Облыстың ауыл шаруашылығы өнімінің көлемінде ауданның үлесі

% № 20 кесте

Ауданда 2014 жылы ауданның ауыл шаруашылық өндірушілерін 6854 меншік формаларының барлық түрлеріндегі ауыл шаруашылық кәсіпорындары қызмет көрсетеді, оның ішінде 112 ауыл шаруашылық кәсіпорындары және 6742 шаруа қожалықтары.

Жылда аграрлық саланы дамыту бағытында мемлекет тарапынан көрсетілген қолдау ұлғайған: ауыл шаруашлығы тауарын өндірушілерге жыл сайын көктемгі егіс және жинау жұмыстарын жүргізуге қажетті жанар-жағар май материалдары мен басқа да тауарлық-материалдық құндылықтардың құнын арзандатуға субсидиялар төленген.

2014 жылы егіс алқаптарында еңбек етіп жатқан агроқұрылымдарды жеңілдетілген бағамен беріліп жатқан тыңайтқышпен қамтамасыз ету мақсатында қарастырылған 3980 тоннасының 3550 тоннасы алынды. 2013 жылы 2000 тонна алынған, бұл көрсеткіш былтырғы жылмен салыстырғанда 77,5%-зға артқан. Сонымен қатар, жанар маймен қамтамасыз ету мақсатында жеңілдетілген бағамен қарастырылған 5700 тонна жанар майдың 5130 тоннасы немесе 90 пайызы алынды. 2013 жылы қарастырылған жанар майдың 88 пайызы алынған.

2014 жылы аудан аумағында орналасқан 3680 агроқұрылым 362,4 млн. теңге, немесе өткен жылмен салыстырғанда 78,0%-ға артық субсидия алды.

2014 жылы ауыл, орман және балық шаруашылығындағы бір қызметкердің орташа айлық жалақысы 32287 теңге болған. Бұл облыстық көрсеткіштің 49,9% құраған.

2014 жылы дәнді-дақылдар 14562 гектарға, майлы дақылдар 8435 гектарға, қант қызылшасы 94 гектарға, сыпырғы 59 гектарға, мал азықтық дақылдары 15624 гектарға, көкөніс 3989,2 гектарға, картоп 2676 гектарға, бақша 65,9 гектарға және жеміс-жидек 2531 гектарға, жүзімдіктер 1331 гектар жерге егілген. 2014 жылы орташа дәндік дақылдың әр гектарынан 12,3 центнерден, майлы дақылдың әр гектарынан 7 центнерден, көкөніс 251,6 центнер гектарына, жеміс-жидектер 64,7 центнерден алынған.

Ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігі 2014 жылы 2012 жылмен салыстрғанда кеміген. ҚР Үкіметінің 18.10.2013 жылғы №1110 қаулысына және ОҚО әкімдігінің 24.12.2013 жылғы №371 және ОҚО мәслихаттың 10.12.2013 жылғы №21/177-V бірлескен қаулысы мен шешіміне сәйкес, 6 ауыл округіндегі 31 елді мекен Шымкент қаласына өткен (№21 кесте).
Ауыл шаруашылық дақылдарының жалпы түсімі

№ 21 кесте

Тамшылатып суғару әдісі бойынша жыл басында бекітілген тапсырма 700 га болатын, оның 340 гектары қалаға өтіп, жоспар 360 гектарды құрады. 2014 жылы 191 га жерге тамшылатып суғару ендіріліп, жоспар 53%-ға орындалған, бұл 2013 жылмен салыстырғанада 2 есе көп (89 га).

Жылыжай жыл басынан 15,1 га жерге салынып, жылдық тапсырма 124,7 %-ға орындалған (ауданның облыстағы үлесі – 1,65%). 2013 жылы 19,9 га жерге жылыжайлар салынып, жылдық жоспар 124,3 пайызға орындалған.

Ауданда 1261 дана ауыл шаруашылығы техникалары тіркелген. 2014 жылы аудан аумағында орналасқан агроқұрылымдар мен жеке кәсіпкерлер өз қаржылары есебінен 40 дана, оның ішінде 27 дана трактор, 3 дана дән мен тыңайтқыш сепкіш, 2-трактор тіркемесі, 1-жер өңдегіш, 3-трактор соқасы, 1-грейдер, 2-картоп қазатын және 1 дана шөп престегіш сатып алған.

Алайда, бүл техниканың жетіспеушілік проблемасын және тозу мәселесін шешпейді.

Мал шаруашылығы. Ауданда мал шаруашылығы жылдан жылға дамып келеді. Төрт түлік мал басы мен өнімдері артуда. Алайда 2014 жылы 2012 жылмен салыстырғанда мал мен құс басы Шымкент қаласына өтуіне байланысты кеміген. 2014 жылы ірі қара 122,4 мың бас болса, 2012 жылы 223,0 мың болған (54,9%), қой-ешкі 2014 жылы 84,7 мың бас болса, 2012 жылы 248,5 мың болған (34,1%), жылқы 2014 жылы 26,1 мың бас болса, 2012 жылы 40,5 болған (64,3%), құс басы 2014 жылы 111,3 мың болса, 2012 жылы 801,1 мың болған (13,9%).

Мал өнімдері: 2014 жылы 10,8 мың тонна ет өндіріліп, 2012 жылмен салыстырғанда 16,3 пайызға артса, 2014 жылы 123,7 тонна сүт өндіріліп, 2012 жылмен салыстырғанда 2,7 пайызға, 65,1 млн.дана жұмыртқа 2014 жылы өндірілсе, 2012 жылы 155,9 млн.дана өндіріліп, 58,3% төмендеген. (№23 кесте)

№23 кесте

Жалпы ауданда 55 бірлік 10 басқа жанұялық фермалар бар. Оның ішінде 2014 жылы 9 бірлік 10 басқа жанұялық фермалар іске қосылған.

Ауданда асыл тұқымды 6000 бас ІҚМ, 1700 бас қой бар.

148 астам қайта өңдеуші кәсіпорындар мен цехтар жұмыс жасауда, 2 дана сүт өңдеу цехтары іске қосылған.

№24 кесте

Ауданда 20 қолдан ұрықтандыру орындарының барлығы жұмыс жүргізуде. 2014 жылы 25273 бас ірі қара мал ұрықтандырылып, жылдық жоспар толығымен орындалған. 2013 жылмен салыстырғанда 103,3% орындалған.

Сонымен қатар, «2014-2016 жылдар аралығында мал шаруашылығын дамыту бойынша іс-шаралар жоспары» жүзеге асырыуда.

Іс-шаралар жоспарының негізгі бағыты – ол шағын шаруашылықтарды қолдау, жаңа кооперациялық жүйені үйымдастыру:

- 10-15 басты бордақылау алаңдарын ашу;

- шағын отбасылық сүт-тауарлы ферма ашу;

- сүт қабылдау пунктерін ашу;

- шағын құс фабрикасын ашу.

2014 жылы 22,0 млн.теңгеге 2 каналға 18,5 км-ге механикалық тазалау жұмыстары атқарылды. Қарабұлақтағы Янги каналына 706,0 млн.теңге қарастырылып, 15 км-ге бетондау жұмыстары жүргізілді, нәтижесінде 1100 гектар суармалы жер қосылды. Ал, 2015 жылдың соңына дейін 4 каналды механикалық тазалаудан, 4 канал күрделі жөндеуден өткізу жоспарлануда.

Аудан көлемінде агроқұрылымдар мен тұрғындарды «Ақсу»МКК- ны суғармалы ағын сумен қамтамасыз етеді.

Қайта өңдеу саласы. Тамақ өнеркәсібі ауданның тұрақты экономикалық дамуында аса маңызды орын алады. Азық-түлік өнімдерінің өндірісі өңдеу өнеркәсібінің ең қарқынды дамып отырған секторы болып табылады. Қайта өңдеу саласы тамақ өнеркәсібі дамуының негізі болып табылады. Өңдеу өнеркәсібі дамуының шапшаңдатқышы жаңа цехтар, технологияларды енгізу, қуаттылықты күшейту және экспортқа бағытталған өнімді шығару болып табылады.

Ауданда қайта өңдеу саласы бойынша жеміс-көкөніс өңдейтін 7000 тонналық 8 цех, тәулігіне 125 тонна сүт өнімін өңдейтін 5 цех, жылына 300 тонна ет өңдейтін 3 цех жұмыс істеуде.

Алайда, ауыл шаруашылығы өнімін өңдеу саласында өндірілген заттың үлесінің төмендігі кәсіпорындардың тоқтап тұруына, айналымдағы қаражаттың жетіспеушілігіне, өндірістің маусымдылығына және жыл бойында шикізаттың өңдеу кәсіпорындарына бірқалыпты түспеуіне байланысты. Бұл өз кезегінде өндірістің нәтижелік көрсеткішіне әсерін тигізеді.

Тұтыну қоржынына кіретін 20 әлеуметтік маңызды азық-түлік бойынша талдау жұмыстары нәтижесінде ауданның өзінде өндірілген ұн, сүт, жұмыртқа, көкөніс, картоп стандартқа сәйкес толығымен қамтамасыз етілді.

Қалған өнімдер басқа аудандар мен облыстардан әкелінеді.

Осы стандартқа сәйкес аудан халқы 2014 жылы бақша өнімдерімен 48,2 % қамтамасыз егілетін болса, онда 2015 жылы бақша 54 %, ет өнімдерімен толық қамтамасыз етілуде. (№26 кесте)

Жоғарыда аталған іс-шаралады жүзеге асыру арқылы импортқа тәуелділікті төмендетуге, нәтижесінде басқа елдерге экономикалық тәуелдікті төмендетуге жол береді.

№27 кесте

2014 жылы республикалық бюджеттен 133,4 млн.теңге бөлініп, тиісті шаралар атқарылған.

2011-2014 жыл аралығында аудан бойынша 12 мал өлекцелерін тастайтын «Беккари» шұңқырлары салынды «Беккари» шұңқырын салуға жергілікті бюжеттен 21,4 млн. теңге қарастырылып, толығымен игерілді.

2011-2012 жылдарда ауру малдарды санитарлық сою жұмыстары атқарылған. 2013-2014 ж бастап ауру малдарды санитарлық союмен бірге олардың тұрған қора жайлары залалсыздандырылды. 2013 жылы 200 бас мүйізді ірі қара сойылды, 23715 ш/м залалсыздандырылды; 2014 жылы 97 бас мүйізді ірі қара сойылды, 13580 ш/м залалсыздандырылды. (№28 кесте).

№28 кесте

- өнеркәсіп өндірісіне деген экологиялық талаптардың ұлғайюы және «жасыл экономикаға» өтуі;

- әлемдік тауар рыногында бәсекелестіктің күшейюі;

- жаһандық экономиканың даму қарқынының бәсеңдеуі, Еуроаймақтағы дағдарыс;

- мамандардың тапшылығы;

- экономикалық және қаржы дағдарысы салаға қажетті инвестицияны тартудағы қиындықтары.

Өңдеу өнеркәсібі:

- электрэнергияның тапшылығы;

- өнеркәсп кәсіпорындарының инновациялық белсенділігі деңгейінің төмендігі;

- өнеркәсіптегі негізгі өндірістік қорының тозу дейңгейі (40%-дан 80%-ға дейін);

- өндірісті дамыту үшін кәсіпорындардың өз қаражаттарының тапшылығы;

- көлік шығындарының жоғарылығы;

- техникалық мамандығы бойынша мамандардың жетіспеуі.

Тамақ өнімдерін өндіру:

- қаржының тапшылығы;

- тамақ өнеркәсібінің ұсақ тауарлы дамуы;

- ауыл шаруашылығы субъектілері өндірісінің төмен үлесі.

Металлургия

- негізгі құралдардың тозуы;

- атмосфераға шығарылатын зиянды қалдықтарды өсуі.

Өзге металл емес минералдық өнімдерді өндіру:

- өндірісті жабдықтауда техникалық деңгейінің төмендігі;

- технологиялық жабдықтардың тозуы (70,0%-ға дейін), негізгі қорды жаңартудың бәсеңдігі;

- өндірісті жаңғырту және қайта жарақтандыру үшін кәсіпорынның айналымдағы қаражатының жетіспеушілігі;

- нормативті-ақпараттық қамтудың нашар дамуы, әсіресе шикізат туралы және жаңа сапа стандартын енгізу бойынша ақпарат беру жағынан;

- өнеркәсіптің көлік қызметіне тәуелдігі;

-мамандардың жетіспеушілігі;

- өеркәсіптің барлық салаларына тән басқа да жақтары (әкімшілік кедергілер, қымбат несие ресурстары, т.т.)

Машина жасау

- негізгі қордың тозуы;

- айналымдағы өз қаржысының жетіспеуі;

- конструктор бюросының қыземтін қамтамасыз ету үшін кәсіпорынның қаржылай мүмкіндігінің жоқтығы;

Химиялық өнеркәсіп

- технологияның жетілмеу және негізгі қордың тозуы;

- химиялық өнімдері рыногының құрылымдық өзгерістері;

- химия кешеніндегі кәсіпорындарының инновациялық енжарлығы;

- тиімсіз инвестициялық процесс.

Шағын және орта бизнес

- қаржы мәселесі: бастапқы кездегі қаржыландырудың төмен деңгейі;

- әкімшіілк кедергілер:жер телімін алуға, қызмет түріне рұқсат құжаттарды рәсімдеудің күрделі процедурасы, яғни уақыт көп алады және ақпараттық материалдың аздығы;

- кәсіпкерлердің дайындық деңгейінің төмен болуы;

- инженерлік коммуникацияға қосылуға рұқсат алу бағасының жоғары болуы.

- қаржының жетіспеуі;

- инновацияға кететін жоғары шығындар;

- технологиялар туралы мәліметтің болмауы;

- білікті мамандардың жетпеуі.

Ауыл шаруашылғы

- ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеу саласындағы инфрақұрылымының төменгі деңгейі;

- суармалы судың жеткіліксіздігі;

- ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеу бойынша кәсіпорындардың және көкөніс қоймаларының жеткіліксіздігі;

- шаруа қожалықтарының ыдырап орналасуы, жер иеліктерінің мөлшерінің аз болуы, жаңа технологияларды қолдану, егін тәртібін сақтау, жаңа сорттарды қолдану мүмкіндігін бермейді;

- шаруа қожалықтары территорияларында суғару инфрақұрылымының (тұнбалануы және қоқыстануы) істен шығуы;

- тұрғындардың ауылдық жерлерден кетуі;

- трактор парктерінде машиналарының тозуы 80 % жоғары;

- инженерлік инфрақұрылым мен коммуникацияның төменгі деңгейі;

- жердің ауыспалы егін тәртібінің сақталмауы;

- суармалы судың тиімсіз қолданылуы;

- АӨК қолдау және дамытуға бюджеттік қаражаттарды шығындаудың төменгі тиімділігі;

- АӨК қолдау мен дамытуға бюджеттік қаражаттардың жеткіліксіз болуы.

БАҒЫТ: ӘЛЕУМЕТТІК САЛА
Аймақтық (кеңістіктік) орналасуы

01.01.2015 жылы Сайрам ауданы әкімшілік-территориялық бөлінуде былай көрінеді:

- 11 ауыл округтері;

- 42 елді мекен.

42 елді мекендегі халық саны 2012 жылы 310,7 мың адамды, 2013 жылы 320,1 мың адамды құраған болса, «Оңтүстік Қазақстан облысының Шымкент қаласының, Ордабасы, Сайрам және Төлеби аудандарының әкімшілік шекараларын өзгерту туралы» Оңтүстік Қазақстан облысы әкімдігінің 2013 жылғы 24 желтоқсандағы №371 қаулысы және Оңтүстік Қазақстан облыстық мәслихаттың 2013 жылғы 10 желтоқсандағы №21/177-V Бірлескен шешіміне сәйкес, ауданның 6 ауыл округі 31 елді мекенімен 2014 жылы Шымкент қаласының аумағына өтіп, қаулыға сәйкес 2014 жылы ауыл округтердің мәліметтері бойынша 204,8 мың адам, статистикалық мәлімет бойынша 195,5 мың адам болды, бұл жалпы облыс халқының 7,6 пайызы.

Сайрам ауданы халқының тығыздығы жағынан өте үлкен, этнодемографиялық жағдайы күрделі, әрі даму потенциалы аса жоғары, көпұлтты аймақ. Ауданның аумағы 114761 га, 11 ауылдық округті біріктіретін 42 елді мекен бар.

Аудан халқы 56 ұлт пен ұлыстан құралған. Ұлттық құрамы: қазақтар - 24,9%, өзбектер – 66,9%, орыстар – 2,9%, басқа ұлттар – 5,3%.
Аудан халқы санының өзгеруі /статистикалық мәлімет бойынша/

№29 кесте

№30 кесте

Негізгі проблемалардың мінездеме жиынтығы, тәуекел ету, факторлардың кідіруі, орта жоспарлау жетістігінде бәсекелестік басымдықтың және аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуының тұрақтылық мүмкіндігі болып табылады.