23
қалыпты жағдайдан тыс, ерсі нәрсе сияқты қарайтын. Ал демократиялық
елдерге олар қажетті шарт. Олар болмаса, билік органдарына сенімсіздік туады,
олар бюрократияланады. Оппозицияда әр топтың талап-тілектері, көзқарастары
ескеріледі. Соңдықтан ағылшын фәлсафашысы Джон Милль демократиядан
оппозицияны алып тастаса, диктатура калады деп тегін айтпаған.
Дегенмен, шиеленіс болған соң одан қайткен күнде де шығу керек. Ол
азаматтық келісім негізінде шешілуге тиіс. Оның екі жолы бар. Біріншісі —
араздық, жаулық, күдіктілік қалпын бұзып, сенім жағдайын туғызу. Екіншісі —
барлық деңгейде адамдардың қарым-қатынас тетіктерін қалыптастыру. Зорлық
зорлықты тудырады. Сондықтан одан аулақ болып, өркениетті жол іздеген
абзал.
Америкалық саясатшы Г. Райфф әрбір есі дұрыс адам ортақ мүдделер тауып,
шиеленістерді реттей, жөнге келтіре білуі керек деген. Батыстың тәжірибесі
жеке адамның еркіндігіне, коғамның ашықтығына, заңның билігіне негізделеді.
Біз үшін олардың бәрін толық орындай қою әлі қиын. Бірақ соған тырысқан
жөн.
Себебі,
олар
ел
тағдыры
үшін
маңызды
шарттар.
Сонымен саяси шиеленістер қоғамның дамуына тән қасиет. Олардың жекелеген
түрі ғана қиратып, бүлдіруге әкеледі. Олай болмау үшін өсіп келе жатқан дау-
дамай, кикілжіңдерді дер кезінде ашып, реттеген, одан да жақсысы олардың
алдын алған ләзім. Оған саяси және қоғамдық өмірдің демократиялық
жағдайында ғана қол жеткізуге болады. Сондықган америкалык саясатшы
Сеймур Липсет (1922 жылы туған) тұрақтылық пен демократияны медальдің
екі жағы деп өте дұрыс санайды.
МОДУЛЬ 3. ШИЕЛЕНІСТІҢ АЛДЫН АЛУ ЖӘНЕ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
6-дәріс. Конфликтті тұлғалар. Қазіргі таңдағы шиеленісті шешу
менеджменті. Шиеленістің алдын алу. Шиеленісті шешу жолдары.
Қақтығысты шешудің жолдарымен айналысатын мамандардың көбі,
қақтығысты басқару процесі көптеген факторларға байланысты, олардың
көпшілік бөлігі басқару әсеріне оңайлықпен берілмейді. Мысалы, жеке
тұлғаның көзқарастары, индивидтердің, топтардың қажеттіліктері мен
мотивтері.
Қалыптасқан
стереотиптер,
түсініктер,
ырымдар
шешімді
қабылдаушылардың әрекеттерін жоққа шығаруы мүмкін. Қақтығыстың түріне
қарай шешімерді іздеумен әртүрлі салалар айналысуы мүмкін: ұжымның
басшылары: персоналды басқару саласы, психолог және әлеуметтанушы бөлімі,
кәсіподақ ұйымы, милиция, сот.
Қақтығыстың шешімдері: қақтығысты тудырушы себептерді тұтасымен
немес жекелеп жою болып табылады, сонымен бірге оған қақтығысқа
қатысушы жақтардың мақсатын өзгерту де жатады.
Қақтығысты басқару – бұл қақтығысты тудырушы себептерін жоюға
(минимазациялауға) қатысты бағытталған әсер, немесе қақтығысқа қатысушы
жақтардың қимыл-әрекетін өзгерту.
24
Қақтығысты басқарудың көптеген әдістері бар. Үлкейте отырып оларды,
әр қайсысының өзінің қолдану ережесі бар саласы болатын, бірнеше топшалар
түрінде көрсетуге болады.
- тұлға ішіндегі: яғни жекелеген тұлғаға әсер тетін әдістер.
- құрылымдық, яғни ұйымдастыру қақтығыстарын жою әдістері
- тұлға аралық әдістер немесе қақтығыстағы қимыл-әрекетттің стилі.
- келіссөздер.
- жауап ретіндегі агрессивті қимыл-әрекеттер, әдістердің бұл тобы тек
шектен тыс шығып кеткен жағдайда ғана, барлық мүмкіндіктер таусылған кезде
ғана қолданылады.
Адамдар арасындағы іскерлік қатынастың рационалды әдісіне болып
ауызша және телефон арқылы сөйлесу жатады.Ауызша қатынастың келесі
түрлері көрсетіледі:әңгіме, дисскусиялар, таластар. Ал жазбаша іскерлік
қатынастың түрлеріне көбінесе іскерлік хат, өтініш, өмірбаян, мінездеме,
түсініктеме, довереность, протокол т.б.
Қақтығысты ситуацияны жасаудың басында немесе қақтығыстың өзінің
жүзеге асуының басында оған қатысушы жақтар, форманы, өзінің бұдан кейінгі
қимыл-әрекетінің
стилін,
таңдау
қажет,
және
бұл
олардың
қызығушылықтарына неғұрлым аз дәрежеде ықпал етуі керек.
К.Томас және Г.Килмен қақтығысты ситуациядағы қимыл-әрекеттің бес
негізгі стилін бөліп қарастырады:
-бейімделушілік, орын беру;
- бас тарту;
- қарама-қарсы күрес;
- әріптестік қызмет;
- келіссөзге келу.
7-дәріс. Келіссөз және оны жүргізу. Келіссөз жүргізу стратегиясы мен
динамикасы. Амалдары мен тиімді жолдары.
Қарым-қатынас
серіктерінің
жеке-психологиялық
ерекшеліктері
(мұғалімнің де, оқушылардың да, студенттердің) көбінесе коммуникативтік
қиындықтардың себебі болады. Оның түсіндірілуі, біріншіден, осы қиындықтар
кем дегенде үш күштердің өзара байланысы мен өзара әрекеттерінің нәтижесі:
оқытушының, студенттің даралық –психологиялық ерекшеліктері және
олардың бір-бірін қабылдауы.
Е.А. Климов атап көрсеткендей, адамдардың жеке-психологиялық
ерекшеліктерін бейнелейтін іс-әрекеттің даралық стильдерінің сәйкес келуі –
олардың қиналмай қарым-қатынас жасауларының негізгі шарттарының бірі.
Шиеленіскен жағдайларды алдын алу, оны басқара білу, ұжымдағы
психологиялық ахуалдың сақталуы үшін түрлі әрекеттер қолданылады:
- шиеленісті жағдайлардан шыға білу, шиеленісті алдын алу;
- қарсы жақтағыларды ортақ келісімге келуге икемдеу;
- толеранттылық;
- ынтымақтастық;
- келісімге, мәмілеге келу (компромисс)
- шиеленісті жағдайды тиімді шешудің жолдарын қарастыру;
