17
табылады . Бірнеше жыл бұрын «ҚазТрансӨнімдері» ЖШС ҚР
газ моторлы отын рыногын дамыту мақсатында қазіргі уақытта
6 АГТКС пайдаланып отырған «Kor-Kaz CNG Investment Limited»
бірге «АвтоГаз Алматы» ЖШС бірлескен кәсіпорынын құрды,
оның 5 Алматы қаласында .
Қазақстан бойынша СТГ сатудың жалпы көлемі өткен жыл үшін
40 млн . м3/жыл . Астамды құрады . СТГ неғұрлым қажет ететін
тұтынушылар – бұл қалалық қоғамдық жолаушылар автопаркі,
соның ішінде Алматы қ . 3 коммуналдық автопаркі, оның СТГ жұ-
мыс істейтін 800 автобусы бар . Алматы қ . Әкімдігі қалалық жо-
лаушылар автопаркі мен жол-коммуналдық қызметтері көлік-
тері газға көшіру үшін, «Алматы қ . 2020 жылға дейін дамыту»
бағдарламасына қалалық көліктерді газдандыру, ауа атмосфе-
расының тазалығын жақсарту жөніндегі міндеттерді енгізе оты-
рып үлкен жұмыс атқаруда . Осы бағдарламаға сәйкес оңтүстік
астананың қоғамдық жолаушылар көліктерін басқаруды оңтай-
ландыруға шақырылған жеке инвестор «Greenbuscompany»
ЖШС СТГ мен жүретін автобустар санын 1200 бірлікке көбейту-
ді жоспарлап отыр .
Солай бола тұрғанымен, ҚР барлық автокөліктерінің санынан
СТГ арналған ГБЖ автокөліктерінің үлесі әзірге 0,02 % аспайды,
ал СТГ мен жүретін автобустар үлесі олардың республикадағы
жалпы санының 1 % құрайды .
«ҚазТрансГаз» АҚ ұлттық оператор іске асыратын Қазақстан Ре-
спубликасын газдандырудың бас сызбасы шеңберінде АГНКС
желісін 2030 жылға қарай шамамен 500 млн . м3/жыл СТГ са-
тумен бірге кемінде 100 бірлікке кеңейту болжануда .
Автокөліктерді СКГ қоса алғанда, отынның дәстүрлі түрлерімен
салыстырғанда көліктерден парниктік газдардың шығарын-
дылары анағұрлым төмен болып келетін СТГ пайдалануға
көшіру тек экологиялық таза мотор отынына көшу тұрғысында
ғана емес, сонымен бірге, ол бойынша Қазақстанда әлемдік
қоғамдастық алдында алып отырған маңызды міндеттемесі бар
парниктік газдар (ПГ) шығарындыларын қосымша төмендету-
ді қамтамасыз ету тұрғысынан да бағалауға мүмкіндік береді .
18
Сонымен, ҚР Үкіметі 2020 жылға қарай ПГ шығарындыларын
1992 негізгіге қарағанда 15 % және 2050 жылға қарай – 25 %
қысқарту жөнінде ерікті шешім қабылдағаны туралы жарияла-
ды . Қазақстан 2012 жылы осы мақсатты қосымша қайта қарады
және 2013 жылдан 2020 жылға дейінгі кезеңде шығарынды-
ларды 5 % қысқартуға дайын екені туралы мәлімдеді .
Қазақстанда негізгі парник газдарына: көміртегі диоксиді
(СО
2
) – 78,23 %, метан (СH
4
) – 17,72 %, азот қышқылы (N
2
O)-
3,26 % жатады . Парниктік газдардың жалпы эмиссиясында
қалған үш түрі қосылып не бәрі 0,84 % құрайды . Парниктік
шығарындылардың негізгі көлемі қазба отын көмірді пайдала-
натын электр энергетикасына, өңдеу мен тау-кен өндіру сала-
ларына және көлікке келеді . Алдағы жылы ПГ шығарындылары
бойынша Квота бөлудің ұлттық жоспары бар . Көлік құралдары
санының жылдам өсуі оның әлемдік климаттың өзгеруіне әсерін
көбірек ескеруге мәжбүрлейді .
Осыған байланысты «ҚазТранс-Өнімдері» ЖШС-ның баста-
масы бойынша Азия даму банкі осы салаға халықаралық са-
рапшыларды тартумен ҚР үшін 2025 жылға дейін есептелген
төмен көміртекті дамудың NAMA «ҚР көлік секторын табиғи
газға көшіруді ынталандыру» ұлттық жобасын әзірледі, ол 2016
жылғы шілдеде БҰҰ-ның РКИК Хатшылығында ҚР ұлттық кли-
маттық жобасы ретінде тіркелді . Бұл жобалар ғаламдық кли-
маттық қорлар тарапынан халықаралық қаржыландыруда кең
қолдау тауып отыр .
Осылайша, ҚР автокөліктерінің СТГ пайдалануы бұл тағы аркти-
калық мұздардың еруімен, мұхит деңгейінің көтерілуімен, жаға-
лауға жақын қалалар мен аралдардың су астында қалуымен,
климаттық аймақтардың ауысуымен және бүкіл адамзат үшін
орасан экономикалық және әлеуметтік катаклизмалар туды-
руымен т . б . қауіп төндіретін атмосферадағы температураның
өсуіне жол бермеу үшін жалпы күреске өте маңызды үлес қосу .
19
CNG-СТГ неге сығымдалған табиғи
газ?
Автомобиль отыны ретінде сатылған табиғи газ көлемінің жыл-
сайынғы өсімі 20 % құрайды . Сонымен, табиғи газдың 1 куб . м 1
лит . бензинге немесе дизель отынына тең, бірақ бұл ретте табиғи
газдың 1 куб . м бензиннен шамамен 50 % арзан . Табиғи газдың
запасы мұнай запасынан артық . Мұнай өнімдерімен салысты-
рғанда ол арзан; табиғи газбен жұмыс істеген автокөліктерден
шығатын газдар ішкі жану қозғалтқыштары бар «дизельмен» не-
месе «бензинмен» жұмыс істейтін автокөліктерге қарағанда таза-
рақ . Әлемнің көптеген елдерінде осындай автомобиль иелерінің
бірқатар басымдықтары бар . Мысалы, Лондонда олар қала ор-
талығына кірген кезде күн сайын алым («автокөліктер тығында-
лып қалған кезде» 5 фунт) төлейді .Ауа жоғары ластанған кезде
Миланда (Италия) қала ортасына тек табиғи газбен жүретін ав-
токөліктер ғана кіре алады, ал АҚШ жолдарында автобустардың,
таксилердің (тек жолаушылары болған жағдайда) табиғи газбен
жүретін автокөліктердің, тіпті ішінде тек жүргізуші ғана болса да
жүруіне рұқсат етілген арнайы жолақтар бар . Пайдаланылған
сығымдалған табиғи газ бензинмен дизель отынына қарағанда
көп нәтижелі және пайдалы . Жанатын қоспаның құрамында ауа
мен отынның мінсіз пайызы болады, соның арқасында жану про-
цесі жақсы қамтамасыз етіледі және улы заттардың шығарылуы
2–3 есе төмендейді .
Қозғалтқыштың поршен мен цилиндрінде күйе пайда болу бай-
қалмайды және ондағы майды ауыстыру, бензинмен жұмыс
істейтін қозғалтқышқа қарағанда сирек жасалады . Газдың құны
әдеттегідей бензиннен төмен, ал жөндеу аралық жүрісі көбірек
болады .
Метанның 93–98 % құрамында жанатын қоспаның колориясы
жоғары, октан саны 120–130 бірлікке жоғары болатынын, бұл
цилиндрлерде детонациялық жануды болдырмайтынын айттық .
Достарыңызбен бөлісу: | 
