Тақырыбы: «Жұмыссыздық мәселесін зерттеу және шешу жолдары»

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министірлігі

Қарағанды облыстық білім Департаменті

Ақтоғай аудандық Білім бөлімі

Шашубай қонысы «Мектеп – балабақша кешені» (мектеп жанындағы интернатымен) ММ

Бағыты: Экономикалық және әлеуметтік процестерді зерттеу

Жобаның авторлары: 9 «А»сынып оқушысы Қуанышбек Зарина

8 «А» сынып оқушысы Кәрімхан Қуанышбек

Жетекшісі: Экономика пәнінің мұғалімі Ныгметуллина Шб.К

Қарағанды 2009

Оқушылардың таңдаған тақырыптары, бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі болып табылады.

Жобаның авторлары теориялық негіздерді практикада жүзеге асыруды көздеп отыр. Шашубай кентінің тұрғындарының әлеуметтік- тұрмыстық жағдайдарын оның ішінде жұмыссыздық деңгейін анықтап, қоныстың статистика бөлімімен байланыс жасай отырып, әр түрлі тәсілдерді ( сауалнама жүргізу, жеке тұрғындармен тілдесу т.б) пайдаланып зерттеу жүргізген.

Зерттеу бөлімінде халықтың экономикалық құрылымын анықтай келе, олардың арасындағы жұмыссыздықтың туындау себептерін анықтап, оның шешу жолдарын ұсынып отыр.

Жоба келешекте өз жалғасын табады деген сенімдемін.

Жоба « бес» бағасымен бағаланды.

Ғылыми жобаның жетекшсі экономика пәнінің мұғалімі:

Ныгметуллина Ш.К.

1.Кіріспе................................................................................................................ 3

1.1 Қазақстан республикасындағы еңбек нарығының даму тенденциясы... 3

1.2 Тұрғындар құрылымы................................................................................... 7

2.Зерттеу бөлімі...................................................................................................... 9

2.1 Қазақстандағы жұмыссыздар саны туралы деректер.................................9

2.2 Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық деңгейінің өсу себептері...11

2.3 Мемлекеттік бағдарлама бойынша бөлінген жұмыс орындарының саны...12

2.4 №1 Зерттеу..........................................................................................................14

2.5 №2 Зерттеу..........................................................................................................15

2.6 №3 Зерттеу..........................................................................................................16

3. Жұмыссыздық және жұмыссыздықпен қамту..................................................17

4.Қортынды...............................................................................................................20

Пайдаланған әдебиеттер тізімі.............................................................................21

Оқушылар өз жобаларында жұмыссыздықты теориялық тұрғыдан меңгеріп, Қазақстан Республикасының кейінгі үш жыл көлеміндегі жұмыссыздық деңгейімен таныса отырып (ақпарат құралдарынан), өздері тұратын қоныс тұрғындарының экономикалық-әлеуметтік жағдайын зерттеп, жұмыссыздық деңгейін, оның туындау себептерін анықтай келе, болашақта осы мәселені шешу жолдары ретінде өздерінің экономикалық білім негіздері, кәсіпкерлік негіздері курсынан алған білімдерінің нәтижесін көрсете отырып, «Шашубай» жеке шаруашылық серіктестігін ұйымдастырудың бизнес жоспарының жобасын ұсынып отыр.

Жаһандық қаржы дағдарысы көптеген тұрғындарымыздың арасында жұмыссыздық санының артуына, нәтижесінде халықтың материалдық жағдайының біршама төмендеуіне әкеліп соғып отыр.

Бұл мәселені шешуде ҚР президенті Н.Назарбаевтың «Жол картасы» бағдарламасы шеңберінде бюджеттен қыруар қаржы бөлініп, еңбек рыногын тұрақтандыруда жаңа жұмыс орындарын ашып, жаңа кәсіби мамандықтар бойынша мамандар дайындап, басқа да қоғамдық жұмыстарға тартуды дұрыс ұйымдастыруды ұсынып отыр.
Мақсаты: Жұмыссыздық деңгейін төмендету шараларын қарастыру

Міндеттері:

1) Зерттеуді теориялық тұрғыдан оқы білу;

2) Кенттегі жұмыссыздар санын анықтау; жұмыссыздықтың пайда болу себебін анықтау;

3) Жаңа жұмыс орындарын табудың әдіс-тәсілдерін ұсыну.
Жаңалығы:

Елімізде қазіргі таңда шешімін табу үлкен қиындықтар туғызып отырған макроэкономикалық проблемасы жұмыссыздық деңгейін азайтуда болғандығына «экономикалық білім негіздерін» оқып отырған жоғарғы сынып оқушыларының өз үлестерін қосып, зерттеу жүргізе отырып,оны шешу жолдарын ұсынады.\

Егер оқушылар ұсынған жұмыссыздық деңгейін азайту әдіс-тәсілдері оң нәтиже беретін болса, мектепте оқылатын экономика курсының бағдарламасына практикалық тапсырмалар ретінде бірнеше есептеулер мен ситуациялық жағдайлар енгізуге мүмкіндік туады және оң нәтиже береді деген сенімде.

1.1ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕҢБЕК НАРЫҒЫНЫҢ ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯСЫ[6]

ЖҰМЫССЫЗДЫҚ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ

Жұмыссыздық дегеніміз – әлеуметтік–экономикалық құбылыс, осы құбылыс кезінде елдің экономикалық белсенді халқының бір бөлігі біршама уақыт не тұрақты жұмыссыз немесе жалақысыз болады. Жұмыссыздықтың түрлері олардың пайда болу себептеріне қарай өзгешеленеді: Уақытша жұмыссыздық жұмыспен қамтылғандардың өз ынталары бойынша жұмысты ауыстырумен байланысты, осындай жұмыстағылар өздеріне ыңғайлырақ жұмысты өз еріктерімен іздейді. Мұндай жұмыссыздық әрқашан және барлық жерде болады. Құрылымдық жұмыссыздық ғылыми – техникалық прогрестің, өнеркәсіптің жаңа салаларының ашылуларының ықпалымен өндіріс құрылымының өзгеруінен туындайды. Осындай жағдайға байланысты жұмыс күшіне ұсыныс пен сұраныс арасындағы сәйкессіздік пайда болады. Кезеңдік жұмыссыздық өндірістің құлдырауы, экономикалық дағдарыстар кезінде, кәсіпорындар жаппай күйзеліске ұшырайтын, жұмыспен қамтылғандар саны көптеп қысқаратын жағдайларда пайда болады.Соңғы жылдары жұмыссыздық халықтың қалың топтарын қамтуда және барған сайын ұлғайып келеді. Оның деңгейі экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымына (ЭЫДҰ –ОЭСР) кіретін елдердің барлығында дерлік өсу үстінде. Тіпті экономикалық өсудің жоғары қарқындары белгіленген дамушы елдердің көпшілігі халық санының өсуінен қалып қоймаулары үшін біршама жылдам қарқындармен жұмыспен қамтуды ұлғайту мәселесін әрең игеріп отыр. Шығыс Еуропа және ТМД елдерінде кепілденген және толық жұмыспен қамтылуға ұзақ жылдар бойы дағдыланып қалған адамдар, кенеттен мемлекеттік секторды қайта құру мен

3

жеке секторда жұмыс орындарын ашудың баяу қарқындары себебінен жұмыспен қамтылу кепілдігінен айырылып, жұмыссыздықтың өсу проблемасын бастан кешірді. Тіпті экономикасы өрлеу үстіндегі елдерде де жалақы деңгейінің төмендеуі байқалады. Жұмыссыздық – экономикалық өсу жетістіктерінің адам дамуына ықпалын азайтатын құбылыс. Біріншіден, ол адамдар мен үй шаруашылықтарының белгілі бір бөлігін (кейде едәуір көлемін) экономикалық әрекет жағдай жасайтын мүмкіндіктерге қол жеткізуден айырады. Олар үшін адам даму жағдайлары едәуір нашарлайды. Екіншіден, жұмыссыздық (әсіресе, ұзақ мерзімді, тоқыраулы) еңбек дағдыларын жоғалтуға, яғни жинақталған адам капиталынан айырылуға ұшыратады және осылыайша ол адам дамуына теріс ықпалын тигізеді. Үшіншіден, жұмыссыздық тек жеке адамдардың ғана емес, сонымен бірге жұмыссыздардың әл–ауқатының деңгейін қолдауға, мемлекетердің жұмыспен қамту жөніндегі түрлі бағдарламаларын іске асыруға байланысты елеулі әлеуметтік шығындарға ұшыратады, ал мұндай жағдай адам дамуына анағұрлым тиімді бағытталуы мүмкін ресурстарды қоғамнан оқшауландырады. Жұмыс іздеушілер санының жұмысқа қабілеттілердің жалпы санына қатынасын жұмыссыздық деңгейі деп атайды. Оны процентпен өлшейді. Елдегі жұмыссыздық деңгейі неғұрлым жоғары болса, халықтың өмір сүру деңгейі соғұрлым төмен түскен. [1]

мемлекет жұмыс орны саны мен еңбекке қабілетті халық санының толық тепе-теңдігіне қол жеткізе алмады. Экономистер жұмыссыздық деңгейінің 5-6% мөлшерін табиғи санайды.

Жұмыссыздарды тіркеумен және олар үшін жұмыс орындарын таңдаумен арнайы мекеме еңбек биржасы айналысады.

4

Мемлекет ресми тіркелген жұмыссыздарға жәрдемақы төлейді. Еңбек биржасына баруды және жұмыс іздеумен айналысуды жалпы доғарған адамдар бар, себебі олар көмек алудан көмек үзген, еңбекке орналасу үмітінен айырылған, әлеуметтік құрдымға түскен. Олар жұмыссыздардан да гөрі нашар күйде, өйткені экономикалық тұрғыдан белсенді халық тізімінен шығып қалған. Ресми түрде жұмыссыздарға жұмыс жоқ болса да оны белсенді іздеп жүрген және жұмысқа дереу кірісуге дайын адамдарды жатқызады. Егер адам аптасына бірнеше сағат жұмыс істесе де, оны жұмыссыздарға қоспайды, әрине ол үшін толық апта жұмыс істеген бір ғанибет болар еді. Қазақстанның өтпелі экономикасында бұндай адамдар саны өте көп, себебі көптеген кәсіпорындар толық емес жұмыс аптасы немесе толық емес жыл жұмыс істеуге көшкен, ақы тқленбейтін шарасыз демалыстар айлар бойы созылады. Жұмыссыздардың нақты санын есептеу өте күрделі, өйткені жұмыс істегісі келетіндердің барлығы бірдей еңбек биржасына тіркелгендер, шын мәнсінде бір жерде қосымша табыс табады, бірақ олар бұны жасырады және өзіне сәйкес келетін жұмыс табуға үміттенеді.

5

Егер Қазақстанда жұмыссыздықтың ресми деңгейі 4,2% болып тіркелсе, онда елде қанша жұмыссыз бар









6

1.2 ТҰРҒЫНДАР ҚҰРЫЛЫМЫ[4]

қамтылған қабілетсіз құрамынан

тұрғындар шыққандар

Экономикалық белсенді 16 жасқа дейінгі жұмыс істеуге

халық(жұмысшы күші) балалар, зейнеткерлер, қабілетті, бірақ

(16-63жас аралығындағылар) 58 жастан асқан әйелдер, оны іздеуге

жұмыс істей алмайтындар 63 жастан асқан еркектер тырыспайтындар

мүгедектер, тұтқын ретінде (үй шаруасындағы)

мерзімін өтеп жатқандардан әйелдер, күндізгі

басқа бөлімде оқитын

студенттер

Жұмыс істеу қабілетіндегі

жастар

16 - 58 жастағы әйелдер

фрикциондық

Жұмыс орнын іздеу экономиканың мамандықтың кейбір жұмыстардың

немесе тосу құлдырауы бір түрлеріне маусымдық болуы

сұраныстың (ауыл шаруашылық,)

өсу немесе демалыс,

төмендеуі орындарындағы

қызмет көрсету
игерген кәсібіне тауар нәтижесінде көпшілік

және еңбек ақы нарығының адамдарға жаңа мамандық

көлеміне бәрінде пайда игеруге тура келеді

болады

8

Зерттеу бөлімі
2. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖҰМЫССЫЗДАР САНЫ ТУРАЛЫ ДЕРЕКТЕР[8]
Қазақстанның Статистика агенттігінің 2008 жылдың қараша айындағы соңғы дерегі бойынша жұмыссыздар саны 558.9 мың болған, ал Президент жанындағы стратегиялық зерттеулер институтының экономисі жұмыссыздар саны 1 миллионға жуықтады деп мәлімдейді.

Қазақстандағы кейбір ақпарат құралдары, жұмыссыздар саны күннен күнге көбейіп, жақын арада олардың саны 900 мыңға жету қаупі бар екенін айтуда.

9

қоссаңыздар, жалпы республикадағы жұмыссыздар саны 1 миллионға жетеді. Алайда, бұл жерде мынадай жайтты ескеру керек. Жұмыссыздардың арасында, шын мәнісінде мемлекеттің көмегіне зәру азаматтар бар. Ал енді біреулері бірнеше жыл көлемінде жұмыс істеуге талпынбайды да. Олар мемлекеттік салықтарды айналып өтіп, өзінің күнделікті табысын тауып жүргендер. Маман жұмыссыздықтың, әсіресе, соңғы уақыттары белең алғанын жоққа шығармайды. Алайда, жағдай үкіметтің қолға алып отырған шараларына тікелей байланысты екендігін де мойындау қажет дейді ол. Әрине, 900 мың дегеніміз өте көп, Алайда, үкімет пен жұмыс берушілер арасында жасалған келісімдер жағдайды біршама жеңілдетуі мүмкін. Сонымен қатар, жұмыссыз қалған азаматтарды басқа да қоғамдық жұмыстарға жұмылдыру, мамандығын өзгерту мақсатында қайта оқыту да өз нәтижесін береді деп ойлаймын. Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметі бойынша, 25 кәсіпорынның қызметі тоқтап, 72 мың адам жұмыссыздар қатарын толықтырған. Осылайша, республика бойынша жұмыссыздар саны 9 пайызға өсіпті. Министрліктегілер мұның сыртында 10 мыңға жуық адам мәжбүрлі демалысқа жіберілді. Еңбеккерлерге жалақысын төлей алмай жатқан өндіріс орындарындағы жағдай да мүшкіл дегенді айтады. Ресми дерек бойынша, жұмыссыздық, әсіресе, оңтүстік өңірде етек алған.

Халықтың жұмыспен қамтылуын ішінара зерттеудің алдын ала деректері бойынша 2009ж. I тоқсанда жұмыссыз халықтың саны 582,8 мың адамды құрады немесе өткен тоқсанға қарағанда 23,6 мың адамға (4,2%-ға) көп хабарлайды ҚР статистикалық агенттігі.

10

14.04.2009

2.2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЖҰМЫССЫЗДЫҚ ДЕҢГЕЙІНІҢ ӨСУ СЕБЕПТЕРІ

Тәуелсіздік алғаннан бері елдегі өндіріс орындарынын жекешелендіру нәтижесінде Қазақстан халқының жұмысқа қабілетті бөлігі және кәсіпкерлікпен шұғылдануға бетбұрыс жасады. Біразы жеке кәсіпорындарын ашып, бизнеспен шұғылдана бастады. Нарықтағы бәсекелестік нәтижесінде осы кәсіпорындар өз шығындарын толық жауып, пайда табу қабілетінен айырыла бастады. Осы шығындарды жабу мақсатында жұмысшылар кестесін қысқарту нәтижесінде көптеген жұмысшылар «далада» қалды. Кейбір шағын кәсіпорындар өздерінің күйреулерін мойындады. Осындай дағдарыстан шығудың шараларын ойластырған үкімет елдің экономикасын көтеру мақсатында Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту үшін ІІ дәрежелі банктерде төменгі пайызбен несиелер беруді ұйымдастырып, салатын салық мөлшерін азайтты. [2]

11

2.3 МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМА БОЙЫНША БӨЛІНГЕН ЖҰМЫС

2005жылы бектілген 2007-09 ж.ж жұмысбастылық бағдарламасына сәйкес, жоғары деңгейде жұмысбастылықпен қамту, жұмыссыздықты азайту, жаңадан жұмыс орындарын ашу мақсаты айқындалды. Бұл мақсатқа жету иновациялық жобаларды тарату арқылы жүзеге асырылды. Мемлекеттік және салалық бағдарлама бойынша 2006-07жж -902,1мың жұмыс орны, белгілі бағытталған топқа ұйымдастырылған әлеуметтік жұмыс орындар, қоғамдық жұмыстарда уақытша жұмысбастылықты дамыту.

• 
  сұранымын ынталандыру;
  
• 
  кәсіпкерлік ортаны қалыптастыруға ықпал жасау;
  
• 
  инвестициялық шараларды ынталандыру және жаңа жұмыс орындарын құру;
  
• 
  адам капиталының сапасын арттыру;
  

• 
  жоғары деңгейде жалақы, пайда табуға мүмкіндік жасау.