Сборник научных материалов студентов и молодых ученых

83 
 
Ғалым фольклор орындалу  мәнері  мен ел арасында өмір  сүру жағдайына байланысты 
өзінше текке және жанрға саралануы керек, дейді де, халық мұрасын қара сөз (проза), өлең 
(стих), сөйлесу (диалог) деп үшке бөледі.  
Жанр  – тек типологиялық  қана ұғым емес, ол  - әрі тарихи ұғым, құбылыс, категория. 
Сондықтан  жанрды  зерттеу  үшін  оның  қашан,  қай  дәуірде  пайда  болғанын  анықтау  аса 
маңызды.  
Жанр  мәселесінің  ауқымындағы  өзекті  мәселелерді  сөз  ете  келіп,  ғалым  мынадай 
анықтама ұсынады: «Жанр дегеніміз – оқиғаны, сюжеттік материалды белгілі бір мақсатпен 
тұтас мазмұнды, айқын идеалы шығармаға айналдырудың жолы, құралы» [4,66б.].  
Белгілі бір жанрды анықтау барысында мынадай факторлар ескерілуі қажет: 
1. Жанр қай заманды, қоғамды, дәуірді көрсетеді; 
2. Өмірді қандай әдіспен, тәсілмен, құралдармен бейнелейді; 
3. Бейнелеп отырған нәрсесіне қалай қарайды, оны қалай бағалайды; 
4. Осы өзінің бағасын, қатысын қалай, қандай түрде көрсетеді; 
5. Ол жанр қандай мақсатта қызмет етеді осы жайларды атап көрсетеді.   
Фольклорда  да,  әдебиетте  де  жанрлардың  табиғатын  анықтайтын  басты  фактор 
олардың  қоғамдық  қызметі,  өмірлік  нысанасы  екені  белгілі.  Зерттеушінің  пікірінше, 
фольклордың қоғамдық функциясы өзгермелі, ол әр түрлі дәуірде әр түрлі функция атқаруы 
мүмкін.  Мәселен,  15-18  ғасырларда  фольклордың  барлық  жанрынан  батырлар  жыры 
маңызды  болды,  оның  тәрбиелік,  идеологиялық  қызметі  артты.  Ал  19-20  ғасырларда  осы 
жанр көбіне сейілдік, сауықтық функция атқарды.  
Сондай-ақ,  фольклордағы  жанр  табиғатын  қарастыру  барысында  ғалым  кейбір 
жанрлардың  тұрақты  «еншілі»  функциясы  болатынын  байқаған.  Фольклорлық  мұраларды 
саралау  барысында  осы  заңдылықты  басты  назарда  ұстаған  жөн.  Осы  заңдылықтарды 
білмегендіктен  немесе  ескермегендіктен  жекелеген  жанрлардың  поэтикасын,  образдар 
жүйесін  талдау  барысында  фольклортануда  теріс  көзқарастар,  қате  қисындар  орын  алған 
болатын. Мысалы, эпостың атқаратын функциясына орай қалыптасқан батырдың  канондық 
образын  «штамп  образдар»  деп  бағалаған  сыңаржақ  пікірлер  жанрдың  ішкі  заңдылығын 
білмегендіктен  айтылған  еді.  С.А.Қасқабасов  осындай  біржақты  көзқарастарды  өз 
зерттеулері арқылы жоққа шығарды.  
Ғалым кез келген жанрдың дамуын стадиялық тұрғыдан қарастырады. Оның пікірінше 
жанр  өзінің  даму  барысында  үш  түрлі  кезеңнен:  даралану  (дифференцация),  тұрақтану 
(стабилизация),  ортақтасу  (интеграция)  өтеді.  Жанрдың  туып-қалыптасуы  өте  күрделі 
процесс екенін ғалымның осы тұжырымынан – ақ байқауға болады.  
Ешбір  жанр  таза  күйінде  кездеспейтіні  белгілі.  Өйткені,  даму,  қалыптасу,  көркемделу 
процесінде жанрлар бір-бірімен тығыз байланысқа түседі, олар бір-бірне кірігіп, тіпті  жаңа 
жанрға  негіз  де  болады,  бірақ  олар  қосылып  кетпейді,  әрқайсысы  өзіне  тән  қасиеттерімен 
ерекшеленеді.  Фольклортанушы  осы  жағдайларды  жіті  байқаған,  әрі  нақты  мысалдармен 
дәлелдей білген.  
Қорыта келе, айтарымыз филология ғылымдарының докторы, академик С.А.Қасқабасов 
қарастырмаған  фольклортанудың  өзекті  мәселелері  кемде-кем.  Соның  ішінде  жанр 
теориясына  қатысты  пайымдаулары  өзіндік  жаңалығымен  ерекшеленеді.  Ол  нені 
зерттемесін,  қандай  өзекті  мәселенің  айналасында  ізденіс  жүргізбесін  терең  танымын, 
ғалымдық  зердесін,  қалам  қарымын  танытып  келеді.  Фольклортанудың  өзекті    мәселелерін 
сөз етуде ұлттық шеңберде қалып қоймай, әлемдік фольклортанудың биігі тұрғысынан қарау 
оның зерттеушілік еңбегінің бір қыры. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1.  Жұмалиев Қ. Әдебиет теориясы. – Алматы, 1969. – 222б. 
2.   Қабдолов З. Әдебиет теориясының негіздері. – Алматы, 1970. 
3.   Уахатов Б. Қазақтың халық өлеңдері. – Алматы, 1974. 
4.  Каскабасов С.А. Казахская волшебная сказка. – Алма-ата, 1972. 
5.  Қасқабасов С.А. Қазақтың халық прозасы. – Алматы: Ғылым, 1984. 

84 
 
УДК 81’373 
ДЮСУПОВА А.К., КАПЫШЕВА Г.К. 
ВКГУ имени С. Аманжолова, г.Усть-Каменогорск 
 
ФРАЗЕОЛОГИЗМЫ РУССКОГО И АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКА  
С КОМПОНЕНТАМИ СРАВНЕНИЯ 
 
Фразеологические обороты придают языку яркость черт национального характера и тот 
неповторимый  колорит,  который  отличает  один  язык  от  другого.  Они  обогащают  речь  не 
только и не столько количественно, сколько качественно за счет своей способности метко и 
образно выражать сущность довольно сложных явлений. 
Изучение  фразеологии  и  обогащение  речи  фразеологическими  единицами  является 
одним из действенных средств познания системы языка и повышения культуры. 
В  своей  работе  «Фразеология  современного  русского  языка»  Шанский  дает  следующее 
определение:  «Фразеологический  оборот  –  это  воспроизводимая  в  готовом  виде  языковая 
единица,  состоящая  из  двух  или  более  ударных  компонентов  словного  характера, 
фиксированная  (т.е  постоянная)  по  своему  значению,  составу  и  структуре»  [1].  Лингвист 
полагает, что основным свойством фразеологического оборота является его воспроизводимость, 
так  как  фразеологизмы  не  создаются  в  процессе  общения,  а  воспроизводятся  как  готовые 
целостные единицы. Так, фразеологизмы «за тридевять земель», «след простыл», «ничем крыть» 
и др. извлекаются из памяти целиком.  
Для  фразеологизмов  характерна  воспроизводимость  их  в  готовом  виде  с 
закрепленными и строго фиксированным целостным значением, составом и структурой. 
В преподавании иностранных языков фразеологические обороты являются уникальным 
по  своему  многообразию  материалом.  Использование  фразеологизмов  в  учебном  процессе 
является  эффективным  способом  не  только  обогащения  словарного  запаса  учащихся,  но  и 
усвоения грамматического материала. Благодаря своей выразительной форме фразеологизмы 
передают  содержание  сообщения  с  высокой  степенью  эмоциональной  окраски,  создают 
условия для высказывания личного отношения к обсуждаемому факту или явлению. А это, в 
свою очередь, создает мотивационное обеспечение процесса общения на уроке иностранного 
языка.  Как  показывает  практика,  учащиеся  реагируют  с  большей  заинтересованностью  на 
образцы  идиоматической  речи.  Использование  фразеологических  единиц  способствует, 
таким образом, реализации практической цели обучения иностранным языкам  – овладению 
навыками живого общения. 
Изучение  английского  языка  широко  распространено  в  нашей  стране.  Знакомясь  с 
иностранным языком, человек одновременно проникает в новую национальную культуру. И 
хорошее  знание  языка  невозможно  без  знания  его  фразеологизмов.  Мир  фразеологии 
русского  и  английского  языков  велик  и  многообразен.  А  есть  ли  что-то  общее  во 
фразеологизмах этих двух языков? Или они различаются?  
Фразеология  (греч.  phrasis  -  “выражение”,  logos  –  “учение”)  –  раздел  языкознания, 
изучающий устойчивые сочетания в языке. Они называются фразеологическими единицами 
или  фразеологизмами.  По  моим  наблюдениям,  большинство  фразеологических  единиц 
состоят  не  из  морфем,  а  из  целых  слов  со  всеми  свойственными  для  них  формами, 
функционируют в языке как раздельно оформленные образования. Кататься как сыр в масле. 
– Toliveinclover. «Жить в клевере».[2] 
Основная  особенность  фразеологических  оборотов  –  постоянство  его  состава.  Любое 
устойчивое  сочетание  слов  состоит  всегда  из  одних  и тех  же  слов.  Определить  состав 
фразеологического  оборота  нетрудно.  Однако  для  этого  необходимо  строго  отграничивать 
слово,  входящее  в  фразеологический  оборот,  от  тех,  которые  находятся  вне  его. 
Устанавливая границы фразеологизма, следует иметь в виду, что устойчивое сочетание слов 
всегда представляет собой воспроизводимую единицу.  
При  сравнении  фразеологизмов  в  английском  и  русском  языках  были  обнаружены 
сходные  по  структуре  фразеологизмы.  При  анализе  их  было  обнаружено  сходство  в 
строении, образности и стилистической окраске: