57
А.Н.Лук, Б.Т.Ананьев, Н.С.Лейтес, Г.А.Давыдова және т.б. еңбектерінде
қарастырылған. Қазақстанда бұл мәселеге М.Ә. Құдайқұлов, Г.Қ.Нұрғалиева,
Б.А.Тұрғынбаева, А.Б.Мырзабаева, Л.Г.Дирксен, К.К.Жумадирова сияқты
ғалымдар назар аударған. Алайда бұл ғалымдар да оқушы қабілеттілігін арнайы
қарастырмаған, олардың еңбектерінде аталған мәселе тек шығармашылық
қабілет түрінде көрініс тапқан.
Зият (интеллект; лат. Intellectus- тану, түсіну, талқы) – адамның ойлауға,
тануға рационалды қабілеттілігі. Жалпылама алғанда, бұл ұғым тұлғаның
ақылы мен ойын дамытуға қатысты қолданылады. Қазіргі заманғы
психологияда зият ұғымы көбінесе тұлғаның дара типологиялық даму
ерекшеліктерін зерттейтін теорияда қолданылады. Адамның зияттылығын
айқындайтын ұғым бар. Ол зияттылық коэффиценті (ағылш. Intellectual quotent,
қысқаша- IQ) делінеді. Көпшілік психологтердің пайымдауынша, негізінен, IQ
жеке адамның өзі жинақтаған білім деңгейінің көрсеткіші болып табылады.
Шығармашылық қабілеттер бұрыннан зерттеу пәні ретінде қарастырылып жүр.
Өйткені адам қабілеттері мәселесі барлық уақытта да адамдардың үлкен
қызығушылығын тудырып келді. «Шығармашылық қабілеттер» ұғымы
«шығармашылық», «шығармашылық әрекет» ұғымдарымен тығыз байланысты.
Шығармашылық жөніндегі ғалымдардың пікірлері әр түрлі. Шығармашылық –
нәтижесі жаңа материалдық және рухани құндылықтар болатын әрекет;
психикалық белсенділіктің жоғары формасы, жаңа бір нәрсе жасауға
қабілеттілік. Шығармашылық әрекет нәтижесінде шығармашылық қабілеттер
дамиды және қалыптасады.
«Шығармашылық»
ұғымының
жалпы
теориясын
зерттеген
С.Л.Рубинштейн «Оқушы шығармашылығының ерекшелігі оның сапалы түрде
мақсатты әрекет жасауымен анықталады» - дей келе, шығармашылық шешімнің
нәтижесі, баланың өзі үшін жаңалық болса жеткілікті екендігін айтады яғни,
баланың шығармашылық өнімді еңбегі оның жеке тәрбиесімен салыстырылады.
Оқушылардың
шығармашылығын
танымдық
белсенділігін
арттыруда
шығармашылық сабақтарды өткізудің, оқушының өз бетімен ізденіп,
шығармашыл ой – өрісін арттыруда алатын маңызы өте ерекше.
Оқушылардың шығармашылық қабілеттері ашылу үшін белсенді
формалар мен әдістерді қолдану керек: әңгімелесу, пікірталас, ойындар,
тартыстар, жорықтар мен сайыстар, сұхбат, байқаулар, олимпиадалар,
бақылаулар, шығармашылық еңбек, жобалар, дербес сабақтар. Оқушылардың
қабілеттеріне қарай әрбір баланың ойын оятып, ойландыруға, талдау жасауға,
салыстыруға жетелейтін жеке шығармашылық тапсырма береміз. Осындай
әдістерді жиі пайдаланып оқушылардың шығармашылыққа баулуына, шәкірт
бойындағы талант көзін ашуға, тілін байытып, қиялын ұштаумен өз бетінше
ізденуге зор әсерін тигізеді.
Оқушының шығармашылық қабілетін дамыту үшін мынадай шарттар
орындалуы тиіс:
-
Шығармашылық қабілетін дамытуды ерте
бастан қолға алу;
-
Жүйелі түрде шығармашылық
әрекет жағдайында болуы;