С. П. Наумов омыртқалылар зоологиясы



жүктеу 2,07 Mb.
бет7/25
Дата14.11.2018
өлшемі2,07 Mb.
#19679
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   25

Балықтардың көбеюі. Балықтардың көпшілігі дара жыныс-ты. Тек біраз ғана сүйекті балықтар — теңіз алабұғасы (Sеrrа-пиs sсгіЬа), дорабтар (Сһуsорһгуs), тағы бірнеше балықтар ға-на қос жынысты. Гермафродитті балықтарда жыныс без бірде аталық, бірде аналық бездің қызметін атқарып отырады. Сон-дықтан, ондай балықтар өздерін өздері ұрықтандыра алмайды. Тек қана теңіз алабүғасының гонадасының әр түрлі бөлігі бір мезгілде жұмыртқа да, сперматозойд та бөліп шығара алады. Кейде майшабақтың, макрелдердің, трескалардың қос жынысты особьтары да кездеседі (13-сурет).

Аталық жыныс бездері ұрғашыларының жыныс бездерінен бір жыл ерте жетілетіндігі жиі кездеседі. Каспий теңізінің киль-ка, хамса балықтарының жыныс бездері бір-ақ жылдың ішінде жетіледі. Тірі туатын гирардинус балығын жақсы күтшімен ак-вариумдарда (20° С температурасында) үстаса, туғаннан кейін үш-төрт айда жыныс бездері толығынан жетіледі. Қерісінше, кейбір балықтардын, жыныс бездерінің жетілуіне бірнеше жыл-дар керек. Мысалы, қызыл балық 7—8 жылда, бекіре 12— 13 жылда (Амурдың бекірөсі 8—10 жылда), ал белуга және ка-лугалардың жыныс бездерінің жетілуіне 16—17 жыл керек.



62

13 -сур е т. Уылдырығын салып жаткан горчак балығы.



Балықтар миграциясы. Басқа организмдер сияқты балық-тарда өмірінің әрбір кезеңінде өзі өмір сүрген ортаға әр түрлі талап қояды. Мысалы, уылдырықтарын шашуға бір жағдай ке-рек болса, семіру үшін екінші жағдай, ал қыстап шығу үшін үшінші жағдайды керек етеді. Міне, осындай әрбір тіршілік процесіне қолайлы жағдайды іздеу нәтижесінде, тіршілік еткен ортасын алмастырып, орын ауыстыруға тура келеді. Тіршілік әрекеттеріне қолайлы жағдай іздестіріп, балықтардың орын ауыстыруын — миграция деп атайды.

Миграция — әр түрлі мақсатқа сәйкес түрліше болады. Жал-пы миграция пассивті және активті болып екі түрге бөлінеді. Ол өз тарапынан уылдырық шашу, қоректік зат, қысты өткізу орнын іздеу миграциясын қарастырады.



Пассивті миграция. Су ағынының ығымен жайлап, ашп ба-лықтардың тіршілік еткен орнын ауыстырған миграцияларын — пассивті миграция деп атаймыз. Пассивті миграция — балықтардың шабақтарына тән миграция. Пассивті миграцияға өткінші балықтардың шабақтарының және уылдырық шашып, әлсіреп, судың ағынымен теңізге оралған ересек балықтардың миграциясы да жатады. Бірақ ересек балықтардың аздап та болса активті түрде жүзуге әрекет ететшін естен шығармау керек.

Активті миграция. Пассивті миграцияға қарағанда активті миграция жиірек кездеседі. Мұндай жағдай негізінен көбею, қо-ректену және қыстап шығу барысында орындалады. Балықтардың қозғалыс әрекеті нәтижесінде әр түрлі кедергіні (ағынның әсерін) жеңіп, орын алмастыруын активті миграция деп атайды.

63

Уылдырық шашу миграциясы. Уылдырық шашу миграциясы кезінде балықтар теңізден өзенге немесе керісінше өзеннен теңізге келеді.

Уылдырық шашу үшін теңізден өзенге келу миграциясын анадромдыщ миграция деп атайды. Ол лосось, бекіре тәрізділерге, кейбір майшабақтарға, карптарға тән миграция. Балықтардың біраз ғана түрі өзендерде тіршілік етіп, уылдырық шашу үшін теңізге барады. Мұндай миграцияны катадромдық миграция деп атайды. Бұл миграция угрларға тән. Соңында көптеген балықтар уылдырық шашу кезінде ашық теңізден жағаға, керісінше жағадан теңіздің терең қабатына қарай миграция жасайды. Оларға: теңіз майшабақтары, трескалар, пикшалар тағы басқалар жатады.

Балықтардың түрі мен тіршілік еткен су қоймаларының жағ-дайына байланысты уылдырық шашу миграциясының жолының қашықтығы түрліше болады. Мысалы, Каспий теңізінің солтүстік бөліміндегі жартылай өткінші карптар, уылдырық шашу үшін өзен бойымен не бары ондаған шақырымдай ғана көтеріледі.

Миграция кезінде өте үлкен қашықтыққа баратын лосось тә-різділер. Қиыр Шығыс лососы кеталар — екі мың шақырымдай, ал неркалар — төрт мың шақырымдай су бойымен жүзіп барып, уылдырықтарын шашады. Семгалар Печора өзенінің бойымен оның ең жоғары басына дейін көтеріледі.

Балықтардың уылдырық шашу миграциясының ұзақтығын білу өте қиын. Біріншіден, балықтардың уылдырық шашу мер-зімі түрліше болады. Екіншіден, кейбір балықтардың уылдырық шашатын жерлеріне жарты жылдай бұрын баратын кездері де болады. Мысалы, Ақ теңіздегі семгалар (Sаlто sаlаг), кеталар (Опсогһупсһиs kеtа), горбушалар

(О. gorbиsсһа), неркалар (О. пегkа) т. б. балықтар өзендерге уылдырық шашу үшін екі рет шығады. Күзде жыныстық продуктылары шала жетілген түрлері шығады да, олар өзенде қыстап шығып, келесі жылы уылдырық шашады. Екінші бір биологиялық ерекше түрлері бар, олар өзендерге жазда шығады, олардың жыныс продуктылары жақсы жетілген, сондықтан олар сол жаздың ішінде уылдырық шашады. Кеталарда да екі рет уылдырық шашу байқалады. Амур өзеніне жазда июнь — июль айларында, күзде август — сен-тябрь айларында шығады. Қаракөз (вобла) уылдырық шашу үшін өзенге көктемде шықса, кейбір сигалар тек қана күзде шығады.

Орыстың белгілі ихтиологы П. Ю. Шмидт суреттеген Са-халин аралындағы теңіз балығы — Тынық мүхит майшабағы-ның уылдырық шашуда жүзіп өтетін миграция жолын қарасты-райық.

Тынық мұхит майшабағы қыста жағалауға жақын ашық теңізде болады. Жағалау мұздан ажыраған соң, олар жағалау-

64

ға қарай қозғалады. Бұл майшабактардың жағалауға қарай беттегенін, балықшылар Судың түсінен және құстардың әрекеттерінен байқайды. Мысалы, шағалалар су бетінде бұлт тәрізді айнала ұшып, жаңғырықтыра шаңқылдап шулайды. Егерде ауа райы жақсы болса, майшабақтардың жағалауға қарай келе жатқанын түнде де'білуге болады. Бұл кезде су беті дамылсыз қозғалып, шапшып шығып, суға қайта сүңгіген дыбыстарынан майшабақтардың жағалауға жақындағанын аңғарады.

Майшабақтар жағалаудың тайыз жерлерше келіп, теңіз қа-пустасы және фукус өсімдіктерінің арасына уылдырықтарын шашады Еркектері оның үстіне “ақ сүттерін” құйып, ұрықтан-дырады Уылдырықтарын көбшесе балдырлардың үстіне шашады, өйткені олардың жабысқақ желім сияқты заттары болады. Уылдырықтарын тайыз, тереңдігі бір метрдей жағалауларға келіп шашады. Сондықтан да, майшабақтардың су бетінен арқаларын және бастарын көруге болады. Еркектерінің “ақ сүті” соншама көп құйылғандықтан, жағалаудағы судың беті бірнеше 100 метрге дейін сүт сияқты аппақ болып көрінеді. Сүттері майлы болады, сондықтан жағалаудағы судың бетін толық жауып тұрмай, бетіне май құйып қойған сияқтанып жатады. Оның өзіне тән иісі болады.

Бұлардың уылдырықтан шыққан личинкалары Цусим ағы-сымен солтүстікке қарай жылжып, кузде Татар шығанағынын жіңішке жеріне барып жетеді. Осыдан кейіи активті түрде, оң-түстікке қарай қозғалып, туған жеріне қарай беттейді. Тура жүрмей біресе жағалауға жақындап, біресе жағалаудан ашық. теңізге қарай шығып, 3—4 жыл жол жүреді.

Балықтардың миграциялық қозғалысының негізі сөз жок, олардың нервтік рефлекторлық қызметіне байланысты. Мигра-ция кезінде балықтарға әсер ететін — сигналдың қызметін атқаратын ортаның біртіндеп өтетін заңды өзгерістеріне кез-деседі.

Өйткені өткінші лососьтар миграция кезінде судың химизмі-нің біртіндеп өзгеруін жолбасшылыққа алатын көрінеді. Ол ашық теңізден жағалауға, жағалаудан өзенге қарай судың хи-миялық құрамында біртіндеп елеулі өзгеріс болатындығында. Судың тұздылығы, оттегінің шамасы, сілтілігі, немесе ондағы көмір қышқылының бар жоғы т. б. Угрлар (Апguillifогmеs) миг-рация кезінде негізінен судың температурасының заңды өзгеру жағдайын және тұздылықтың өзгеруін жолбасшылыққа алады. Өйткені, угрлардың уылдырық шашатын жері мұхиттағы ең тұзды және ең жылы жерлері. Сөйтіп, Америка мен Европалық жағалаулардың кез-келген нүктесінен шыққан угрлар, егер олар судың температурасының және тұздылығының біртіндеп жоғарылауын жолбасшылыққа алса, аз уақыттың ішінде мұхиттың ең жылы және ең тұзды бөліміне, яғни өздерінің уылдырық шашатын жеріне барады.

65

Балықтардың мыңдаған шақырым жерлерді жүзіп келуіне басшылық ететін көзі емес, судың физикалык, химиялық күйін сезіп отыратын өте сезімтал қабілетінің — феноменальды “есінің” болуы. Миграция кезінде балықтар “шам жарығы түн көбелектерінің көру органдарын қоздырып, жарыққа жиналғаны сияқты, қоздырғыштың максимальды көзіне қарай ұмтылады” (П. Ю. Шмидт, 1947).



Өткінші лососьтардың миграциясы жөнінде бір-біріне қайшы екі түрлі пікір бар. Барлық солтүстік жарты шарға таралған өткінші балықтардың миграциясы мұз пайда болу мезгіліне байланысты екендігімен түсіндіріледі. Кейбір болжаулар мұз еріген кезде теңіз суының тұзы азайып, тұщырақ болады да, коректік заттар көп болып, балықтар өзеннен теңізге келіп, ал уылдырық шашу үшін қайтадан өзенге кетеді деп түсіндіреді. Себебі тұщы суларда олардың уылдырығының дамуына колайлы жағдайлар көп: жыртқыштардың басқа бәсекелестердің аз болуы, судың тамаша химиялық ерекшелігі, яғни оттегімен толық қамтамасыз етілуі т. б.

Екінші болжау бойынша өткінші балықтар ежелден теңіз-дерде тіршілік етіп келген, олардың өзендерге шыруы — екінші құбылыс, өйткені ол мұздың еріп, судың тұщылануымен байланысты өз тарапынан балықтардың тұщы суда тіршілік етуге тез бейімделуіне мүмкіндік береді. Қайткенде де, өткінші лосось балықтар өздерінің биологиялық күйіне байланысты тіршілік еткен орнын өзгертеді. Ересек балықтар теңіздің қорекке бай үлкен кеңістіктеріне тарайды. Олардың ұрпақтары тар тұщы суларда шығады, ол жерде тамақтың жетіспеуінен, әрі тіршіліктік ортаның тапшы болуынан барлығының дұрыс өсуіне ешқандай мүмкіндік болмайды. Әйткенмен шабақтардың шығуына теңізге карағанда көптеген қолайлы жағдайлар бар. Мұндай қолайлы жағдайларға: біріншіден, судың таза оттегіне бай болуы; екіншіден, су түбінің топырағын қазып, шұңқырлап .ұя жасауға және оның үстін, арасында қуыс қалатын ірі құмдармен жабуға мүмкіндіктің болуы жатады. Бұл жағдайлар дұрыс көбеюіне, түрдің сақталып қалуына жағдай жасайды. Мысалы горбушаның аман сақталған уылдырығы 1100—1800-дей болған.



Қорек іздеу миграциясы. Барлық балықтарға тән миграция болып есептеледі. Шағын көл, тоспа суларына қарағанда үлкен теңіздердегі өткінші балықтар қоректік заттар іздеп ұзақ жол жүруге мәжбүр болады. Каспийдщ қызыл балығы (sсаdіпius) Кура өзеніне уылдырық шашып теңізге қайтқан соң Қаспийді кесіп, оның Шығыс жағалауына келіп жайылып, семіреді. Теңіз балықтарының ішінде су ағысымен жағалап ксректерін іздейтін балықтармен қатар, теңіздің түбінен бетіне көтеріліп қорек іздейтін балықтар да кездеседі. Мысалы, судың бетінде планктондар көп болған кезде скумбрия (sсоmЬгіdае) балықтары су бетіне көтеріліп, планктондар су түбіне — терең қабатына

66

шөксе, балықтарда солармен бірге төмен түседі. Мұны теңіз балықтарының вертикальды араласуы дейді.



Қыстақ іздеу миграциясы. Балықтардың көпшілік түрлері, қысқа таман су температурасы төмендей бастаған кезде, активтілігі бәсеңдейді, тіпті қалғьйі, шала ұйқыға кетеді. Бұл кезде өздерінің жайылып жүрген жерлерінен қыстап шығуға ынғайлы ықтасын жерге жиналып, шұңқырлау жерін таңдап алып, соған қыстап шығады. Мысалы сазан, тыран балық Еділ, Жайық, Кура т. б. ірі өзендердің сағасына келіп, көп мөлшерде шұңқырларға жиналып ұйқыға кетеді. Бекіре балықтарының Жайық өзенінің шұңқырларында қыстап шығатыны ертеден белгілі. Балықтардың ұзақ ұйқыға кетуіне мәжбүр ететін физикалык әсер, яғни су температурасының төмендеуі. Ұйқыға кеткен балықтар судың түбіндегі шұңқырларға жиналып, қозғалмай жатып қысты басынан өткізеді. Бұл кезде көптеген балыктардың денесінің сыртын қалың қабатты шырын қаптап қалады да, оларды төменгі температураның зиянды әрекетінен корғап, бөліп тұрады. Ұйқыда жатқан балықтардың организміндегі зат алмасу про-цесі өте баяулап кетеді. Кейбір балықтар, мысалы табан балық су түбіндегі балшықты қазып, соның ішіне еніп, қыстап шығады. Бұлардың аман қыстап шығуы, төменгі температура-да балшық мұз болғанымен балықтың денесіндегі шырыны-ның муз болмауына, қатып калмауына байланысты. Ол балықтардың денесін мұз қоршап тұрса да. қатпай температурасы —0,2—0,3° болатындығы анықталған.

Қыстап шығу миграциясы кезінде балықтардың барлығы-ның ұйқыға кетуі шарт емес. Мысалы, Азовтың хамса балығы қыстау үшін Азов теңізінен Қара теңізге келеді. Себебі қыста Азов теңізі Қара теңізге қарағанда тайыз, сондықтан оның беті катып қалады да суы салқын, қыстап шығуға қолайсыз болады. Әрі мұз кабаты ауадағы оттегімен теңіз суын қатыстырмай жауып қалады.



Балықтардың өсуі, жасы және жас белгілері. Балықтар өскен сайын басқа организмдер сияқты екі түрлі өзгеріс байқалады: біріншіден, пішіні өзгерсе, екіншіден, көлемі мен салмағы да артады. Әдетте бұл екі өзгеріс бір-бірімен тығыз байланысга, бірлестікте (бірлікте) болады.

Бұл заддылықтан тыс ерекшеліктердің де байқалуы мүмкін. Мысалы, угрлардың личинкалары жас угрларға айналғанда дене пішіні өзгеріп, көлемі өспейді, салмағы кемиді. Балықтардың өсуі қоректенуіне т. б. байланысты. Жазда тамақтық заттар жеткілікті болғандықтан, балықтар үстеп қоректенеді де тез өседі, ал қыста тамақ аз, пассив коректенуіне байланысты өсуі баяулайды. Өсудің қалыпты болмауы бірсыпыра сүйектері мен қабыршағында шеңбер, сақина тәрізді ізін қалдырады. Жазда дұрыс қоректеніп, қалыпты өскенде пайда болатын сақиналар жалпақ, ал қыста пайда болған сақиналар керісінше жіңішке

67

болады. Сөйгіп, балықтардың кабыршақтары, скелеттерінің кейбір бөліктеріне қарап жасын ажыратуға болады. М: лосось, майшабақ, тұқы тәрізділердің қабыршағына қарап жасын ажы-ратуға болады.



Балықтардың жасын білудің үлкен теориялық және балық шаруашылығының негізгі проблемаларын шешуде практикалық маңызы зор. Балықтардың жасына анализ жасау балық аулауда артық немесе кем ауланғанын анықтауға мүмкіндік береді. Жас балықтардың сыбағалы салмағының артып, ересек балықтардың салмағы аз болуы артық ауланғанын аңғартады да, керісінше ересек балықтардың проценттік құрамы артық болуы, әлі де болса балық қорын толық пайдалана алмай отырғанын көрсетеді. Мысалы, егер аулаған кезде қаракөздің (Rutilиs гиtіІиs саsріиs) 7—8 жастағысы ауға түссе, толық ауланбағаны (ол үш жаста жыныстық жетіледі), ал бекіретц (Асірепsег guldепstаdtі) 7—8 жасары түссе артық ауланғаны (бекіре 8—10 жаста толық жетіледі) (Никольский, 1944).

БАЛЫҚТАРДЫҢ КӘСІПТІК МАҢЫЗЫ

Балықтардың адам өміріндегі маңызы өте зор. Балықтан та-мақтық продуктылар өндірумен қатар тіршіліктік маңызы бар пайдалы витамин, қоректік ұн, тыңайтқыштық түктер де өндірі-леді. Біздің елімізде халқымыздың әл-ауқатының жақсаруы олардың балық өнімдеріне деген талабын әрқашанда арттыратыны күмәнсіз. Сондықтан осындай заңды талапты шешуде балық өнеркәсібі мен ихтиология ғылымының алдында жауапты міндет бар.

СССР-дегі кәсіптік балықтардың негізгі группалары. СССР-дің фаунасы мен оған шектесіп жатқан дүние жүзі мұхиттарын-да 1000-ға тарта балықтын гүрі кездеседі, оның 30 процентке жуығының кәсіптік маңызы бар. Балық аулау өнеркәсібінің дамуына байланысты олардың санының артатыны күмәнсіз.

Қазір көбірек ауланатын балықтарға; нәлім тәрізділер мен май шабақтар жатады. Бүкіл ауланатын баіықтың 25—30% осы балықтардан түрады. Нәлім тәрізділерден Баренцево теңізі мен оған шектесіп жатқан теңіздерден ауланатын нәлімді жатқызуға болады Сонымен қатар бұл жерден навага да ауланады.

Май шабақтардан жиі ауланатыны мұхиттық май шабақ. Олар Охот, Берингово теңіздсрінен ауланады.

Қара және Каспий теңізінің май шабақтарының да үлкен ма-ңызы бар (14-сурет). Олардың көпшілігі өзенге уылдырық ша-шатын өткінші балықтар. Сол сияқты Қара теңізбен Балық те-ңізіндегі шпроталармен, Каспий мен Қара теңізден ауланатын килькалардың да алатын орны ерекше.



Кәсіптік маңызы жағынан келесі орында тұрған карптар (шамамен 20%). Негізгі кәсіптік түрлеріне Қара, Арал,

68

14 - с у р ет Кәсіптік балықтар:



1 — қаракөз; 2- сазан, 3 —треска, 4 — көксерке; 5 —танабалық, 6 — теңгз камбаласы

Азов, Қаспий, Ақ, Балтық теңіздерінен ауланатын — табан ба-лық, Арал мен Қаспий теңізінен ауланатын — суген (усач), Қа-ра, Каспий, Арал теңіздеріндегі — сазан, Амур су қоймасынан ауланатын — толстолоб т. б. балықтар жатады.

Лосось тәрізділердің казір кәсіптік маңызы айтарлықтай емес. Ол біріншіден — ертеде Қиыр Шығыста көптеп кездесетін (кета, горбуша, нерка т. б.) түрлерінің санының қауырт азайып

69

кетуіне және жалпы балық аулаудың шектен тыс артып кетуіне байланысты. Балық аулауда айтарлықтай үлесі бар балықтар тұщы су лососьтары, сигалар, хариустар тағы басқа балықтар., Қазіргі кездетұщы су балықтарын жерсіндіруде, өткінші лососьтарды қолдан өсіруде бірсыпыра жұмыстар жүргізіліп жатыр.



Камбала тұқымдастары СССР бойынша ауланатын балық-тардың 5 проценттейін кұрайды. Оны аулау тәсілі әлі жетілді-рілмеген. Қазір Қиыр Шығыс, Европалық Солтүстік, Қара теңіз-дерден ауланады.

Бекіре тұқымдастарының өзіндік кәсіптік маңызы бар. Өте аз ауланады. Бірақ олардан алынатын өнім өте жоғары сапалы болғандықтан бұл балықтарға ерекше мән береді. Қазіргі кезде бұл балықтарды қолдан көбейтуде қызу шаралар қолданылуда.

Жоғарыда көрсетілген балықтардан басқа айтарлықтай ма-ңызы бар балықтарға Қара, Каспий, солтүстік теңіздерінен ау-ланатын көксерке, Баренцево, Қиыр Шығыс теңіздерінен аула-натын теңіз алабұғасы, Қара теңізден — ставрида, Азов теңізі-нен ауланатын кефальдар жатады.

СССР-дегі балық аулайтын аудандар. СССР-дегі балық ауланатын суларымызды негізгі төрт ауданға бөлеміз:

1. Оңтүстік теңіздер — Каспий, Азов, Қара теңіз және Арал теңізі. Бұлар СССР-дің негізгі балық аулайтын су қоймалары. СССР-де ауланатын балықтын, (салмағы есебінен) жартысы осы аудандардан ауланады. Бұлардың ішінде Каспий теңізі балық аулау жөнінен бүкіл дүние жүзінде бірінші орьш алады. Каспий теңізінде балықтардың өсуіне және көбеюіне өте қолайлы жағдайлар көп. Балықтардың қоректік заттары жет-кілікті, сол сияқты Еділдің сағасы олардың уылдырық шашуы-на қолайлы алаңдардан кұралған. Каспий теңізінің солтүстігін-дегі тайыз бөлімінде өткінші балықтар (бекірелер, майшабақ-тар) және жартылай өткінші балықтардың көпшілігі (көксерке, сазан, табан балық, қаракөз) уылдырығын шашады, әрі жайы-лып семіреді.

Азов теңізі Совет Одағындағы ұсак теңіздердің қатарына жатса да (көлем жөнінен Каспий теңізінен 10 есе кіші болса да) балық аулау жөнінен екінші орында және СССР-де ауланатын балықтың 20 проценті осы Азов теңізінен ұсталады. Өйткені Азов теңізіне Дон мен Кубань өзендерінен балықтарга қажет қоректік заттар көптеп ағып келеді. Азов теңізінен ауланатын балықтың жартысы өзендерге шығын уылдырығын шашатын өткінші және жартылай өткінші балықтар — бекірелер, карптар, көксеркелер т. басқалар. Азов теңізінен бүкіл СССР-де ауланатын — бекіре балықтардың төрттен бірі, көксеркенің жартысы ауланады.

Қара теңіз — көлемі жөнінен Каспий теңізімен тең түскені-мен балық аулау жөнінен анағұрлым төмен тұрады. Қара теңіз балықтарының көпшілігі таза теңіз балықтары — кефальдар

70

Mugil серһаlиз), хамсалар, скумбриялар (SсоmЬгісidае), пела-мидалар (Sагdа sагdа) және камбала (Рlаtеssа рlаtеssа). Бұ-лардың ішіндегі көбірек ауланатыны кефальдар болып сана-лады.



Арал теңізі — Кара теңізден бірнеше есе кіші болса да, ба-•лық аулау жөнінен әлдеқайда басым болады. Бұл теңіздің негізгі кәсіптік маңызы бар балықтары сазан (Сургіпиs сагріо), тран {R. г, һаесkelі), сүген (АЬгаmіз Ьгаmа) және түкті бальщтар (Rаjа сlаvаtа) болып саналады.

I. Балқаш көліиің көлемі кіші болғанымен, балық аулау жөнінен үлкен маңызы бар. Қәсіптік маңызы бар балықтардан: сазан, Балқаш алабүгасы (Регса fІаvіаtilіз), маринка (Sсһі-zоtһогах) және т. б. балықтарды кездестіруге болады.

II. СССР-дің Европалық солтүстік теңіздері мен көлдері. СССР-дің негізгі баіык ауланатын су қоймаларының ішінде үшінші орын алады және бізде ауланатын балықтардың 20 процентке жуығы осы ауданнан ұсталады. Бұл ауданның құрамына мына су қоймалары жатады:

Баренцово теңізі, Каспий мен Азов теңізінен кейінгі үшінші орынды алады. Мүндағы негізгі кәсіптік маңызы бар балықтар: треска тэрізділер (Gаdifогmеs) мен пикша (G. аеgІеfmиз) ба-лықтары.

Ақ теңіз — балық аулау жөнінен маңызы аз. Мұнда негізінен Атлантика лососьтарының бір түрі сегма (Sаlmо sаlаг), треска (Gаdиз mогһиа) және камбала балықтары ауланады.

Фин шығанағы балық аулау жөнінен Ақ теңізден де төменгі орында — Фин шығанағынан майшабақтар мен корюшкалар ауланады.

Солтүстік батыс көлдерінен (Ладож, Псков, Чуд, Ильмен және Онеж көлі) ауланатын балықтардың мөлшері Ақ теңіз бен Фин шығанағынан ауланатын балықтардьщ шамасындай. Негізгі ауланатын балықтар карп тэрізділерден (Сургіпііогтез), табан балықтар, алабұға тэрізділерден (Регсі!огтез) көксерке балығы және түкті балықтар болып есептеледі.

III. Сибирьдің өзендері мен көлдерінде (Обь, Енисей, Лена, Байкал және Чанов системалары) Совет Одағында ауланатын барлық балықтардың 20 проценті ауланады. Бұларда көбінесе сигалар (Согеgоnus), налим (Ьоtа Іоtа), шортандар (Еsох Іисіиs), нельмдер (S. пеlmа), хариустер (Тһутаllиs tһуmаllиs). Осетрлер (Асірепsегіdіае), форельдер (Sаlmо tгиttа fагіо) т. б. балықтарды аулауда бізде бірінші орын алады.

IV. Қ и ы р Ш ы ғ ы с т е ң і з д е р і ж ә н е А м у р с и с-

т е м а с ы. Бұл райондағы теңіздердің ішіндегі ең маңыздысы — Жапон теңізі. Балық аулау жөнінен Совет Одағында төр-тінші орын алады. Мұндағы майшабақтар, әсіресе сардин-иваси (Sагdіпорз теlапоstісиs) балықтары Совет Одағында бірінші

71

орын алады. Бұл теңізден майшабақтар, трескалар, камбала-лар, лосось тәрізділер, горбушалар, кеталар, неркалар аула-нады.



О х о т т е ң і з і — балык, аулау жөнінен бесінші орында. Мұнда ауланатын балықтардың 3/4 лосось тәрізділер) горбушаг кета, қызылбалық), 3/4 бөліміндейі майшабақтар.

Амур системасы балык аулауда Охот теңізінен кейінгі орын-да. Ауланатын бальіқтардың жартысы — лосось тәрізділер (кета, горбуша), төрттен бірі майшабақтар және карп тәрізділер де көп мөлшерде ауланады.

Б е р и н г о в о т е ң і з і — жоғарыдағы су қоймаларымен салыстырғанда балық аз мөлшерде ауланады деуге болады. Мұнда аулана,тын балықтардың жартысынан көбірегі лосось тәрізділер (горбуша, кета, қызылбалық), екінші орында — майшабақтар, үшінші — орында — треска тәрізділер.

С о л т ү с т і к-С и б и р ь теңіздері (Карск теңізі, Лаптев теңізі, Шығыс Сибирь мен Чукот теңіздері), кәсіптік жағынан әлі толық қамтылмаған.



жүктеу 2,07 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   25




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау