Постановление Правительства Республики Казахстан от 26 марта 2014 года №258 «о стратегическом плане Министерства образования и науки Республики Казахстан на 2014 2018 годы»

2-бөлім. Ағымдағы жағдайды талдау және тәуекелдерді басқару

Сонымен бірге, мектепке дейінгі қызмет көрсету сапасын арттыруда 2013 жылдан бастап күндіз қысқа уақыт болатын шағын орталықтардың саны 855 бірлікке қысқарып, 4593 бірлікті құрады. Бұл ретте күндіз толық мерзімді шағын орталықтар 2213 бірлікті құрайды (2013 жылы – 2254, 2014 жылы - 2194).

Сондай-ақ, жекеменшік балабақшалар желісін кеңейту бойынша жұмыстар жүргізілуде. 2013-2015 жылдар аралығында 655 жекеменшік балабақша ашылып, олардың саны 1553 құрады (2013 жылы - 898 бірлік, 2014 жылы - 1261 бірлік). Бұған қолданыстағы заңнаманы жетілдіру өз дәрежесінде септігін тигізді.

Сондай-ақ жекеменшік балабақшалардың білім беру қызметтерін ұсыну процесіне жеңілдікпен салық салу бойынша Салық кодексіне түзетулер енгізілді.

Республиканың мектепке дейінгі ұйымдарында 80,8 мың адам жұмыс істейді (14,6 мың адам - шағын-орталық педагогтары). Соның ішінде педагогтердің 60,7% жоғары, 1,9% - аяқталмаған жоғары, 36,8% – техникалық және кәсіптік білімі 0,6 % - жалпы орта білімі бар.

Мектепке дейінгі білім беру мазмұнына сабақтастықты, үздіксіздікті, инновациялық әдістер мен технологияларды қолданып, бірыңғай талаптарды қамтамасыз ету мақсатында Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін үлгілік бағдарламасы әзірленді. Аталған бағдарламада «Алғашқы қадам», «Зерек бала», «Біз мектепке барамыз» бағдарламаларының жаңартылған мазмұны, Үлгілік оқу жоспары мен Мектеп жасына дейінгі балалардың дамуын критериальді бағалаудың индикаторлар жүйесі кіріктірілген.

1.2) Негізгі проблемаларды талдау

Республикада мектепке дейінгі ұйымдарға орналастыру үшін 545,4 мың өтініштер тіркелген, соның ішінде 3-6 жас - 185,6 мың.

Алматы (72,0%), Маңғыстау (68,7%), Жамбылской (75%), Оңтүстік Қазақстан (75,5%) облыстарда және Астана (64,5%), Алматы (70%) қалаларында қамту республикалық көрсеткіштен төмендігі сақталуда.

Тағы да проблемалардың бірі мектепке дейінгі ұйымдарды бейінді білімі бар педагог кадрлармен толықтыру болып табылады. Тек мектепке дейінгі ұйымдардың 34,8% педагогтары ғана «Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту» мамандандығы бойынша жоғары және техникалық кәсіптік білімі бар.

Олардың ішінде «ҰБАО «Өрлеу» АҚ негізінде қысқа мерзімді курстардан 7716 педагогтар өтті, соның ішінде 2805 жетекшілер.

Республика бойынша физика-математика және химия-биология бағыттарында барлығы 20 Назарбаев Зияткерлік мектебі (НЗМ) жұмыс атқарады.

Республикадағы жалпы білім беру мектептерінің оқу әдістемелік базасын жақсарту үшін Назарбаев Зияткерлік мектептерінің (бұдан әрі – НЗМ) тәжірбиесін есепке алып білім беру мазмұның жаңарту бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Министрлікпен орта білім беру мазмұның жаңартуға көшу мақсатында:

- орта білім беру құрылымы анықталды: 1-11;

- бастауыш білім берудің мемлекеттік жалпы білім беру стандарты ҚР Үкіметінің 2015 жылғы 25 сәуірдегі №327 қаулысы бекітілді;

- мектепке дейінгі, негізгі және жалпы орта білім беру мемлекеттік жалпы білім беру стандарты (бұдан әрі – МЖББС) жобалары, бастауыш мектептер үшін барлық пәндер бойынша оқу бағдарламалары мен оқу жоспарлары, жалпы білім беру мектептері үшін бағалау жүйесінің критериялық ережелері, 1-сыныптардағы оқушыларды бағалау жүйесі бойынша жетекшілік және әдістемелік ұсынымдар әзірленді.

2015-2016 оқу жылының 1 қыркүйегінен бастап орта білім беру мазмұнын жаңартуға көшу Кестесіне сәйкес оқу бағдарламасын, оқулықтар мен жаңартылған білім беру оқу-әдістемелік кешендерінің кезеңдеп апробациялау (1-сыныптан бастап) басталды, сонымен қатар оқушылардың оқу жетістіктерін критериалды бағалау жүйесі.

117 мектептерде оқу үш тілде жүргізілуде, оларда 63 мың оқушылар (2,3%) қамтылған (2012-2013 оқу жылы – 86 мың оқушылар, 2013-2014 оқу жылы – 98 мың).

2015-2016 оқу жылы елімізде дарынды балалар үшін контингенті 61 392 оқушылар бар мамандандырылған білім беру ұйымдары жұмыс істеуде.

- мектептегі жас аралығында – 84120 (64,7%) балалар (2012-2013 оқу жылы - 81830, 2013-2014 оқу жылы - 83537), олардың ішінде арнай мектептерде – 13722 (14,6%) балалар (2012-2013 оқу жылы - 14086, 2013-2014 оқу жылы - 13996), арнайы сыныптарда – 11461 (12,2%) балар (2012-2013 оқу жылы - 8605, 2013-2014 оқу жылы - 8540), инклюзивті топтарда – 46340 (32%) балалар (2012-2013 оқу жылы – 31 124, 2013-2014 оқу жылы - 29998), үйде б3л3м алушылар – 10408 (7,3%) балалар (2012-2013 оқу жылы - 8028, 2013-2014 оқу жылы - 8387), жеке меншік ұйымдарда – 2189 (2,3%) балалар (2012-2013 оқу жылы - 5316, 2013-2014 оқу жылы - 7728);

- колледждарда - 3419 (2,6%) жасөспірімдер (2012-2013 оқу жылы - 2880, 2013-2014 оқу жылы - 2549).

Арнайы білім берумен қатар инклюзивті білім беру саясаты іске асырылуда. 2166 (30%) білім беру ұйымдарындабаларды инклюзивті оқыту үшін жағдайлар жасалынды.

Орта білім жүйесіндегі білім беру процесі қосымша білім беру арқылы іске асырылатын тәрбие компонентім тығыз байланысты.

Балаларға қосымша білім беру ұйымдары желісінің саны 2015 жылы 860 бірлікті құрайды (2013 жылы – 680, 2014 жылы – 833). Онда 673,0 мың бала қамтылған (2013 жылы – 576,2 мың, 2014 жылы – 620,0 мың), бұл 24,5%-ды құрайды (2013 жылы – 23,1%, 2014 жылы – 23,9%).

Үш ауысымды мектепті жою, апаттылардың орнына және оқушылар орындарының тапшылығын үшін Республикалық бюджет, Ұлттық қор және жергілікті бюджет есебінен оқу құралдарымен жабдықталған мектептердің құрылысы жүргізілуде.

2015 жылы республикада 5,4 млннан астам 0 жастан 18 жасқа дейінгі бала өмір сүреді (2013 жылы - 5,1 млн., 2014 жылы - 5,3 млн.).

Балалық шақты құқықтық қорғаудың заңнамалық базасы қалыптасқан. Балалардың неғұрлым маңызды болып табылатын өмір сүру, ар-намысы мен абыройын қорғау, білім алу, әлеуметтік қамтамасыз етілу және басқалары қамтамасыз етілген. Бала құқықтарын қорғау саласында соңғы үш жылда 49 нормативтік-құқықтық актілер әзірленді және қабылданды (2013 жылы - 14, 2014 жылы - 9, 2015 жылы - 25).

Бала мүддесіне қатысты арыз және өтініштер қабылдау механизмі қамтамасыз етілген: Балалардың құқықтарын қорғау комитетінде (бұдан әрі – Комитет) сенім телефоны, тәулік бойы ақысыз ұлттық желі «150», өңірлерде 160-тан астам сенім телефоны, мемлекеттік органдардың сенім телефоны, басшылардың болгтары, барлық өңірлерде қоғамдық қабылдау бөлімдері жұмыс жасайды. Барлық білім беру ұйымларында, кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтары, балалар үйлерінде «сенім жәшігі» орнатылған.

Республикадағы 18 Кәмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарының жанында өмірдің қиын жағдайына тап болған балаларға, ата-аналарына (заңды өкілдеріне) кеңестік, құқықтық, психологиялық,педагогикалық пәрменді көмек көрсететін отбасын қолдау орталықтары қызмет жасайды. Соңғы үш жылда 24 267 ата-аналар мен балаларға көмек көрсетілді (2012 жылы - 2 528, 2013 жылы - 3 912, 2014 жылы - 17 827).

«Қазақстан Республикасында отбасылық қатынастарды, моральдық-этикалық және рухани-адамгершілік құндылықтарды нығайтудың 2015-2020 жылдарға арналған жалпыұлттық іс-шаралар жоспары» жүзеге асырылуда. Жоспарда қарастырылған шаралар балалардың мүдделерін және құқықтарын сақтауға, ана мен баланы, отбасын қорғауға, өмірдің қиын жағдайына тап болған тұлғаларды қолдауға бағытталған.

Бала өмірінің сапасын жақсарту мақсатында жылсайын бала мейірімді қалалар форумы өткізіледі. 30 қала және 4 аудан әкімдіктерімен ынтымақтастық туралы меморандумғм қол қойылды.

Балалардың және жасөспірімдердің Бала құқықтары туралы БҰҰ конвенциясының ережелері мен баптары жөнінде хабардар болуын арттыру үшін жылсайын «Балалық шақ әлемі Конвенциямен бірге!» апталығы өткізіледі. Сауалнама өткізу арқылы жүйелі сұрастыру практикасы, яғни кері қатынас механизмі енгізілді. Балалардың құқықтық сауаттылық деңгейінің артуы байқалады.

2013 жылғы сәйкес кезеңмен салыстырғанда балалардың өз құқықтары туралы хабардар болу деңгейі 5%-ға артты (2012 жылы – 49%, 2013 жылы - 53%, 2014 жылы - 58%). Білім алу (69%), мектепке бару және оқу (48%), медициналық қызмет көрсету (38%) және ата-ананың қамқорына бөлену (35%) құқықтары балаларға ең көп таралған және танымал құқықтар болып табылады. Бала құқықтары саласында негізгі ақпарат көзі мектеп (51%), ата-аналар (40%), туысқандар (33%), психологтар (47%), әлеуметтік қызметкерлер (42%) және телеарналар (21%) болып табылады.

Балаларға уақытылы көмек көрсету, олардың проблемаларын шешу, балалар құқықтарын қорғау мәселелерінінің жағдайы туралы ақпаратты жинау және талдау, өз құқығы туралы олардың хабардар болу деңгейі туралы, бала құқықтары туралы құжаттарды көпшілікке тарату мақсатында Комитеттің Web-сайт (www.bala-kkk.kz) қызмет жасайды.

Бала құқықтарын қорғау саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағытының бірі әлеуметтік жетімдікті азайту.

Өңірлердің Білім басқармаларының деректері бойынша 2015 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша республикада 29,7 мың жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған бала өмір сүреді, (2012 жылы - 34,8 мың, 2013 жылы - 33,7 мың, 2014 жылы - 32,4 мың).

Олардың ішінен 21,6 мың бала (2012 жылы - 23,9 мың, 2013 жылы - 23,8 мың, 2014жылы - 23,2 мың) отбасыға орналастырудың баламалы нысандарымен (қамқоршы, патронат, асырап алу) қамтылды.

8 066 бала (2012 жылы - 10,9 мың, 2013 жылы - 9,8 мың, 2014 жылы - 9,1 мың) жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған ұйымдарда тәрбиеленуде.

Балалар үйінде 81,6% ата-аналары тірі балалар және 18,4% бір немесе екі бірдей ата-анасы қайтыс болған балалар тұрып жатқанын айта кетуіміз керек (жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың жалпы санынан республика бойынша 37%-жетім балалар).

Әлеуметтік жетімдіктің алдын алу мақсатында шаралар қабылдануда, оның ішінде отбасылық және балалар арасындағы сәтсіздіктерді уақытылы анықтау, өмідің қиын жағдайына тап болған балалар мен отбасыларға қажетті көмек көрсету бойынша, балаларды баламалы түрде орналастыру дамуда.

Қазақстандық азаматтарды материалдық жағынан ынталандыру жүйесі құрылды - баланы қорғаншылыққа алушыларға 10 АЕК, патронаттық тәрбиешілерге 9-10 АЕК, баланы асырап алушыларға 75 АЕК мөлшерінде жәрдемақы төленеді.

БАҚ құралдарында іс-шаралар, акциялар, PR-компаниялар жүйелі түрде шығып отырады, қазақстандық азаматтардың отбасыларына жетім балаларды орналастыру бойынша ақпараттқ-түсіндіру жұмыстары жүргізіледі.

Осы шаралар республикада ата-аналарынан қамқорсыз қалған және жетім балалардың жалпы санынан қамқорсыз қалған балалар саның отбасыларда тәрбиелеуді ұлғайтады.

1. 
   2257 мектеп немесе 30,7% бейімделген ғимараттарда орналастырылған;
   
2. 
   69 мектеп (0,96%) – апатты жағдайда, 86 мектеп (1,2%) сабақтарды үш ауысымда жүргізеді;
   
3. 
   1012 мектептер күрделі жөндеуді қажет етеді (14,1%);
   
4. 
   796 мектеп немесе жалпы санының 10,8%-ы пеш арқылы жылытуды пайдаланады;
   

Алматы қаласында (15%), Алматы (11,1%), Оңтүстік Қазақстан (16,2%), Атырау (18,8%), Маңғыстау (19,8%), Қызылорда (21,5%) облыстарында мектептен тыс қосымша білім берумен аз қамтылған.

Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігінің ақпараты бойынша құқық қорғау органдарының есебінде 17 мың бала тәрбиеленіп жатқан, жағдайы төмен отбасылардан шыққан 12 мыңнан астам бала тіркелген. Жыл сайын балалар үйіне 1500 –нан 2 000-ға жуық бала орналастырылады.

2014 жылы 700 ата-ана ата-аналық құқығынан айрылды. Осындай отбасыларда ата-аналары тірі бола тұра әлеуметтк жетім атанып жүрген, балалар үйін толықтыратын 1 мың бала өмір сүруде.

Әлеуметтік жетімдік пен отбасылық сәтсіздіктің негізгі себептері: материалдық және баспана қиындықтары, бейәлеуметтік өмір салтын ұсанатын (маскүнемдік, нашақорлыққа салыну) обасылардағы адамдар саны, некесіз туудың артуы, ана мен әке болуға деген жеккөрініштілік, отбасы және отбасы тәрбиесі құндылықтарының нашар насихатталуы, бала тәрбиесіне ата-аналардың жауапкершілігінің төмендеуі, қарқынды көшіп-қону процессі.
2.3) Тәуекелдерді басқару