ҚҰрылыс нормалары және ережелер

Сусыздандырылған белсенді тұнбаның ылғалдығын 83 - 88% шегінде, шикі шөгіндінің ылғалдығын 70 - 75% шегінде алу керек.

Фугаттарды тазарту құрылыстарына қосымша өңдеусіз қайтару керек. Бұл кезде тазарту құрылыстарының көлемі артпайды.
ЕСКЕРТПЕ Флокулянттарды қолдану роторының диаметріне қатынасы 2,5 - 4,0 болатын центрифугаларды пайдаланған кезде ұсынылады.
9.11.5.24 Резервтегі жабдықтың саны:

- жұмыс бірлігі үшке дейін болғанда вакуум-фильтрлер мен фильтр-престер саны төрттен онға дейін;

- жұмыс бірлігі екіге дейін болғанда центрифугалар саны – 1, үш және одан да көп болғанда – 2.

9.11.5.25 Шөгіндіні механикалық сусыздандыруды жобалау кезінде апатты тұнбалы алаңдарды шөгіндінің жылдық мөлшерінің 20%-на қарастыру керек.

9.11.6.2 Ауаның жылдық орташа температурасы 3С-тан 6С дейінгі және жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 500 мм дейінгі аудандарда балшықты алаңдарға түсетін шөгіндінің жүктемесін 9.40-кесте бойынша қабылдау керек.

9.11.6.3 Балшықты алаңдарда автокөлікке және кептірілген шөгіндіні механикаландырылған жинауды, тиеуді және тасымалдауды қамтамасыз ету тізбегімен механизация құралдарына арналған картада кіретін жерлері бар жолдар қарастырылуы керек.

Кепітірілген шөгіндіні жинау және шығару үшін жер қазу жұмыстарында пайдаланылатын механизмдерді қарастыру керек.

9.11.6.4 Табиғи негіздегі балшықты алаңдарды жер асты сулары карталардың беттерінен 1,5 м кем емес тереңдікте орналасуы шартымен және балшықты суларды топыраққа сүзгіге өткізуге рұқсат берілетін жағдайларда ғана жобалауға рұқсат беріледі.

Жер асты суларының орналасу тереңдігі аз болған кезде олардың деңгейін төмендетуді қарастыру және дренажбен жасанды асфальтбетонды негіздегі балшықты алаңдарды қолдану керек.

9.11.6.5 Балшықты алаңдарды жобалау кезінде келесілерді қолдану керек:

- карталардың 0,7 м-ден 1,0 м дейінгі жұмыс тереңдігін;

- қоршау білікшелерінің жұмыс деңгейінен 0,3 м-ге жоғары биіктігін;

- білікшелердің үстіндегі 0,7 м-ден кем емес ені;

- жер білікшелерін жөндеуге арналған механизмдерді пайдалану кезінде олардың ені 1,8 м-ден 2,0 м дейін болуы керек;

- таратушы құбырлардың немесе науалардың түбінің еңістігі – есеп бойынша, бірақ 0,01 кем емес;

- карталардың саны – төрттен кем емес.

9.11.6.6 Балшықты суларды тұндырумен және беттік бұрумен балшықты алаңдарды жобалау кезінде келесілерді қабылдау керек:

- балшықты алаңдардағы каскадтардың саны 4-тен 7 дейін;

- әрбір каскадтағы карталардың саны 4-тен 8 дейін;

- бір картаның пайдалы ауданы 0,25 га-дан 2,0 га дейін құрауы керек;

а) карталардың ені:

- 30 м-ден 100 м дейін (жердің 0,004-тен 0,08 дейін еңістігі кезінде);

- 50 м-ден 100 м дейін (0,01-ден 0,04 дейін еңістік кезінде);

- 60 м-ден 100 м дейін (0,01 және одан төмен еңістік кезінде);

б) карталардың ұзындығы:

- 80 м-ден 100 м дейін 0,04 асатын еңістік кезінде;

- 100 м-ден 250 м дейін 0,01 және одан төмен еңістік кезінде;

- еннің ұзындыққа ара қатынасы 1:2-ден 1:2,5 дейін;

- қоршау білікшелерінің және жолдарға арналған үймелердің 2,5 м дейінгі биіктігі;

- карталардың қоршау білікшелерінің биіктігінен 0,3 м төмен жұмыс тереңдігі;

в) жасанды шөгіндінің:

- каскадтағы 4 карта кезінде алғашқы 2 картаның;

- алғашқы 3 – 4 картаға каскадтағы карталардың 7-ден 8 дейінгі саны кезінде;

- карталардың арасындағы балшықты суларды қайта жіберулер шахмат тәртібімен орындалады;

- балшықты судың мөлшері ылғалсыздандырылатын шөгіндінің мөлшерінен 30%-дан 50% дейін болуы керек.

9.11.6.7 Түптері мен қабырғалары су кірмейтін тік бұрышты резервуар-карталар түрінде жұмыс тереңдігі 2 м дейінгі балшықты алаңдар-тығыздағыштарды қарастыруға рұқсат беріледі. Шөгіндіні тұндыру кезінде бөлінетін балшықты суларды шығару үшін бойлық қабырғалардың бойымен шиберлермен жабылатын тесіктерді қарастыру керек.
9.11.6.8 Тығыздағыш-алаңдарды жобалау кезінде келесілерді қабылдау керек:

- карталардың 9 м-ден 18 м дейінгі ені;

- балшықты суларды шығарудың арасындағы ара қашықтық 18 м аспауы керек;

- кепітірілген шөгіндіні ықтимал механикаландырылған жинау үшін пандустарды қарастыру.

9.11.6.9 Балшықты алаңдардың ауданын тоңазытылуға тексеру керек. Шөгіндіні тоңазыту үшін балшықты алаңдарының 80% ауданын пайдалануға рұқсат беріледі (қалған 20% тоңазытылған шөгіндінің көктемгі еруі кезінде пайдалануға арналған).

Тоңазыту кезеңінің ұзақтығын ауаның тәуліктік орташа температура минус 10С төмен күндердің санына тең деп қабылдау керек. (9.2-суретке сәйкес).

Тоңазытылған шөгіндінің мөлшерін тоңазыту кезеңінде балшықты алаңдарға берілген 75% тең деп қабылдауға рұқсат беріледі.

Шөгіндінің тоңазытылған қабатының биіктігін білікше биіктігінен 0,1 м төмен деп қабылдау керек. Таратушы науалардың немесе құбырлардың түбі тоңазыту жиегінен жоғары болуы керек.

9.11.6.10 Балшықты алаңдардың жасанды дренаждаушы негізі карта ауданының 10% кем болмауы керек. Дренажды құрылғылардың конструкциясы мен орналастыруды және алаңдардың көлемдерін шөгіндіні механикалық жинауды есепке алумен қабылдау керек.

9.11.6.11 Балшықты алаңдардың қатты жабынын қалыңдығы 0,015 м-ден 0,025 м дейін асфальттің екі қабатынан және қалыңдығы 0,1 м қиыршық тас-құмды, шөгіндіні жинау үшін қолданылатын механизмдердің түріне байланысты – асфальтбетонды немесе бетонды дайындамадан жасау керек.

9.11.6.12 Балшықты алаңдардан балшықты суды жіберуді тазалау құрылыстарында қарастыру керек, бұл кезде құрылыстар қосымша ластаушы заттарды және балшықты судың мөлшерін есепке алумен есептеледі.

Балшықты судың ластаушы заттарының қосымша мөлшерін қабылдау керек:

а) алынған шөгінділерді кептіру кезінде өлшенген заттар бойынша:

- 1000 мг/л-дан 2000 мг/л дейін;

- ОБТ_тол бойынша 1000 мг/л-дан 2000 мг/л дейін (үлкен мәндер тығыздағыш алаңдары үшін, кішілері балшықты алаңдардың басқа түрлері үшін);

б) аэробты тұрақтандырылған шөгінділер үшін 9.11.4.7 - 9.11.4.8 бойынша.

9.11.6.13 Негіздеу кезінде балшықты алаңдарды шайылған (үйілген) топыраққа орнатуға рұқсат беріледі.

9.11.6.14 Балшықты алаңдарды тазалау станциясының шегінен тыс жерде орналастыру кезінде қызмет көрсету персоналы үшін қызметтің және тұрмыстық үй-жайларды, сонымен қатар 8.2.37 сәйкес қойманы және телефон байланысын қарастыру керек.

9.12.2 Дымқыл, мезофилді алынған және аэробты тұрақтандырылған шөгінділерді зарарсыздандыру мен дегельминтизациялауды келесі жолдармен жүзеге асыруды жүргізу керек:

- биотермикалық компостирлеу (мезофилді алынған шөгінділерді компостирлеуден басқа);

- әртүрлі түрдің кептіргіштерінде термикалық кептіру (шөгіндіні 60ºС дейін қыздырмыйтын төмен температуралыларды есептемегенде);

- зарарсыздандыру реагенттерін қолдану.

9.12.3 Сусыздандырылған шөгінділерді зарарсыздандыру үшін дала жағдайларында биотермикалық өңдеуді (компостирлеу) қолдануға рұқсат беріледі.

9.12.4 53ºС кем емес температурада анаэробты термофилді алудан өткен шөгінділер үшін зарарсыздандыру мен дегельминтизациялау қажет болмайды.

9.12.5 Шөгінділерді компостирлеуді толықтырғыштар (қатты тұрмыстық қалдықтармен, шымтезектермен, ағаш үгінділерімен, жапырақпен, сабанмен, ұнтақталған қабықпен) бар қоспада немесе дайын компостпен жүзеге асыру керек.

Тоспа сулардығ сусыздандырылған шөгінділері қоспасының компоненттері мен қатты тұрмыстық қалдықтардың ара қатынаса салмағы бойынша 1:2 құрайды, ал көрсетілген басқа толықтырғыштармен – ылғалдылығы 60% аспайтын қоспаны алумен көлемі бойынша 1:1.

9.12.6 Компостирлеу процесін есептеу кезінде келесілерде анықтау керек: толықтырғыштар бар бастапқы шөгіндінің ара қатынасы, берілетін ауаның шығыны (мәжбүрлі аэрация кезінде) және жылжыту жиілігі, компостирлеудің әрбір кезеңіндегі өңдеу уақыты (маусымға және толықтырғыштың түріне байланысты).

9.12.7 Компостирлеу процесін механизация құралдарын пайдаланумен үймектенген асфальтбетонды немесе бетонды алаңдарда, дәліздік құрылыстарда, ыдыстарда, жабық қондырғыларды (биореакторларда) жүзеге асыру керек. Компостирленетін қоспаны салуды табиғи кезінде 2,5 м-ден 3,0 м дейін және мәжбүрлі аэрация кезінде 5,0 м дейін биіктікпен қатарлармен орындайды.

9.12.8 Процесті жылдамдату үшін біржақты кіргіштікке ие арнайы жабынды жылуоқшаулау материалдарын, сонымен қатар белсендіруші қоспаларды пайдалануға рұқсат беріледі. Алынған шөгіндіні топырақтық жоюға дайындау үшін оны компостирлеуге рұқсат беріледі.

9.12.9 Аэрацияланатын қатарларды жобалау кезінде келесілерді қарастыру керек:

- әрбір қатардың негізінде тесіктерінің көлемдері 8 мм-ден 10 мм дейінгі диаметрлері 100 мм-ден 200 мм дейінгі тесілген құбырларды салуға болады;

- шөгіндінің 1 тн. органикалық затына 15 м³/сағаттан 25 м³/сағатқа дейін ауаны жіберуді (ауаның шығыны).

9.12.10 Компостирлеу процесінің ұзақтығын аэрация әдісіне, шөгіндінің құрамына, толықтырғыштың түріне, климаттық жағдайларға байланысты және ұқсас жағдайларда пайдалану тәжірибесінің негізінде және ғызымит-зерттеу ұйымдарының мәліметтері бойынша анықтау қажет. Компостирлеу процесінде қоспаны араластыруды қарастыру керек.

9.12.11 Шөгіндіні термикалық кептірудің қажеттілігі ары қарай жою және тасымалдау шарттарымен анықталуы керек.

9.12.12 Термокептіру сонымен қатар шөгіндіні шығаруға және орналастыруға, өртеуге дайындау, шөгіндіні басқа кәсіпорындарда отын ретінде пайдаға асыру үшін техника-экономикалық негіздеу кезінде қолдануға болады. Негіздеу кезінде сонымен қатар сәйкес келетін пайдаланылмайтын жылу ресурстарының бар болуы кезінде шөгіндіні кептіруді оны ары қарай пайдаға асыру жерлерінде жүзеге асыруға болады.

9.12.13 Термокептіру кезінде келесілерді қарастыру керек:

- кептіруге жіберудің алдында шөгіндінің барынша жоғары сусыздандырылуын;

- кептіру үшін қолда бар (ықтимал) жылу ресурстарын пайдалануды, негіздеу кезінде кептіргіштен төмен әлеуетті жылуды алуды және пайдалануды;

- кептірілген шөгіндіні ірі және шаң тәрізді бөлшектерден оларды кептіру процесіне қайтарумен ажыратуды;

- кептіргіштен шығатын газдық шығырылымдарды тазартуды;

- кептіргіш қондырғысының, сонымен қатар кептірілген шөгінді бункерлері мен қоймаларының жарылыс- және өртқауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі іс-шараларды.

9.12.14 Термикалық жою процесінің автоматты режимін, немесе негіздеу бойынша қосымша отынды беруді азайтуды қарастыру керек.

Шөгіндіні жоғары температуралық өңдеу үшін техника-экономикалық негіздеу кезінде қосымша, соның ішінде қатты отынды, сонымен қатар техникалық оттегін пайдалануға рұқсат беріледі.

9.12.15 Бірлескен термикалық сусыздандырылған шөгінділер мен қатты тұрмыстық қалдықтарға, сонымен қатар өндірістік қалдықтарға рұқсат беріледі.

9.12.16 Қалдықтарды термикалық кептіру үшін әртүрлі түрлердің кептіргіштерін қолдану керек.

9.12.17 Кептіргіштерді таңдауды жабдықтың паспорттық мәліметтерді есепке алумен буланатын ылғал бойынша өнімділіктен шыға келе жүргізу керек.

9.12.18 Кептіруге жіберудің алдында процесте энергияның жұмсалуын төмендету мақсатымен шөгінділерді барынша жоғары сусыздандыруды жүзеге асыру керек.

9.12.19 Кептірілген шөгіндінің ылғалдылығын 30%-дан 40% дейінгі шектерде қабылдау керек.

9.12.20 Негіздеу кезінде ары қарай пайдалануға жатпайтын шөгінділерді әртүрлі түрдің пештерінде өртеуге рұқсат беріледі.

Осы қондырғылардың газдық шығарылымдарын атмосфералық ауаға шығарудың белгіленген нормаларына дейін тазартады. Шөгіндіні кептіруге және өртеуге арналған қондырғылардан шығарылатын газдар ауаға шығарылудың алдында «Газбен қамтамасыз ету жүйелерінің қауіпсіздігіне қойылатын талаптар», «Өндірістік объектілердің санитарлық-қорғаныс аймағын орнату жөніндегі санитарлық-эпидемиологиялық талаптар» техникалық регламенттерінің талаптарына жауап беруі керек.

9.12.21 Термикалық өңдеу қондырғыларынан алынатын жылу ресурстарын алдыңғы кезекте шөгіндіні алдын ала өңдеу процесінің және тазарту құрылыстарының қажеттіліктері үшін пайдаға асырылуы керек.

9.12.22 Шөгіндіні термикалық пайдаға асыру үшін әртүрлі түрлердің өртеу пештерін, пиролиз, газбен жабдықтау қондырғыларын және т.с.с. қолдануға рұқсат беріледі.

Негіздеу кезінде шөгіндіні кептіруді және өртеуді бірге пайдалануға рұқсат беріледі. Шөгіндінің жоғары температуралы пиролизін және газбен жабдықтауды пайдалану кезінде оны алдын ала кептіру керек.
9.13 Шөгіндіні сақтауға және қоймалауға арналған құрылыстар
9.13.1 Шөгінділерді санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау органдарымен келісілген жерлерде көмуге рұқсат беріледі. Жер астындағы және жер бетіндегі суларды, атмосфералық ауаны және топырақтарды ластанудан қорғау жөніндегі іс-шараларды қарастыру керек. Көмілетін шөгіндідің ылғалдылығы 75% аспауы керек.

9.13.2 Бөлініп шығатын сүзіндіні тазартуға айдаумен, көму құрылыстарының түбі бойынша дренаж жүйесін қарастыру керек.

9.13.3 Сусыздандырылған шөгінділерді аралық (ары қарай өңдеудің немесе пайдаланудың алдында) сақтауды тиеу-түсіру жұмыстарын механикаландырумен арнайы жабдықталған алаңдарда немесе қоймаларда қарастыру керек.

9.13.4 Механикалық сусыздандырылған шөгіндіні сақтау үшін қатты жабынды ашық алаңдарды қарастыру керек. Алаңдардағы шөгінді қабатының биіктігін 1,5 м-ден 3,0 м дейін қабылдау керек.

Климаттық жағдайларды есепке алумен термикалық кептірілген шөгіндіні сақтау үшін ұқсас алаңдарды, негіздеу кезінде – жабық қоймаларды алу керек.

Механикалық сусыздандырылған, термикалық кептірілген шөгіндіні сақтауды 3 айлық өндірістен 4 айлыққа дейінгі көлемде қарастыру керек.

Тиеу-түсіру жұмыстарын механикаландыруды қарастыру керек.

9.13.5 Пайдаға асырылмаған шөгінділер үшін Қазақстан Республикасының Экологиялық Кодексінің талаптарына сәйкес қоршаған ортаны ластауды болдырмайтын жағдайларда оларды қоймалауды қамтамасыз ететін құрылыстар қарастырылуы керек.

Қоймалау орындары санитарлық-эпидемиологиялық қадағалаудың өкілетті мемлекеттік органымен келісілуі керек.

9.13.6 Тұрақтандырылмаған шөгінділерді көмуге тек қоқыстық биогазды алу және пайдаға асыру жүйесі бар көму жөніндегі құрылыстар жабдықтау кезінде ғана рұқсат беріледі.

Бұл кезде көму жөніндегі құрылыстардың жекелеген секциялары 3 айдан аспайтын уақыт кезеңінде толтырылуы керек.

Секцияларды толтыру жөніндегі жұмыстар барысында иісі нашар заттардың таралуын болдырмау жөніндегі іс-шараларды қарастыру керек.

10.1.2 Су бұру жүйелерін электрмен қамтамасыз ету екі тәуелсіз көздерден қамтамасыз етілуі керек. Резервті автоматты қосу (РАҚ) жүйесінің қажеттілігі «Қазақстан Республикасының электр қондырғыларды орнату ережелері» талаптарына сәйкес жобалық құжаттамада анықталуы керек.

10.1.3 Су бұру жүйесінің құрылыстарының электр қабылдағыштарын электрмен қамтамасыз етудің сенімділік санаттарын «Қазақстан Республикасының электр қондырғыларды орнату ережелері» бойынша анықтау керек.

10.1.4 Сорғы және ауа үрлеу станцияларын электрмен қамтамасыз етудің сенімділік санаттары олардың әрекет етулерінің сенімділігіне сәйкес келуі және 8.1.1 қабылдануы керек.

10.1.5 Электр қозғалтқыштардың кернеулерін таңдауды олардың қуатына, электрмен қоректендірудің қабылданған схемасына байланысты және жобаланатын объектінің даму болашағын есепке алумен жүргізу керек.

10.1.6 Электр қозғалтқыштарды орындауды таңдау қоршаған ортаға байланысты болуы керек.

Электр қозғалтқыштарды таңдау кезінде, әдетте, ықтимал жиынтықтауды есепке алу керек.

10.1.7 Реактивтік қуатты өтеу «Қазақстан Республикасының электр қондырғыларды орнату ережелері» және «Қазақстан Республикасының электр желілік ережелері» талаптарына сәйкес орындалуы керек.

10.1.8 Қалыпты ортадағы құрылыстарға арналған тарату құрылғыларын, трансформатор қосалқы станцияларын және басқару қалқандарын құрылыстың ішіне немесе қосымша салынатын үй-жайларда орналастыру және олардың кеңею және қуаттарының ұлғаю мүмкіндіктерін есепке алу керек.

10.1.9 Тазарту құрылыстарын қоректендіру үшін кернеуі 110 немесе 35 кВ терең енгізу қосалқы станцияларын салу кезінде қосалқы станцияның 6 - 10 кВ тарату құрылғысын тазарту құрылыстарының тарату құрылғысымен үйлестіру ұсынылады.

10.1.10 Сорғы станцияларында судың кіруін және апат кезінде суға батуын болдырмайтын шараларды қабылдау шартымен жабық қалқандарды машина залының еденіне немесе балконға орналастыруға рұқсат беріледі.

10.1.11 Жарылыс қауіпті үй-жайларды және жарылыс қауіпті аймағына жапсарлар бас үй-жайларды жіктеуді, сонымен қатар жарылыс қауіпті қоспалардың санаттары мен топтарын «Өрт қауіпсіздігіне қойылатын жалпы талаптар» техникалық регламентіне, «Қазақстан Республикасының электр қондырғыларды орнату ережелеріне» сәйкес қабылдау керек.

10.1.12 Тоспа суларды өңдеуге және айдауға арналған құрылыстардағы құрамында тез тұтанғыш жарылыс қауіпті заттар бар электр қозғалтқыштарды, іске қосу құрылғыларын және аспаптарды «Қазақстан Республикасының электр қондырғыларды орнату ережелеріне», ГОСТ 30852.0, ГОСТ 30852.19 және БҚ 34.51.101 сәйкес қабылдау керек.

Осы сорғы станцияларында іштен жану қозғалтқыштарын орнатуға тыйым салынады.

10.1.13 Көздерден технологиялық кешеннің құрамына кіретін технологиялық объектілерге 0,4 кВ электр энергиясын жіберу және тарату, әдетте, магистралдық схема («кесілмейтін магистраль») бойынша жүзеге асырылуы керек. Бұл кезде магистраль ашық (эстакада, галерея, арна, науа, төмен діңгектер) салынуы керек.

10.1.14 Бір магистралды пайдалану кезінде магистраль бір-бірінен оқшаулайтын негіздер бойынша симметриялы түрде қашықтықта жүргізілген шиносыммен немесе бір сымды кабельдермен конструкциялы орындалуы керек.

10.1.15 Көп сымды кабельдерден екі магистралды пайдалану кезінде олар қысқа тұйықталу кезінде пайда болатын термодинамикалық соққыға зақымданусыз шыдауға қабілетті бойлық өртенуі қиын қалқанның екі жағында немесе 1,0 м кем емес ара қашықтықта жүргізілуі керек.

10.1.16 Жобалық құжаттамада қабылданатын технологиялық шешімдер «Қазақстан Республикасының электр қондырғыларды орнату ережелері», «Қазақстан Республикасының электр желілік ережелері» және БҚ 34 ҚР.20.501 талаптарына сәйкес келуі керек.

10.1.17 Электр жабдық, әдетте, сәйкес келетін технологиялық қондырғыларға барынша жақындатылуы, яғни, өндірістік үй-жайларда (көзге көрінетін жерде) орналасуы керек. Бұл кезде қорғаныс (қабықтардың) деңгейі ГОСТ 14254 бойынша жобаның технологиялық ортасында көрсетілген ортаға сәйкес келуі керек. Электр жабдықтардың ықтимал суға бату аймақтарында орналасуынан сақтану керек.

Арнайы электр үй-жайларды қарастыру керек:

- егер электр жабдықты ортаға сәйкес келетін қорғаныс қабығымен қамтамасыз ету мүмкіндігі жоқ болса;

- егер бұл жедел персоналдың жұмыс істеу шарттары бойынша талап етілсе (персонал ұдайы болатын объекті).

10.1.18 Электр үй-жайларда орналасатын, тек білікті персоналға ғана қолжетімді электр жабдық ашық тақталар түрінде орындалуы керек.

10.1.19 Үй-жайлардағы электр жарықтандыруды келесі түрлермен қабылдау керек:

а) Ауданы 100 м² кіші технологиялық жабдықтар орналасқан жер бетіндегі үй-жайларда:

б) Осындайларда, бірақ қызмет көрсету алаңдарымен:

в) Осындайларда, бірақ ауданы 100 м² асатындар:

10.1.20 Әкімшілік-тұрмыстық, қоймалық, операторлық және диспетчер ғимараттарындағы, электр қалқан жайларындағы электр жабдықтар, электр жарықтандыру және электр аспаптар (желдеткіштер, кондиционерлер, жылытқыштар және т.б.) ҚР ҚНжәнеЕ 2.04-05 және «Қазақстан Республикасының электр қондырғыларды орнату ережелері» талаптарына сәйкес қабылдануы керек.

10.1.21 Жер асты үй-жайларында (құдықтардан басқа) қарау және қызмет көрсету кезінде үй-жайға түсірілетін шамшырақтармен жергілікті жарықтандыру қарастырылуы керек. Шамшырақтарды түсіру үшін қызмет көрсету персоналына арналған кіретін жерлерді немесе арнайы қарастырылған ойықтарды пайдалану керек. Бұл кезде жер асты бөлігінде шамшырақтарды орнату үшін кронштейндер қарастырылуы керек.

Шамшырақтарды жергілікті желіге қосу штепсельдік ағытпалары (аша) бар иілгіш кабельдермен орындалуы керек. Ағытпалардың жауапты бөлігі (розетка) құрылыстың жер бетіндегі бөлігінің сыртқы қабырғасына орнатылуы керек. Штепсельдік ағытпа орнату орнына сәйкес келетін орындау және орнату санатына ие болуы керек.

Электр қауіпсіздігі өте төмен кернеулерді бақылау жүйесімен немесе ажыратқыш трансформатормен және осы жағдайларда қорғанысты сөндіру құрылғысымен (ҚСҚ) қолданумен қамтамасыз етілуі керек.

10.1.22 Құдықтарда, әдетте, жарықтың жылжымалы көздерімен жергілікті жарықтандыру қарастырылады.

10.1.23 Су бұру объектілерін сыртқы жарықтандыруын келесі түрлермен қабылдау керек:

- жалпы, біркелкі жұмыстық;

- әшекейлік (парктік аймақтарда);

- күзеттік;

- кезекшілік.

Нақты объектіге арналған жарықтандырудың қажетті түрлері жобада анықталады және тапсырыс берушімен келісіледі.

10.1.24 Үй-жайларды электр жарықтандыруға арналған жарықтандыруды басқаруда келесілер қарастырылуы керек:

- ұдайы болатын персоналдың бар болуы кезінде оператор үй-жайынан қашықтықты;

- ұдайы болатын персоналдың жоқ болуы кезінде жалпы жарықтандыру функциясында автоматты.

10.1.25 Ауданы 100 м² асатын аралас жарықтандырылатын үй-жайларда диммерлерді орнату ұсынылады.

10.1.26 Жарықтандыру нормаларын ҚР ҚНжәнеЕ 2.04-05 сәйкес қабылдау керек.

10.1.27 Су бұру желілеріндегі объектілер ҚР ҚН 2.04-29 талаптарына сәйкес найзағайдан қорғаныспен жабдықталуы керек.

Ықыласты ҚР ҚН 2.04-29 сәйкес зауытта дайындалатын тораптар мен бөлшектерден жиналатын, соның ішінде белсенді найзағай қабылдағыштар бар найзағайдан қорғаныстың сертификатталған жүйелеріне беру керек.

10.1.29 «Қазақстан Республикасының электр қондырғыларды орнату ережелері» жіктеуіне сәйкес су бұру объектілерінің электр қондырғылары орнатылған үй-жайлардың көбісі жоғары қауіпті үй-жайларға немесе ерекше қауіпті үй-жайларға жатқызылады.

10.1.30 Көрсетілген үй-жайлардың орналастырылуы үшін ҚСҚ пайдалану ұсынылады.

10.1.31 Ғимараттың шатырына найзағай қабылдағыштарды орнату немесе найзағай қабылдағыш ретінде металл шатырды пайдалану кезінде, ал найзағайды бұрғыш ретінде ғимараттың металл конструкциялары пайдаланылған кезде «Қазақстан Республикасының электр қондырғыларды орнату ережелері» және ҚР ҚН 2.04-29 талаптарына сәйкес найзағай қабылдағыштарды ғимараттың металл конструкцияларына жалғау аймағындағы әлеуетті теңестіру үшін темірбетон еденнің арматураларын пайдалудың мақсатқа сай екенін қарастыру керек.

Бұл кезде таңдалынатын аспаптар параметрлердің жабдықты пайдаланудың технологиялық регламенттерімен белгіленген шектерден шығуын анықтауы керек.

10.2.2 Технологиялық процестің параметрлерін, бақылау нүктелерін, өлшеулердің дәлдігін, мәндерді реттеу диапазонын, қоршаған орта жағдайларын, өлшеу орнын ақпаратты көрсету және оны ЖДБ-ға беру қажеттілігін жобаның технологиялық бөлігі бойынша анықтау керек. Мәліметтерді жіберу интерфейсі және хаттамасы жоғары тұрған ТПБАЖ деңгейімен толық үйлесімді болуы керек.

10.2.3 Аспаптар мен жабдықтарды орнату үшін қажетті салынатын бөлшектер, ойықтар, баспаналар мен жабдықтар, сонымен қатар аспаптарды бекіту тораптары өндіруші-зауыттардың монтаждау және пайдалану жөніндегі нұсқауларына сәйкес орындалуы керек.

10.2.4 Таңдалынатын аспаптарды жалғауға арналған желідегі кернеу «Қазақстан Республикасының электр қондырғыларды орнату ережелері» талаптарына сәйкес электр қауіпсіздігі талаптарына және техникалық шешімдерге сәйкес келуі керек.

10.2.5 Ақпараттық желілер экрандарының кабельдерін жерлендіру жүйесіне жалғау ТПБАЖ жүйесінде қабылданған техникалық шешімдерге сәйкес келуі керек.

10.2.6 Қолданылатын аспаптар мен құрылғылар ГОСТ 15150 бойынша климаттық орындауға, және ГОСТ 17516.1 және «Қазақстан Республикасының электр қондырғыларды орнату ережелері» талаптарына сәйкес орналастыру санатына ие болуы, ал қорғаныс қабығы БҚ 34.51.101 бойынша және ықтимал қасақана емес механикалық әсерлерге байланысты болуы керек.

Қолданылатын аспаптар мен құрылғылар өрт қауіпсіздігі бойынша «Өрт қауіпсіздігіне қойылатын жалпы талаптар» техникалық регламентінің талаптарына сәйкес өрт қауіпті аймақтарда қолдану үшін өрт қауіпсіздігі сертификатына ие болуы керек.

10.2.7 Аспаптар мен құрылғыларды желіге жалғауға арналған электр сымдар «Қазақстан Республикасының электр қондырғыларды орнату ережелері», БҚ 34.51.101, БҚ 34 ҚР.20.50 талаптарына сәйкес келуі және барынша жоғары пайдалану сенімділігін қамтамасыз етуі керек.

10.2.8 Әдетте, механизмдермен жиынтықта жеткізілетін электр жетектермен басқару жүйелерін қолдану керек.

10.2.9 Әдетте, механизмдерді басқару үшін екі басқару режимі жеткілікті:

- жергілікті (механизмнің тікелей көзге көріну шектерінде);

- автоматты.

10.2.10 Қашықтықтан басқару режимін тек электр жабдықты басқару орнынан механизмнің тікелей көзге көріну шектерінде орнату мүмкін болмаған немесе мақсатқа сай болмаған кезде ғана қолдану ұсынылады.

10.2.11 Қашықтықтан басқару кезінде механизмнің кенетттен қосылуын болдырмау үшін механизмге тікелей жақын жерде орнатылатын ескерту және/немесе жарықтық сигнал және қауіпсіздік сөндіргіші қарастырылуы керек.

10.2.12 Басқару режимін таңдау механизмді басқару шкафынан жүзеге асырылуы керек.

10.2.13 Қуаты 4 кВт дейін электр қозғалтқышы бар механизмдерді егер технологиялық режим бойынша осы механизмнің айналымдар санын реттеу қажет болмаса, ал оның жұмыс режим і ұзақ болса, тікелей іске қосумен қосу керек.

Қуаты 4 кВт асатын механизмдер, әдетте, егер бір сағаттағы қосулардың саны таңдалынған құрылғының бір сағаттағы бірқалыпты қосылуы үшін рұқсат берілген қосулар санынан аспайтын болса, бірқалыпты қосу құрылғыларымен қарқындалуы керек.

10.2.14 Механизмнің электр жетегі жұмыс істейтін параметр технологиялармен бірге тағайындалуы және механизм жұмысының ең жоғарғы энергия тиімділігін қамтамасыз етуі керек.

10.2.15 Бас сорғылық агрегаттарды реттеу нұсқасын шешу кезінде реттелетін агрегаттардың жалқы қуатын ұлғайту және, сәйкесінше, құрылыс көлемін, ғимараттың жылытылатын, желдетілетін және жарықтандырылатын көлемін қысқарту және агрегаттардың жоғары пайдалы әрекет коэффициенттерінің (ПӘК) есебінен станцияның энергия тиімділігін жоғарылату есебінен резервтік және жұмыстық агрегаттардың санын қысқарту мүмкіндігін қарастыру керек.

10.2.16 Негізгі сорғылық агрегаттардың санын анықтағаннан кейін реттеудің ықтимал нұсқаларының біреуін қабылдау керек:

- сорғылық агрегаттардың біреуі жиілікті түрлендіргішпен (ЖТ), жұмыс істейді, қалғандары тікелей желіден немесе бірқалыпты қосу құрылғысынан (БҚҚ) арқылы жұмыс істейді;

- әрбір сорғылық агрегат ағынның өсу деңгейіне байланысты БҚҚ арқылы қарқындайды және желілік жиілікке шығу кезінде электр желісіне тікелей ауысады;

- әрбір сорғылық агрегат белгіленген алгоритм бойынша өзінің ЖТ арқылы жұмыс істейді.

Сорғылық агрегаттардың жұмыстарын реттеу нұсқасын таңдаған кезде келесілерді есепке алу керек:

- энергия тиімділік (нұсқаларды қосымша жоғалту түріндегі пайдалану шығындары);

- сенімділік (пайдалану шығындары);

10.2.17 Су бұрудың әрбір объектісі дабыл қалқанымен жабдықталуы керек, онда келесілер болуы қажет:

- технологиялық процестің әрбір механизмі туралы шұғыл ақпарат, мысалы («қосылған», «сөндірілген», «ашық», «жабық»);

- апаттық ақпарат («апатты деңгей», «рұқсат берілгеннен төмен қысым», «1-бұруда кернеу жоқ» және т.с.с.).

10.2.18 Жұмыстық және резервтік агрегаттар электр энергиясының әртүрлі көздеріне жалғануы керек.

10.2.19 Барлық механизмдердің электр жабдықтары ТПБАЖ-бен хабарласуға арналған интерфейстік шығысқа (кіріске) ие болулары керек.

10.2.20 Технологиялық бақылау жүйелерінде келесілерді қарастыру керек:

- ұдайы бақылау құралдары мен аспаптары;

- мерзімдік бақылау құралдары, мысалы, құрылыстардың жұмыстарын оңдау және тексеру үшін.

10.2.21 Тоспа сулардың сапалық параметрлерін технологиялық бақылауды автоматты аспаптардың және талдағыштардың немесе зертханалық әдістердің көмегімен үздіксіз құралдық бақылау арқылы жүзеге асыруға рұқсат беріледі.

10.2.22 Құрылыстардың конструкцияларында электр жабдықтарды және автоматтандыру құралдарын орнатуға арналған тораптарды, салынатын бөлшектерді, ойықтарды, камераларды және басқа да құрылғыларды, жалғау желілерінде – ластанудан қорғанысты (бөлу мембраналары, жалғастыру желілерін үрлеу немесе жуу және басқалар) қарастыру керек.

10.2.23 Технологиялық бақылау құралдарымен құрылыстарды жарықтандыру деңгейін және автоматтандыру көлемін пайдалану жағдайларына байланысты орнату, әлеуметтік жайттарды есепке алумен техника-экономикалық есептермен негіздеу керек. Автоматтандыруды белгіленген технологиялық параметрлер бойынша немесе жекелеген жағдайларда уақытша бағдарлама бойынша орындау керек.

Бірінші кезекті сорғы қондырғыларын автоматтандыру керек.

10.2.24 Құрылыстардың жұмыстарын орталықтандырылған басқаруды және бақылауды қамтамасыз ету үшін қажет болған жағдайларда телемеханика құралдарын пайдаланатын су бұру жүйесін диспетчерлік басқаруды қарастыру керек.

10.2.25 Технологиялық процестерді басқарудың автоматтандырылған жүйелері (ТПБАЖ) жұмыс істейтін объектілердегі су бұрудың ірі жүйелері үшін қажетті ақпаратты жинауды, өңдеуді және жіберуді қамтамасыз ететін қосалқы жүйелерді, сонымен қатар басқару жөніндегі жекелеген тапсырмалардың шешімдерін қарастыру керек.
10.3 Диспетчерлендіру
10.3.1 Диспетчерлік басқару, әдетте, бір диспетчерлік бөлме бар бір деңгейлі болып қарастырылуы керек.

Күрделі құрылыстар және олардың арасында үлкен ара қашықтықтар бар су бұрудың ірі жүйелері үшін орталық және жергілікті диспетчерлік бөлмелер бар екі деңгейлі басқаруға рұқсат беріледі.

10.3.2 Диспетчерлік бөлме мен бақыланатын объектілер, сонымен қатар кезекші персонал үй-жайлары мен шеберханалардың арасындағы байланысты тікелей диспетчерлік байланыс арқылы жүзеге асыру керек.

Су бұру жүйесінің диспетчерлік бөлмесінің және өнеркәсіптік кәсіпорынның энергия шаруашылығы диспетчерлік бөлмесі арасындағы, ал ол жоқ болған жағдайда – өнеркәсіптік кәсіпорынның орталық диспетчерлік бөлмесінің арасындағы тікелей диспетчерлік байланысты қарастыру керек.

10.3.3 Бақыланатын құрылыстардан диспетчерлік бөлмеге тек құрылыстардың жұмысын жедел басқару мен бақылау, апатты шұғыл жою мен оқшаулау қамтамасыз етілмейтін сигналдар мен өлшемдер ғана жіберілуі керек.

10.3.4 Тазалау құрылыстарының диспетчерлік бөлмесіне келесі өлшемдер мен сигналдарды жіберу керек:

а) өлшемдер:

- тазалау құрылғыларына келетін тоспа сулардың шығындары, немесе тазартылған тоспа сулардың шығындары;

- тоспа сулардың рН (қажет болған жағдайда);

- тоспа сулардағы ерітілген оттегінің концентрациясы (қажет болған жағдайда);

- тоспа сулардың температурасы;

- аэротенктерге берілетін ауаның жалпы шығыны;

- аэротенктерге берілетін белсенді балшықтың шығыны;

- артық белсенді балшықтың шығындары;

- өңдеу жөніндегі құрылыстарға берілетін дымқыл шөгіндінің шығыны;

б) дабыл:

- жабдықтың апаттық сөндірілуі;

- технологиялық процесті бұзу;

- резервуарлардағы, ғимараттардың тор немесе тор-майдалағыш беру арналарындағы тоспа сулардың және шөгінділердің шекті деңгейлері;

- өндірістік үй-жайларда жарылыс қауіпті газдардың шекті концентрациясы;

- хлорлау үй-жайларындағы хлор – газдың шекті концентрациясы.

10.3.5 Диспетчерлік бөлмелердің үй-жайларын технологиялық құрылыстармен бұғаттауға рұқсат беріледі: өндірістік-әкімшілік корпуспен, ауа үрлеу станциясымен және басқалармен (диспетчерлік бөлмені ауа үрлеу станциясында орналастыру кезінде оны шудан оқшаулау керек).

10.3.6 Диспетчерлік бөлмелерде келесі үй-жайларды қарастыру керек:

- диспетчерлік қалқанды, пультті және кезекші персоналдың ұдайы болуымен байланыс құралдарын орнатуға арналған диспетчерлік бөлме;

- қосымша үй-жайлар (қоймалық, жөндеу шеберханасы, демалыс бөлмесі, санторап).
10.4 Сорғылық және ауа үрлеу станциялары
10.4.1 Сорғылық станциялар, әдетте, ұдайы қызмет көрсетуші персоналсыз жобалануы керек. Бұл кезде басқарудың келесі түрлері ұсынылады:

- сорғылық агрегаттарды автоматты басқару – қабылдау резервуарындағы төкпе сұйықтықтың деңгейіне байланысты;

- персоналдың мезгіл-мезгіл келуімен және диспетчерлік бөлмеге қажетті сигналдарды жіберумен жергілікті.

10.4.2 Қуаты 100 кВт асатын электр қозғалтқыштар бар агрегаттармен жабдықталған және электрмен қоректендіруді өздерінің трансформатторлық қосалқы станцияларынан (ТҚ) алатын сорғылық станцияларда шамасы мен жиілігі өндіруші-зауыттармен шектелетін трансформаторларда жүктемелердің соққылық итерулердің пайда болу мүмкіндігін есепке алу керек.

10.4.3 Электр қозғалтқыштардың аз ресурсына немесе қосудың шектелген жиілігіне байланысты майлы сөндіргіштер жетектерін қосудың қажетті жиілігін қамтамасыз ету мүмкін болмағанына байланысты оларды «деңгей бойынша» автоматтандыруға жол бермейтін жоғары вольтті электр қозғалтқыштар бар агрегаттармен жабдықталған сорғылық станцияларда реттелетін жетекті пайдалану ұсынылады. Әдетте реттелетін электр жетекпен екі-үш жұмыс агрегаттардан тұратын топтағы бір сорғылық агрегатты жабдықтау керек.

Реттелетін электр жетектерді басқаруды қабылдау резервуарындағы деңгейге байланысты автоматты түрде жүзеге асыру керек.

10.4.4 Жиі ауыстыруларды қажет ететін күрделі коммуникациялар, сонымен қатар автоматтандыруға бейімделмеген технологиялық жабдық бар сорғылық станцияларда ұдайы қызмет көрсетугі персоналдың бар болуына рұқсат беріледі. Бұл кезде агрегаттарды басқару басқару қалқанынан орталықтандырылған түрде жүргізілуі керек.

10.4.5 Автоматтандырылған сорғылық станцияларда сорғылық агрегаттардың апатты сөндіру кезінде әрекеттердің сенімділік санаттарына қарамастан резервтік агрегатты автоматты қосуды жүзеге асыру керек.

Телемеханикаландырылған объектілерде резервтік агрегатты автоматты түрде қосуды әрекеттің бірінші сенімділік санаттарының сорғылық станцияларында жүзеге асыру керек.

10.4.6 Сорғылық станцияларды апатты су басу кезінде негізгі сорғылық агрегаттардың апатты сөндірілуін қарастыру керек.

10.4.7 Сорғылық агрегаттарды қосу кері клапанға ашық арынды жапқыштар кезінде орындалуы керек. Жапқыштар жабық болған кезде сорғылық агрегаттарды қосуды гидравликалық соққылау қауіпі кезінде, сонымен қатар синхронды электр қозғалтқыштарды қосумен байланысты талаптардың бар болуы кезінде, және басқа да негізделген жағдайларда қарастыру керек.

10.4.8 Сорғылық станцияларда келесі технологиялық параметрлерді бақылау керек.:

- айдалатын сұйықтықтың шығыны (қажет болған жағдайда);

- қабылдау резервуарындағы деңгейлер;

- дренаждық қабылдағыштағы деңгейлер;

- арынды құбырлардағы қысым;

- әрбір сорғылық агрегатпен жасалынатын қысым;

- гидротығыздау жүйесіндегі қысым;

- подшипниктердің температурасы.

10.4.9 Сорғылық станцияларда жергілікті апатты-ескерту дабылын қарастыру керек. Ұдайы қызмет көрсетуші персоналдың жоқ болуы кезінде ақаулық туралы жалпы сигналдың диспетчерлік бөлмеге немесе тәуліктік кезекшілік бар орынға жіберу қарастырылады.

10.4.10 Ауа үрлеу станцияларында әдетте машина залынан ауа үрлеу агрегаттарын жергілікті басқаруды қарастыру керек. Жекелеген жағдайларда диспетчерлік немесе жедел бөлмеден агрегаттарды қашықтықтан басқару қарастыруға рұқсат беріледі.

10.4.11 Ауа үрлеу агрегаттарын іске қосу және тоқтату жөніндегі операциялардың бірізділігі, сонымен қатар оның жекелеген параметрлерін бақылау зауыт нұсқаулықтарының ұсыныстарын есепке алумен автоматтандыру жүйесімен орындалуы керек. Негіздеу кезінде ауа үрлеу агрегаттарының өнімділігін тоспа сулардың көлемі бойынша және тоспа судағы ерітілген оттегінің мөлшері бойынша автоматты түрде реттеуді қарастыру керек.

10.4.12 Арынды ауа өткізгіштерде ауаның қысымын және температурасын (жергілікті өлшеу) бақылау керек.
10.5 Тазалау құрылыстары
10.5.1 Механикаландырылған торлардың жұмысын белгіленген бағдарлама бойынша немесе торға дейінгі және одан кейінгі сұйықтық деңгейінің барынша жоғары айырмасы бойынша автоматтандыру керек.

10.5.2 Тазалау құрылыстарын автоматтандырудың жоғары деңгейі кезінде құмтұтқыштарда пайдалану кезінде орнатылатын белгіленген бағдарлама бойынша құмды жоюды автоматтандыруды қарастыру керек.

10.5.3 Бастапқы тұндырғыларда (тарамдалған немесе көлденең) қырғыш механизмдердің іске қосылуын есепке алумен белгіленген бағдарлама немесе шөгіндінің деңгейі бойынша әрбір тұндырғының кезектесіп шөгіндіні мезгіл-мезгіл шығаруды автоматтандыру керек.

10.5.4 Орталағыштарда шығыста рН мөлшерін немесе технология бойынша қажет болатын басқа да параметрлерді бақылау керек.

10.5.5 Сығылған ауа пайдаланылатын құрылыстарда (орталағыштарда, аэрацияланатын құмтұтқыштарда, преаэраторларда және биокоагуляторларда) ауаның шығысын бақылау керек.

10.5.6 Аэротенктарда әрбір секциядағы балшықтық қоспаның, белсенді балшықтың және ауаның шығынын бақылау, ал автоматтандырудың жоғары деңгейі кезінде тоспа судағы ерітілген оттегінің мөлшері бойынша ауаның берілуін реттеу керек.

10.5.7 Аса көп жүктелінетін биосүзгілерде келіп түсетін және қайта айналатын судың шығынын бақылау керек.

10.5.8 Қосалқы тұндырғыларда балшықтың қажетті деңгейін ұстауды автоматтандыру және белгіленген бағдарлама бойынша балшық сорғылардың жұмыстарын бақылау керек.

10.5.9 Балшық тығыздағыштарда балшықтың деңгейі бойынша тығыздалған балшықтың шығарылуын автоматтандыру керек.

10.5.10 Метантенктерде метантенктің ішіндегі шөгіндінің белгіленген температурасын ұстауды автоматтандыру, метантенктің ішіндегі шөгіндінің температурасын, жүктеу деңгейін, келіп түсетін шөгіндінің, бу мен газдың шығындарын, бу мен газдың қысымын бақылау керек.

10.5.11 Вакуум-сүзгілерде және сүзгі-баспақтарда берілетін реагенттерді дозалауды автоматтандыру, вакуум-сүзгінің астаушасындағы шөгіндінің деңгейін, ресивердегі босатылуды, сығылған ауаның қысымын, ресивердегі су деңгейін бақылау керек.

10.5.12 Хлормен байланысқа түскеннен кейін тоспа суда қалдық хлордың мөлшерін бақылау керек.

10.5.13 Өндірістік тоспа суларды өңдеудің технологиялық процестерін автоматтандыруды және бақылаудың қажетті деңгейін ғылыми-зерттеу мекемелерінің мәліметтері бойынша қабылдау керек.
10.6 ТПБАЖ және диспетчерлендіру
10.6.1 Автоматтандыру жүйелерін жобалауды ҚНжәнеЕ 3.05.07 талаптарына сәйкес орындау керек. ТПБАЖ және диспетчерлендіру жүйелерін жобалау кезінде су бұру жүйелерін және құрылыстарын техникалық пайдалану шарттарының талаптарын есепке алу керек.

ТПБАЖ жобалық құжаттамасының мазмұны егер ТПБАЖ орындау шартында басқаша көрсетілмесе ГОСТ 21.408 сәйкес келуі және осыны орындауға ЖСҚ сметаларымен сәйкестендіріледі.

10.6.2 ТПБАЖ және диспетчерлендіру құрылымдары мен функциялары. Су бұру объектілерінің ТПБАЖ және диспетчерлендіру шынайы уақыттың иерархиялық үшдеңгейлі жүйесін құрайды.

ТПБАЖ және диспетчерлендіру әрбір деңгейінің міндеттері:

10.6.3 Диспетчерлік басқару әдетте бір диспетчерлік бөлме бар бір деңгейлі болып қарастырылуы керек. Объектілердің арасындағы ара қашықтықтар үлкен күрделі жүйелер үшін орталық және жергілікті диспетчерлік бөлмелер бар екі деңгейлі басқаруға рұқсат беріледі.

10.6.4 Бақыланатын құрылыстардан диспетчерлік бөлмеге тек шұғыл басқару мен құрылыстардың жұмыстарын басқаруды, апатты жылдам шектеу мен жоюды қамтамасыз ету мүмкін болмайтын өлшем сигналдары ғана жіберілуі керек.

ТПБАЖ өз кезегінде 4 деңгейге бөлінеді:

- бірінші деңгей технологиялық процесс (далалық деңгей);

- екінші деңгей технологиялық процесті бақылау және басқару (бақылау деңгейі);

- үшінші деңгей магистралдық желі (желілік деңгей);

- төртінші деңгей адамды-машиналық интерфейс.

10.6.5 Диспетчерлік бөлмелердің үй-жайлары мен жабдықтары. Жабдықты және электрмен қамтамасыз етуді резервтеу.

Серверлік, аппараттық, кростық және т.б. бөлмелерге арналған үй-жайларды жобалаудың сәулет кезеңін регламенттеу процесін ҚН 512 сәйкес орындайды, бұл кезде [3], [4], [5], [6] және [7] ережелер есепке алынады.

10.6.6 Байланыс арналары және оларды резервтеу. Мәліметтерді ДБ жіберу үшін байланыс операторларының талшықты-оптикалық желілерін (БТОЖ) пайдалану ұсынылады. БТОЖ пайдалану мүмкін болмаған немесе мақсатқа сай болмаған жағдайларда ұялы байланысты, жекелеген жағдайларда абоненттік телефон желісін қолдану керек. Автоматтандырудың төменгі және ортаңғы деңгейлерінде байланысты ұйымдастыру үшін стандартты интерфейстерді қолданыңыз.

10.6.7 Алмасу хаттамалары. Алмасу хаттамасын таңдау кезінде мәліметтерді жіберудің стандартты хаттамаларына артықшылық беру керек.

10.6.8 Ақпараттық кабельдерді тартуды «Қазақстан Республикасының электр қондырғыларды орнату ережелері» талаптарына сәйкес орындау керек.

Электр сымының түрін және монтаждау әдісін «Қазақстан Республикасының электр қондырғыларды орнату ережелері» талаптарына сәйкес орындау керек, бұл кезде [8] ереже есепке алынады. Кабель мен деңгейлердің арасындағы ара қашықтық үшін қабылдағыштық деңгейлерін [9] ұқсас қабылдау керек.

10.6.9 Жерлендіру және әлеуеттерді теңестіру жөніндегі жобалық құжаттамада ТПБАЖ кабельдері экрандарының және жабдықтарының әлеуеттерін теңестіру жүйелеріне және жерлендіру құрылғыларына қатысты техникалық шешімдерді қабылдауды қарастыру керек. Бұл кезде әдісін «Қазақстан Республикасының электр қондырғыларды орнату ережелері» нұсқауларын басшылыққа алу керек.