Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет

№54 (736) 

3.04.2012 жыл, 

сейсенбі

www.alashainasy.kz

2

e-mail: info@alashainasy.kz

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ

САЯСИ БЮРО

 

Майя тайпасы қай елдің құрамына енеді?

МІНБЕР 

Ұлт көшбасшысы әлеуметтік жауапкер-

шілікті барлық деңгейде арттыруға шақы-

рып отыр. Шындығында да, ғалымдар 

айтқандай, «әлеуметтік жауапкершілігі бар 

мемлекет адамның даңғазалық ниеттілігін 

және қол жайып қарап отыратын көңілі 

мен таптауырындық мінезіне жол бер-

мейді».

Жоғарыдағыны ескере отырып, соны-

мен қатар әлеуметтік мемлекет туралы 

конс  титуциялық идеяны іске асыру мақса-

тын  да (Қазақстан Республикасы Конститу-

ция сының 1-бабының  1-тармағы), ал-

дымен 

Әлеуметтік мемлекет 

Стра   те  гия сын

1

 әзірлеп, қабылдау туралы 

ұсынысты ерек ше атау керек. Бұл – әбден 

заңды да негіз 

делген мәселе, өйткені 

аталмыш мәселе демократиялық және 

құқықтық мемлекет туралы конституция-

лық идеяны іске асыру, Қазақстан Респуб-

ли  ка сының  2006-2011  жылдарға  ар-

налған аза 

мат 

тық қоғамның даму 

тұжы  рым  дамасын  және  2010-2020  жыл-

дарға арналған Құқықтық саясат тұ жы-

рым дамасын  қабылдауға  бастау  берді 

де.

Отандық тәжірибеге сүйене отырып, 

әлеу меттік саясатты жетілдіруде үлкен рөл 

атқарған, 2001 жылдың 27 маусымында 

ҚР Үкіметінің №886 Қаулысымен мақұл-

дан ған «Қазақстан Республикасы Халықты 

әлеуметтік қорғау тұжырымдамасын»  еске 

түсіруге болады. Онда әлеуметтік қорғау 

жүйесі «аралас болады және оған ниеттес 

те және дербестендірілген де жүйелердің  

міндетті де ерікті сияқты сақтандыру эле-

мент тері енеді және адамның бүкіл өмір 

бойында кездесетін негізгі қауіптерден 

тұр ғындарды әлеуметтік қорғауды қамта-

масыз етуге арналған» деп атап көрсетілген.  

Ұсынылатын әлеуметтік мемлекет Стра-

тегиясында әлеуметтік мемлекеттің негізгі 

ережелерін және әлеуметтік мемлекет 

принциптері және оларды іске асыру 

механизмдерін жасап шығару; мемлекеттік 

әлеуметтік стандарттардың негіздерін, 

яғни әлеуметтік мемлекет саясатын іске 

асыруда әрі (қатар) бағдар ретінде бола 

алатын және Конституциямен кепілденген 

азаматтардың әлеуметтік-экономикалық 

құқықтарын іске асыруды қамтамасыз 

ететін әлеуметтік нормалар мен норматив-

терді әзірлеп, әрекетке енгізу қажет екендігі 

айтылады.  

Аталған стратегияның 2010-2014 

жыл  дарға  Қазақстан  Республикасының 

жедел детілген  индустриалдық-инновация-

лық даму стратегиясының лайықты серігі 

болатынына және де «Қазақстан–2030” 

даму стратегиясын іске асырудың сенімді 

тірегі бола алатынына сенімдімін.  

Қазақстан аумағында көптеген ғасыр-

лар бойы әлеуметтік бағдарланған қаты-

нас тар, өзара көмек қарым-қатынастардың 

үстемдік алғаны,  ұлттық дәстүрлерге тән 

отбасылық қағидалардың мықты болғаны 

біздің бәрімізге аян. Ол осы дәстүрлердің 

негізінде қазірде де саяси биліктің 

әлеуметтік бағдарланған ұйымы ретіндегі 

мемлекет саясатын жетілдіру қажеттігі 

жайлы көрнекі дәлелдейді. Сонымен, 

бізде бұл модель қанымызға, біздің ділі-

мізге сіңген және де ел Президентінің 

Тәуел сіздік алған 20 жыл ішінде жүргізген 

ре формаларының бәрі осы ақиқатты рас-

тайды.

Республика Президенті өзінің Қазақстан 

халқына жыл сайынғы Жолдауында 2011 

жылы әлеуметтік саясаттың басты аспектісі 

ретіндегі тұрғындардың еңбекпен 

қамтылу жаңа стратегиясын алға 

тартты,  біздің экономикамыздың аса ірі 

кадрлық резерві ретіндегі  өздігінен 

қамтылған тұрғындарға ерекше көңіл 

аударды, ауылдық кәсіпкер лікті дамыту 

бойынша кешенді шаралар әзірлеуді 

тапсырды.  2012 жылы өзінің ке 

зекті 

Жолдауында  ол оны белсенді жыл дам дата 

іске асырудың қажеттігін дәлел деді.

Еңбекпен қамтылу жаңа стратегиясының 

бірегейлігі, жұмыссыздың жұмыссыздығы 

үшін емес, кәсіп алу үшін грант алатын-

дығында болып отыр.

Біреуге қолын жайып қарап отырғанның 

қауіптілігі және азаматтық бастаманың 

даму қажеттілігі, тұтынушылық емес 

жағдайды өзгерту және жұмысбастылық 

жағына акценттерді өзгерту қажеттілігі 

жоғары мемлекеттік деңгейде ұғын-

дырылғаны қуанышты-ақ.

Мұндай көзқарастың басымдылығы 

мемлекеттік бюджет пен салық төлеу ші-

лерге қысымның әлсізденуінен, қолдауды 

нағыз қажет ететін адамдарға  көмек көр-

сетуге мүмкіндік беретін, мемлекеттік жәр-

демақыдан еңбек етіп тапқан ақы артық-

шы лығын ынталандыратын, кәсіпкерлер 

мен жалданған жұмыскерлердің мүдделері 

келісілетін еңбек қатынасының жаңа тип-

терін белгілеуде байқалады.

Еңбекпен қамту стратегиясымен тығыз 

байланысқан әлеуметтік саясаттың біздің 

пікірімізше, басты аспектісі және де оның 

тамаша тірегі Қазақстандағы әлеуметтік 

жұмыстар институты болып табылады. 

Қазақстан Республикасының  2008 

жылғы 29 желтоқсанында қабылданған 

«Арнайы әлеуметтік қызметтер туралы» 

Заңына сәйкес, әлеуметтік жұмыс – қиын 

тұрмыстық жағдайға тап болған тұлғаларға 

(отбасыға) арналған арнайы әлеуметтік 

қызмет көрсету. Оның үстіне, әлеуметтік 

қызметкер – арнайы әлеуметтік қызмет 

көр сететін және (немесе) қажетті біліктілігі 

бар, белгіленген талаптарға сай келетін, 

ар найы әлеуметтік қызметтің қажеттілігін 

бағалауды және анықтауды жүзеге асы-

ратын қызметкер.

Мұнда, заңда тұлғаның (жанұяның) 

қиын тіршілік жағдайда тұрғаны мойын-

да луы мүмкін негіздердің тәртіптік тізімдері 

кел тіріледі.  Оның үстіне, осы заңда әлеу-

мет тік қызметкердің статусын реттейтін 

жал ғыз 16-шы бап қарастырылған. Атал-

ған институт көптеген елдерде бөлек заң-

мен реттелетінін айта кеткен жөн. Біліктілік 

көтеру бес жылда кем дегенде бір рет 

қарастырылатыны түсіністік туғызады. Бұл 

– технологиялардың, оның ішінде әлеу-

меттік технологиялардың лезде өзгеріп 

оты ратын, ал ғылымдағы жаңалықтардың 

жыл сайын ашылып отыратын кезінде 

болып отырған жағдай.

Әлеуметтік қызметкердің іс-әрекеті 

арқылы тәжірибеде мемлекеттің әлеуметтік 

саясаты іске асырылып отыратынын есте 

ұстау қажет.  Әлеуметтік жұмыстарды жүзе-

ге асыру маңызды қоғамдық-саяси фак-

торға айналып отыр.   

Әлеуметтік қызметкер институты әлеу-

меттік көмекті қажет ететіндерге қаржылық 

қы зметпен шектелмеуі тиіс ұғымынан шы-

ға отырып, енгізіледі.  Мемлекет әлеуметтік 

қызметкер алдына, олардың клиенттеріне 

әлеуметтік көмекке тәуелділіктен арылту, 

еңбек нарығында болып тұратын процес-

терге  бір кездегі жұмыссыздарды қосу 

міндеттерін қояды. Болашақ қаланатын 

және өзін-өзі ақтайтын, әлеуметтік мем-

лекет дамуының басқа да принциптері іске 

асырылады. Оларға жататындар: а) 

әлеуметтік қамтамасыз ету саласында өзін-

өзі басқару; б) қарттық бойынша қамтама-

сыз ету; в) тәуелсіз қайырымдылық көмек 

жүйесін дамыту.

Сонымен, кедейшілікті алдымен әлеу-

меттік қызметкер «емдеп жазуына» мін-

детті, әлеуметтік «ауру» ретінде қарас ты-

рылуы тиіс. Осыдан шыға отырып, аталған 

инс титутты қолдау үшін әлеуметтік қыз-

метк ерлерді даярлау және қайта даярлау 

ұлттық орталығын ашудан бастап, әлеу-

меттік қызметкердің өзіне ерекше әлеу-

меттік және еңбек кепілдігін беруге дейінгі 

ауқымды шаралар қажет.

Әлеуметтік жұмыс басқа да әлеуметтік 

институттардың қызмет атқаруымен тығыз 

байланысқан – отбасы, сот төрелігі, ден-

сау лық сақтау, ағарту, еңбек – және де 

солармен бірлесе адамның толыққанды 

әлеуметтік өмір сүруіндегі қажеттіліктерін 

қанағаттандыру процесін дамытуға 

көмектеседі. Әлеуметтік жұмыстардың 

ерекшеліктері, бұл әлеуметтік институт, 

бірінші кезекте адамға өзінің пайдаланыл-

маған ресурстарын табуға және оларды 

пай 

далануға мүмкіндік береді, мұнда 

ұжым дық көмек, мемлекеттік және ерікті 

қоғам дық ұйымдар көмегінің мүмкіндікте-

рін тарта отырып,  өзінің жеке проблемала-

рын шешу және қоғамның толыққанды 

мүшесі ретінде сезіну үшін өзінің бар күшін 

салуға мүмкіндік беруден тұрады.

Біздің қоғамымыздың ерекше қамқор-

лық пен қолдауды қажет ететін тұлғаларға 

көңіл бөлу мен ортақтасу сезімінің тапшы-

лығын, олардың шын сұранымдары мен 

қажеттіктерін есепке алудың жеткіліксіздігін 

сезінуі оларға медициналық көмекті 

жақсарту туралы үндеулерден, әлеуметтік 

көмекті түбегейлі шараларға жетілдіруге 

– елде әлеуметтік қамтамасыз ету бірыңғай 

мемлекеттік жүйенің ажырамас бөлігі 

ретін дегі қарт азаматтарға әлеуметтік қыз-

мет көрсетудің кең жүйесін жасауға көшуге 

мін деттейді.

Сондықтан да бүгінгі күнде әлеуметтік 

қызметкер институтын әрі қарай енгізу 

және іске асыру бойынша шараларды кү-

шей тудің, оның мәртебесін арттыру және 

жоғары мемлекеттік деңгейде дамытуға 

қолдау көрсетудің аса қажеттігі туындап 

отыр.

Қазақстан Республикасының Еңбек 

кодексіне кейбір қызметкерлер санаттары-

ның еңбегін реттеу бөліміне әлеуметтік 

қыз меткердің еңбегін реттеу туралы тарау 

ен гізуді  ұсынамыз.

Мемлекеттік барлық құрылымдарды 

жаң ғырту мен белсенділігін күшейту қа-

жет тілігімен үздіксіз байланысқан келесі 

проблема–  мүгедектерді әлеуметтік 

қол дау және оңалту.  Бұл проблема бү-

гінде аса өткір болып тұр. Әсіресе бұл  

проблеманың не гізінен атқарушы биліктің 

бірде-бір бағ дарламалық құжаттарында 

орнын таппай отыр ғаны, бұл мәселе бо-

йын ша ешқандай жедел шаралар қабыл-

дан бай отырғаны өкінішті-ақ,  тек шенеу-

ніктердің ресми түр де гі мінбеден айтылған 

сөздері мен еш сенім туғызбайтын әртүрлі 

жұмыс жоспар ларында кездесетіні бол-

маса.

2008 жылдың желтоқсан айында Қа-

зақстан Республикасының Мүгедектер құ-

қық тары туралы конвенция мен Факульта-

тивті хаттамасына қол қойғаны белгілі.  

Кон венция әртүрлі дене, ақыл және сезім-

дік қиындықтарға шалдыққан тұлғалар 

құ қығын қорғауға бағытталған алғашқы 

жал 

пылай қамтитын халықаралық-құ-

қықтық құжат болып табылады.   

ҚР еңбек және әлеуметтік қорғау ми-

нистрі Гүлшара Әбдіқалықованың 

айтуынша, Мүгедектер құқығы бойынша 

конвенцияны Қазақстан 2012 жылы 

бекітетін болады.  

Конвенцияға қол қойылғанына үш жыл 

өткеніне қарамастан, «2010-2011 жж. 

мүмкіндігі шектеулі адамдардың өмір сүру 

сапасын жақсарту және құқықтарын 

қамтамасыз ету бойынша ұзақ мерзімдік 

перспективаға Ұлттық жоспар әрекетін» 

дайындау жоспарланған. Бұдан заңды 

сұрақ туады: неліктен екі жыл бойына 

мүгедектер мемлекеттік биліктің 

қамқорлығы мен аялы алақанынан тыс 

қалған?  

Конвенция мен оған Факультативті 

хаттамаға қол қойғаннан кейін Қазақстан 

еңбек, әділетті сот, білім беру, денсаулық 

сақтау, жұмылдырылуға қамтылу 

мәселелерінде мүгедектердің құқығын 

қамтамасыз ету бойынша тиісті шаралар 

қабылдауға міндеттенеді.

Қазақстан қоғамы «Ардагерлер 

мәртебесі туралы» кешенді заңды 

әзірлеуге және қабылдауды қажет етеді, ол 

осы күнге дейін елдің заң шығарушы 

тәжірибесінде жүзеге асырылмай келеді 

және жобасы әлі күнге дейін әзірленген де, 

қабылданған да жоқ. Бұл – біздің нақты 

өміріміз, тарихымыз бен мәдениетіміздегі  

аса маңызды әлеуметтік аспект.  Өйткені 

бұл ел алдында өз борышын өтеген адам-

дарға деген құрмет, ұрпақтар жалғастығын 

және отансүйгіштік тәрбие мәселелерін 

тікелей көтереді.  

Сонымен бірге  1992 жылдың 18 жел-

тоқ 

санындағы «Семей сынақ ядролық 

поли гонында ядролық сынақ салдарынан 

зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік 

қор ғау туралы», 1995 жылдың 28 сәуірін-

дегі «ҰОС қатысушылар, мүгедектер және 

оларға теңдестірілген тұлғаларды әлеумет-

тік қорғау және жеңілдіктер туралы» ҚР 

заңдары қайта қаралуы тиіс. Оның ішінде, 

Чернобыль АЭС және Семей ядролық 

поли гонындағы апат салдарларын жою 

бары с ында  өз  борышын  орындаған  әскери 

қыз метшілерді әлеуметтік қорғауда сара-

ланған тәсілдер мәселесі де бар. 

Аталған санаттағы азаматтар үшін 

өмірлік мүгедектікке шығу және медици-

на лық қайта куәландыру рәсімдеріне қа-

тыс ты проблемалар шешімін таппай келеді. 

Радиациялық сәулеленумен байланысқан 

аурулардың тізімін негізсіз қысқарту қайта 

қарауды талап етеді. Әрине, бұл – ҚР 

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау 

министр лігіне қойылатын сұрақ. Аталған 

тізімнен алынып тасталған ауруларды 

қалпына келтіру керек, оның үстіне, көрші 

ТМД елдерінің тәжірибесі көрсеткендей, 

алып тасталған аурулар санатының радиа-

циялық сәулеленуге тікелей қатысы бар.

 Елбасы өз Жолдауында зейнеткерлік 

заңдылықты жетілдіру қажеттігінің 

маңы зын  да атап өтті.

Зейнеткерлік заңдылықты жетілдіру 

және әлеуметтік әділеттілікке қол жеткізу 

мақсатында әскери қызметшілерге, құқық 

қорғау органдары қызметкерлеріне, 

аталған азаматтар санатына зейнеткерлік 

төлемді есептеуді теңдестіру және оңтайлау 

мақсатында зейнеткерлік төлем  және 

қайта есептеу тәртібін қайта қарау қажет, 

сонымен бірге  1992 жылғы 18 желтоқсан-

дағы «Семей сынақ ядролық полигонында 

ядролық сынақ салдарынан зардап шеккен 

азаматтарды әлеуметтік қорғау туралы»  

жоғарыда аталған заңдармен қамтылған 

Бұған дейін 2012 жылы ақырзаман болады дегенді жиі естідік. Бұл 

Америка құрлығындағы майя тайпасының күнтізбесінен шыққан екен. Бұл 

тайпа қай елдің құрамына кіреді, бүгінде осы күнтізбесін пайдалана ма?

Ерден БЕКМҰРАТ, Алматы

Майялардың жалпы саны 6 млн деген 

дерек бар. Негізінен, Орталық Амери ка да 

өмір сүреді. Олар өздерінің ана тілін де 

сөйлейді. Бірақ көпшілігі, әсіресе жас тар 

испан тіліне көшкені туралы айтылады. 

Ежелгі майя өркениетінің ұрпақтары әйгілі 

күнтізбесін өте ертеде жасаған. Колумб 

Американы ашқанға дейін құрастырылған 

екен. Майялықтар бір мемлекетте ғана 

емес, бірнеше елде өмір сүреді. Негізінен, 

Мек сиканы мекендейтін тайпа өкілдері 

аталған елдің Чьяпас, Кампече, Юкатан, 

Кинтана-Роо және Табаско штатына 

қоныстанған. 600 мың майялық Белиз 

елінде тұрады. Сонымен қатар Гондурас 

пен Сальвадорда да тіршілік етеді. Бір 

қызығы, 12 млн халқы бар Гватемала хал-

қының тек жартысы өзін майялықпын деп 

есептейді. Майялықтардың дені өрке-

ниетті мемлекеттерде тұратындықтан, кө-

не күнтізбені толықтай пайдаланды деп 

айту қиын.

Әлеуметтік мемлекет – азаматтық ортақ мақсат

V шақырылымдағы ҚР 

Парламенті Мәжілісі қыз-

метіне кіріскелі де екі ай өтті. 

Биылғы жылғы Елба сының 

Қазақстан халқына 

«Әлеуметтік-экономика лық 

жаңғырту – Қазақстан 

да муы ның басты бағыты»   

Жол дауында атап өткен дей, 

біздің алдымызда тұр  ған 

ерекше миссия мен аса зор  

өзгерістерді  біз  бо йы  мызға 

сіңіре, сезінуіміз қажет.   

және де Чернобыль АЭС апат салдарын 

жою барысында өз борышын орындаған 

аза маттардың зейнеткерлікке шығуын да 

қайта қарау қажет.  

Өйткені Қазақстандағы зейнеткерлер-

дің саны да айтарлықтай көп те емес, олар 

экономикалық белсенді тұрғындардың 

шамамен 10 пайызын ғана құрайды. Зей-

нет керлер бізде аз деп айтуға да болады. 

Азаматтық қоғамның сабақтастығының 

және ілгері қарыштап дамуының маңызды 

элементі жастар саясаты болып табылады.  

«Қазіргі заманғы қоғам жастарды тарих 

субъектісі ретінде, өзгерістердің ең маңыз-

ды факторы ретінде, жаңа идеялар мен 

бағдарламаларды ұстаушылар ретінде, 

ерекше түрдегі әлеуметтік құндылық 

ретінде ашуға міндетті». «Жастар – «қазіргі 

тіршілік» және «болашақтағы тіршілік», ол 

аға буынның көзқарасымен барлық уа-

қытта да және де толық сәйкес келмейтін 

идея лар мен көзқарастарды ұстанады. Со-

ған қарамастан, көбіне болашақ қоғамның 

сипаты мен мазмұнын анықтайтын да со-

лар ғана». 

2009 жылғы халық санағына сәйкес, 

Қа зақстанда 14 жастан 29 жасқа дейінгі 

жастар саны барлық тұрғындардың төрттен 

бірін құрайды (4 миллионнан астам адам) 

екен. Бұл – адами капитал бойынша ғана 

емес, идеялық мүмкіндіктері, прогрессивті 

нұсқамалар бойынша да ауқымы зор күш.

Мәжілісте «Мемлекеттік жастар саясаты 

ту ралы» заң жобасы жатыр. Осы заң жо-

басы бойынша көптеген пікірсайыстар, қо-

ғамдық тыңдаулар, дөңгелек үстелдер 

өткі зілді, ол бүгінде Қазақстан қоғамының 

ба сым бөлігінің нақты қызығушығын туды-

рып отыр. Осы заң жобасын депутаттардың 

тал қылауы кезінде сарапшы ретінде жас 

зерттеушілерді, академиялық орта өкіл-

дерін белсенді түрде тартуға шақырамын. 

Одан басқа, өз әріптестеріме, Парламент 

пен оның палаталарының регламентіне, 

шешім қабылдау үрдісі мен қоғамды 

басқару процесіне жастарды нақты тарту 

мақсатында, Үкіметтік сағатқа ұқсас ҚР 

Парламентіндегі Жастар сағатын енгізуді 

ұсынамын.  Ол жастардың бар күш-қайра-

тын жасампаздық арнаға бағыттайды және 

жастардың көбін Отанымыздың дамуына 

нақты үлес қосу мүмкіндігін алу мақсатында 

зерттеушілік белсенділік танытуға қо-

сылуына және еліміздің жоғары заң шыға-

рушы органында көріне алуына мүмкіндік 

жасайды. Оның үстіне, прогрессивтік 

идеясы бар және еліміздің жоғары заң 

шы ғарушы органы алдында сол идеясын 

ЖОҒАРЫДА БАЯНДАЛҒАНДАРДЫ ҚОРЫ ТА КЕЛЕ, 

МЫНАДАЙ ТҰЖЫРЫМДАР МЕН ҰСЫ НЫСТАР ТУАДЫ:

1. Конституциялық идеяны барынша толық және дәйекті іске асыру мақсатында 

әлеуметтік мемлекетті іске асыру Стратегиясын құру қажеттілігі пісіп-жетілді. Оның 

үстіне, бір-біріне өзара көмек көрсету – біздің қанымызға сіңген, бұл – біздің ұлттық 

мәдениетіміздің ажырамас бөлігі. Сондықтан да әлеуметтік мемлекет моделі және оның 

бірыңғай құжатқа ресімдейтін Стратегия  – уақыт талабы және нағыз қажеттілік.

2. Біздің Республикамыздың Тәуелсіздік алған жылдардағы әлеуметтік саясатында 

біраз жоғары нәтижелерге қол жеткізілді және озық идеялар пысықталды, дегенмен 

де еліміздің негізгі құжаттарында жазылған ережелерді іске асырумен байланысқан 

проблемалар да баршылық.

Мысалы, жаңа стратегияда 2020 жылға дейінгі еңбекпен қамтуды, мүмкіндігі 

шектеулі тұлғалардың құқықтары туралы Конвенцияны имплементациялау бойынша 

тақырыпты оңтайлауға сәйкес келетін, мүмкіндігі шектеулі тұлғаларды жұмысқа 

орналастыру және әлеуметтік оңалту бойынша нақты және әрекеттік механизмдерді 

қарастыру қажет.

3.Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіндегі кейбір қызметкерлер 

категориясының еңбегін реттеу туралы бөлімге құқықтық мәртебесін бекітумен, 

әлеуметтік жұмыстар қызметін жүзеге асыруды кепілдеумен әлеуметтік қызметкердің 

еңбегін реттеу туралы тарауды енгізуді ұсынамыз.

4.Әлеуметтік жобалардың Бірыңғай республикалық ақпараттық-аналитикалық 

деректер қорын жасауды ұсынамыз, онда 20 жыл ішінде орындалған және әрі қарай 

орындалатын барлық жобалар, санаттары және жобалардың әлеуметтік бағыттылығы 

бойынша жіктелетін болады, ал мемлекеттік бағдарламалар мен жоспарларды 

әзірлеуде,  Парламенттің заң шығарушы тәжірибесінде бұл нәтижелер сәйкестік 

салаларда мемлекеттік саясатты дәйекті жүргізу үшін дайын (тірі) материал, эмпириялық 

база  ретінде пайдаланылатын болады.

5.Уақыт талабына сай келмейтін, сәйкестік заңдылық актілерін қайта қараумен, 

«Ардагерлер мәртебесі туралы» заңды әзірлеуді және қабылдауды жеделдету қажет.

6.Зейнеткерлік заңнамаларды жетілдіру және әлеуметтік әділеттілікке қол жеткізу 

мақсатында әскери қызметкерлер, құқық қорғау органы қызметкерлерінің зейнетақы 

төлемі мен қайта есептеу тәртібін, зейнеткерлік төлемді теңдестіру және оңтайландыру 

мақсатында қайта қарау қажет.  

7.«Мемлекеттік жастар саясаты туралы» заңның жобасын қарауда заңға 

қатыстылардың өзімен қатынас жасау мүмкіндігін кеңінен қолдану қажет және де  

Парламенттегі Жастар сағатын енгізу туралы мәселені депутаттардың қарауы тиіс.

8.«Еріктілер статусы туралы» Заңды әзірлеудің және қабылдаудың және оның 

заңмен бекітілуін, еріктілер қозғалысын мемлекеттік қолдаудың мақсатқа сайлығын  

қарау қажет.

Сонымен, қазақстандық әлеуметтік саясаттың ең басты мақсатына Қазақстан 

Республикасы Парламент Мәжілісінің қызметінде де, қазір де бар қоғамдық 

институттарды нығайту және бір мезгілде жаңғырту міндеттерін қою керек сияқты. Олар 

бізде,  әсіресе Тәуелсіздік жылдары кеңінен дамуының арқасында кәдімгідей сенімді 

де. Қоғамның шиеленіскені емес, әлеуметтік қақтығысты төмендету жолда рын іздеу, 

әлеуметтік-таптық қаты нас тардың тіпті кейбірінің үйлесімділігіне тал пы ныс жасау – 

әлеуметтік қайта өзге  рістердің мәні, міне, осында жатыр. 

Бақытбек СМАҒҰЛ,

Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты,

«Нұр Отан» фракциясының мүшесі

1

Осындай бағдарламалық және идеялық құжаттарды жасау идеясы жаңа емес. Атап айтсақ,  

2002 жылы Ресейдің Еңбек және әлеуметтік қатынастар академиясы базасында уақытша 

шығармашылық ұжым құрылған болатын.  Оған әлеуметтік проблемалармен айналысатын 47 

жетекші ғалым мен маман кірді.  Отандық және шетелдік тәжірибелерді зерттеу негізінде ұжым 

Ресей Федерациясының әлеуметтік мемлекет тұжырымдамасын әзірледі, ол ғылыми және 

қоғамдық сараптамадан өтті.  Үкіметтің тапсырмасы бойынша 2003 жылы тұжырымдаманы 

Ресейдің министрліктері мен ведомстволары қарап шықты. Нәтижесінде РФ Президенті 2008 

жылы 2020 жылға дейінгі әлеуметтік-экономикалық даму стратегиясын қабылдады. 

Чайнатаундар қайда бар?

Әлемдегі ірі чайнатаундар қай елдерде, қай қалаларда 

қоныс тепкен? Ең көне чайнатаун қай елде?

Бектайлақ АСЫЛХАНОВ, Алматы 

Негізінен, Қытайдан келуші-

лер өте көп шоғырланған, қытай 

ере  же лері мен дәстүрін берік ұс-

тан ған  эт ни калық  топтар  шетелде 

«қала ішін дегі қала» құрып өмір 

сү 

реді. Осындай кварталдар 

«чай натаун» деп аталады. Әлем-

дегі чайнатаун дарда 130 мил-

лион нан  астам  қы тай лық  келім-

сек тұрады. Чай 

на 

таундарда 

азық-түлік дүкендері, мейрам ха-

налар, супермаркеттер, зергерлік 

дүкендері, сақтандыру жә не но-

та риалдық кеңселердің маң дай-

ша жазулары әдетте қытайша, 

вьет  намша және тай тілінде жа-

зы лады. Осындай ғимараттардың 

ал  ды на  келушілерді  арыстан  мү-

сіні қас қайып қарсы алады. Қы-

тайлық квар талдарда банк және 

банкомат бола бермейді, себебі 

қытайлықтар несие алғанды 

ұнат пайды және бір-бірінен қа-

рыз алып жұмыс істей бе реді. 

Жер жүзіндегі бес құрлықта қо ныс 

тепкен ең көне, яғни 200 жыл дық 

тарихы бар чайнатаун дар ды На-

гасаки және Бангкок қа ла ларынан 

кездестіруге бола ды. Ал Азия құр-

лы  ғынан  тыс  ең  ежел гі  чайнатаун-

ның іргесі 1850 жы лы Сан-Фран-

цискода қалан 

ған. Сонымен 

әлем дегі  ірі  чай на таун дар:  1. 

Сид  нейдегі  чайнатаун  (Ав  стра-

лия), 2. Нью-Йорктегі чай натаун 

(АҚШ),  3.  Сан-Фран цис ко дағы 

чайнатаун (АҚШ), 4. Бангкоктағы 

чайнатаун (Таиланд), 5. Брис-

бендегі  чайна таун  (Ав с тра лия), 

6. Париждегі чайнатаун (Фран-

ция), 7. Йоко хомадағы чайнатаун 

(Жа  по ния). 

тұжырымдауға қабілетті әрбір жастың 

Пар ламентте сөйлей алатынын сезіну,  Қа-

зақ станның болашақ көшбасшыларының 

жеке  тұлғалық жаңартпашылық дамуына 

аса ірі ынта мен қарқын беретіні сөзсіз.

Сонымен қатар әрбір қоғамның прог-

ре сі реформаны жүзеге асыру процесіне 

жастар өкілдерінің қатысу дәрежесімен 

анықталатынын да ескеру қажет. Ол, бір 

жағынан, ел халқының құрамындағы оның 

үлесінің көптігіне байланысты да, ал екінші 

жағынан,  жастар, жастық ерекшеліктеріне 

қарай барлық жаңашаға құмарлығынан, 

бейімділігінен. Олар барлық ескіге сыни 

көзбен қарайды, кертартпалық, оралым-

сыз дық, тоқырау атаулының бәріне төзбей-

ді,  өзгерістерді өте зерек қабылдайды. 

Әлеуметтік жобалауды дамыту 

қажет.  Тәуелсіздік алған жылдардан бері 

Қа зақстанда көптеген әлеуметтік бағдар-

ламалар мен жобалар жүргізілді және 

орын далды, оның ішінде үкіметтік емес 

ұйым дар күшімен де. Енді оларды жүйе-

лендіріп, әлеуметтік жобалардың Бірыңғай 

республикалық ақпараттық-аналитикалық 

деректер қорын жасау қажет, онда 20 жыл 

ішінде барлық орындалған және әрі қарай 

орындалатын жобалар санаттары және 

жобалардың әлеуметтік бағыттылығы 

бойынша жүйелендірілетін болады.  Ол әрі 

қарай қоғамдық маңызы зор шешімдер 

мен нормативтік-құқықтық актілерді қа-

был  дағанда сәйкестік жобаларды кедер-

гісіз және жедел пайдалануға және  соны-

мен қатар қоғамдық қатынастардың 

бел 

 

гілі бар саласындағы жобалардың 

тиім  ділігін,  сабақтастығын  және  нәтижелі-

лігін бағалау мүмкіндігін қамтамасыз етуге 

мүмкіндік туғыза алады. 

Әлеуметтік жобалау бағытының және 

азаматтық қоғамның ажырамас ерекше 

белгісінің бірі волонтерлік қозғалыс бо-

лып табылады.  Қазақстандық заңды лық қа,  

шындығында, «Еріктілер мәртебесі туралы» 

заң қажет, ол еріктілердің немесе әдетте –  

волонтерлік деп аталатын қозғалыстың біз-

дің қоғам үшін соншалықты игілікті істе ріне 

құқықтық сипат және заңды күш берер еді.  

Азаматтықты дамытуға және сонымен 

қатар заңгерлік білім беруді оңтайлан-

дыруға мемлекеттік қолдау және оқушылар 

мен жас мамандардың құқықтық көмек 

беруі бойынша, оның ішінде әлеуметтік 

әлсіз қамтылған тұрғындарға қызмет көр-

сете алатын, заң клиникаларының тарам-

дал ған желілерін жасау аса керек, соның 

арқасында олар өздерінің іскерлігі мен  

дағ дысын тәжірибеде дамыта алар еді.  

Ке ңесшілердің өздерін ынталарын кө те ру 

үшін заңгерлік клиникада волонтерлік 

жұмыс уақытындағы еңбек өтілін ресми 

түр де жинақтауға болады ( мүмкіндігінше 

және еңбекақы төлеу мүмкін болмағанда 

зейнеткерлік аударымдарды аударуға).