпты нөмірленеді, күні белгіленеді. Мерзімді және жалғасты басылымдар сериялық басылымдардың бір түрі болып табылады. Сериялық басылымдар шектеусіз, мерзімге шек қойылмайтын басылым. Оның белгілі шығарымдары жалпы нөиірленеді де, бір мағынаны қайталамайды. Сериялық басылымдардың шығарылымы бастапқы шығаралымында тоқтаусыз шығарылады деген оймен шыққанымен әр түрлі жағдайлардың себебімен тоқтап қалуы да мүмкін. Сериялық басылымдарға тән тағы бір белгі оларды бірнеше ұжым шығара алады, (ғылыми, шығармашыл, ағартушы, қоғамдық т.б.). Бұл ұжымдардыңаттары шығарылым деректкрінде атап көрсетіледі.

Мерзімді және жалғасты басылым ретінде өзіндік бағыты бар. Мерзімді басылымдар белгілі бір уақыт аралығында, жалғасты басылымдар мерзімді қатал сақтамайды, деректің жинақталуына байланысты жарық көреді. Мерзімді сериялық басылымдарды уақыт аралығы көрсетіледі.

Сонымен қатар мерзімді және жалғасты сериялық басылымдар мерзімсіз де шығарылады. Мерзімсіз басылымдар ашық серияларды құрады, себебі олардың шығарылым ұзаұтығы мен, саны күні бұрын басылуы мүмкін.

Жабық серия – мерзімсіз сериялық басылым. Олардың шығарылымы белгілі шектеулі уақыт пен шығарылым санымен белгіленеді. («кітапханалық серия», «Мектеп сериясы» т.б.). Олардың безендірулі барысында бұл кітаптардың үй жағдайында емес, қоғамдық кітапханаларда қолданылатынын естен шығармау керек (қатты мұқабасының болуы, форзац, титулдың бетінің болуы). Кей кезде сериялар серия ішілік бөлулер бойынша белгілі бір оқырмандық бағытқа, мақсатқа, белгілі тақырыпқа шығарылады.

Мерзімді басылымдар – сериялық басылымдардың ішіндегі ең кен тараған түрі. Ол өзінің: өзектілік тақырыбымен, мазмұнының әртүрлігімен, тез ұйымдастырылуымен, шығарылым жиелігімен, мерзімді басылым атының басылым сипатына сәйкес келуімен, оның ұзақ мерзімге өзгермейтіндігімен, бір немесе бірнеше мекеменің шығаратындығымен ерекшеленеді. Мерзімді басылымдар бұқаралық қатынас құралы ретінде өте зор маңызға ие.

Мерзімді және жалғасты басылымдарды жүйелеу әлі толық аяқталған жоқ.. Жарық көру жиелігіне байланысты олар күн сайын,апта сайын, ай сайын, тоқсан сайын, жыл сайын шығарылатын басылым болып бөлінеді. Шығаратын жері мен таратылу жағдайына байланысты жергілікті (бір облыс, қала, бір немесе бірнеше аудан, мекеме, өндіріс орны) аймақтық, жалпымемлекеттік және шетелдік мерзімді басылымдар болып бөлінеді. Кітапханаларда мерзімді басылымдар өз алдына қор болып жинақталады. Бұл қорға газет,журнал, бюллетень жалғасты басылымдар қойылады. Мерзімді басылымдардың 5 негізгі түрін атап көрсетуге болады:

1. 
   газет
   
2. 
   журнал
   
3. 
   күнтізбе
   
4. 
   бюллетень
   
5. 
   жедел – ақпарат
   

Кей жағдайда баспа деректерінің біріктіріліп басылып шығуы мүмкін, Мұндай басылымдар газет-журналдың басылым деп аталады. Газет – мәтіндік ақпарат тасымалдаушы, осы ерекшелігі газетті өзге басылымдардан дара етіп көрсетеді. Онда қоғамдық өмір, ағымдағы жаналықтар мен деректер жарық көреді. Ол төңіректе болып жатқан жаңалықтар туралы үздіксіз хабар беріп тұрады. Мұнда репортаждар,сұхбат,пресс-релиздер, очерктер,фельетон, оқырман хаттары т.б. жарық көреді. Өзге мерзімді баспасөзден газет көлемді баспа табағы (форматы) мен жарық көру, шығарылым жиелігімен оқшауланып тұрады. Газеттің бетінің көлемі 2-ден 100-ге дейін беттен тұрады. Газеттерді:

• 
  шығарылым жиелігінен (күнделікті ертеңгілік, кешкілік, жексенбілік, апталық).
  
• 
  Көлеміне, ауқымына байланысты (орталық, жалпыхалықтық, аймақтық, жергілікті (облыстық,аудандық,қалалық) коорпаративтік (университеттік) ұжымдық).
  
• 
  Кәсіби бағытына сәйкес (жалпы бағыттағы, арнаулы(кәсіби) болып бөлінеді.
  

• 
  жалпы саяси газет елдің ішкі және сыртқы саясаты, халықаралық жағдай т.б. жариялайды.
  
• 
  Мамандандырылған газет-жүйелі түрде қоғамдық өмір, ғылым,техника,мәдениет т.б. саладағы жекелеген өзекті мәселелерге бағытталып шығарылады.
  

• 
  кәсіби газет.
  
• 
  Кәсіподақ газеті
  
• 
  Партиялық газет
  
• 
  Газеттің арнайы шығарылымы қоғамдық және елге сапармен шыққан кездегі қажетті ақпаратты жедел оқырманға жеткізуге арналған арнайы басылым.
  

Ол белгіленген баспа табақ (формат) көлемінде бірнеше беттердің қатталып шығарылған баспа деректерінен тұрады.

Журналдың тек өзіне тән ерекшелігк – шектеусіз және белгілі бір қалыптасқан уақыт аралығында шығарылып, мазмұнында тақырыптың бағыт болатындығы, мұқабасы болатындығы т.б.
Дәріс 19

Тақырып : Ноталық басылым

Дәрістің мақсаты: Ноталық басылым мінездемесіне анықтама

Дәріс мазмұны: Барлық құжаттар жиынтығынан нота басылымдарын белгі құралдары сипаты және ақпарат беру ретінде белгілейді. Осы белгі бойынша нота басылымдары идеографиялық құжаттарға жатады, мұнда белгі ретінде шартты белгілер қызмет етеді. Одан басқа, нота басылымдарының көлемінің басым бөлігін музыкалық шығарманың ноталық жазбалары алады. Ол музыка шығармасын орындау немесе үйрену үшін қызмет етеді. Мәтіндік басылымдарға қарағанда, ноталық басылымда ақпаратты арнайы белгілер-ноталар көмегі арқылы береді. Нота басылымдарының басым бөлігін мәтіндік және мәтіндік емес музыкалық шығарма жазбалары құрайды.

Музыка – дыбысты көркем образының шындығын бейнелейтін өнер түрі. Оның мазмұны көркем-интонациялық образдан тұрады. Музыка адам қабілетіне негізделеді. әр халықтың музыкалық мәдениеті арнайы белгілермен айқындалады, ол ең алдымен халық музыкасында айқындалады, мұнда адамның ойы интонацияға ұласады. Музыканың негізгі элементтері мәнерлі құралдары – лад, ритм, метр, темп, динамика, тембр, мелодия, гармония, полифония, инструментовка.

Музыка нота басылымдарында белгіленген орындалу процесінде жүзеге асады. Орындаушылық бойынша музыка вокалдық, аспаптық және вокалдық-аспаптық болып бөлінеді. Музыка көбінесе хореографиямен, театр өнерімен, киномен астасып жатады.

Музыканы бір дауысты (монодия) және көп дауысты (гонофония, полифония) деп бөледі. Музыка түрлеріне (опера, симфониялық, камерлік және т.б.), жанрларға (батырлық опера, күлдіргі опера, ән, би, марш, симфония, сюита, соната және т.б.).

Музыка сөйлеген сөзден сапасы арқылы ажыратылады.