Пәннің ОҚУ-Әдістемелік кешені (ПОӘК) «Ақша, Несие, Банктер»

71 

 

3.   Әлемдік  банктің  (ХҚКДБ)  міндеттері  мен  мақсаттары,  оның  ұйымдастырылу 

құрылымы мен басқарылуы.  

4.  Еуропалық  қайта  құру  және  даму  банкінің  (ЕҚКДБ-ЕБРР)  мақсаттары  мен 

қызметтері. 

 Халықаралық  валюталық  қор  (ХВҚ–МВФ),  оның  атқаратын  қызметтері  мен 

міндеттері. 

Халықаралық  валюта  қоры  халықаралық  ұйым  болып  табылады.  Ол  1944  жылғы 

шілдеде  ӛткен  БҰҰ  Халықаралық  валюта-қаржы  конференциясында  қабылданған 

келісімге  сәйкес  құрылды.  1945  жылы  желтоқсанда  Бреттон-Вудсте  (АҚШ)  ӛз  күшіне 

енді. ХВҚ 184 мемлекетті біріктіреді. 

ХВҚ-ның  қызметтік  міндеттері:  халықаралық  валюталық  ынтымақтастықты 

тереңдету;  қаржылық  тұрақтылықты  нығайту;  экономикалық  ӛсуді  нығайтып,  жұмыспен 

қамту деңгейін жоғарылату; сондай-ақ, кӛпжақты тӛлем жүйесін құруды жеңілдету. 

ХВҚ-ның негізгі міндеттері: 

халықаралық валюта-қаржылық ынтымақтастыққа ықпал ету; 

халықаралық сауда ӛсімін теңестіру және кеңейтуді жеңілдету; 

Ммүше  мемлекеттер  арасындағы  валюта  қатынасын  тұрақтылығын  қолдау  және 

реттеу; 

кӛпжақты есеп жүйесін құруға кӛмектесу 

мүше мемлекеттерге тӛлем балансын реттеу үшін несие ұсыну; 

халықаралық тӛлем баланстар теңсіздігін бұзушылықты қалпына келтіру. 

ХВҚ халықаралық валюта жүйесінде тұрақтылықты қолдау және дағдарысты тоқтату 

үшін ұлттық, аймақтық және ғаламдық экономикалық дамуға шолу жасайды. ХВҚ ӛзінің 

184  мүше  елдеріне  кеңес  беру  арқылы  кӛмектеседі.  Ол  саясатты  жүргізуге,  қаржылық 

тұрақтылықты  қамтамасыз  етуге,  экономикалық  және  қаржылық  дағдарыс  алдында 

осалдық  деңгейін  тӛмендетуге,  тұрғындардың  тіршілік  деңгейін  жоғарылатуға  ықпалын 

тигізеді. ХВҚ сондай-ақ, мүше мемлекеттерге олардың тӛлем балансын түзету мақсатында 

уақытша қаржыландыруды ұсынады. 

ХВҚ мемлекеттердің экономикалық тұрақтылығы мен ӛсіміне жауапты қызметшілер 

институтының біліктілігін арттыру ісінде техникалық кӛмек кӛрсетіп, оқытады. 

 

ХВҚ-ның  қызметі  макроэкономикалық  сипатта  боғанымен,  ХҚДБ  ұлттық 

экономиканы  дамытудағы  жеке  жобаларды  жүзеге  асыруға  кӛмек  кӛрсетеді.  Олардың 

жалпы  мақсаты  халықаралық  қаржы  жүйесінің  тұрақтылығын  қамтамасыз  ету  болып 

табылады.  ХВҚ  мен  ББ  кӛрсетілген  мақсатқа  жету  үшін  стратегияның  құрама  бӛлігінде 

қаржыны  жылыстату  және  лаңкестікті  қаржыландыруға  қарсы  іс-қимылдарды 

қарастырады.  ХВҚ  қаржыны  жылыстату  макроэкономиканың  салдарымен  байланысты 

екендігін, алдын ала болжанбаған қаржыға деген сұраныс, қаржы мекемелері мен қаржы 

жүйесіндегі  тұрақтылық  үшін  тәуекелділік,  сондай-ақ,  халықаралық  капитал  ағынының 

тербелмелі  масштабы  және  валюта  курсы  трансшегаралы  аудармаларда  келтірілмеген 

нәтижелерді қосқанда байланысты екендігін атап ӛтті. 

ХВҚ  ӛз  қызметінің  шеңберінде  мүше  мемлекеттердің  қылмыстық  жолмен  келген 

табыстар  мен  лаңкестікті  қаржыландыруға  қарсы  іс-қимылдар  жүйесін  құруға  ерекше 

назар аударады. Бұл мақсатта ХВҚ мүше мемлекеттердің қаржыны жылыстатумен күрес 

саласында жұмыс атқаратын мемлекттік орган қызметкерлеріне ӛкілетті қызметін жүзеге 

асыруда  түрлі  оқытулар  ұйымдастырып,  анықтамалық  материалдар  әзірлейді.  Тиісті 

халықаралық  стандарттарға  сәйкес  қылмысты  жолмен  келген  табыстар  мен  лаңкестікті 

қаржыландыруға қарсы күрес іс-қимылының ұлттық жүйесін бағалайды. 

Әлемдік Банк Тобы, оның құрылымдық бӛлімдері: халықаралық қаржы корпорациясы 

(ХҚК–МФК), халықаралық даму ассоциациясы (ХДА–МАР), инвестициялардың кепілдігі 

72 

 

жӛніндегі кӛп жақты агенттік (КЖКА-МАГИ), халықаралық қайта құру және даму банкі 

(ХҚҚДБ-МБРР). 

Әлемдік  банктің  (ХҚКДБ)  міндеттері  мен  мақсаттары,  оның  ұйымдастырылу 

құрылымы мен басқарылуы. 

Әлемдік  банк–  халықаралық  әмбебап  ұйым.  Ол  1944  жылы  шілдеде  БҰҰ-ның 

Халықаралық  валюта-қаржы  конференциясында  қабылданған  шешімге  сәйкес  келісім 

бойынша құрылған. Бреттон-Вудсте (АҚШ) 1945 жылы желтоқсанда ӛз күшіне енген. ББ 

формальді  түрде  Біріккен  Ұлттар  Ұйымының  (БҰҰ)  арнайы  қаржы  мекемесі  болып 

саналады.  ББ  тобына  Халықаралық  қайта  жаңғырту  және  дамыту  банкі  (ХҚДБ), 

Халықаралық  Даму  ассоциациясы  (ХДА),  Халықаралық  Қаржы  корпорациясы  (ХҚК), 

Инвестициялар Кепілдігінің Кӛпжақты Агенттігі (ИККА) және Инвестициялық Дауларды 

реттеу жӛніндегі Халықаралық орталық (ИДРХО) кіреді. Әлемдік банк мүшелінгінде 184 

мемлекет бар. 

Әлемдік  банк  қызметінің  негізгі  бағыты  ғаламдық  масштабта  кедейлік  деңгейін 

тӛмендету  және  мемлекеттерге  әр  түрлі  салада  техникалық  кӛмек:  білім  беру  мен 

денсаулық сақтаудан бастап, қаржылық тұрақтылыққа дейін кӛмек кӛрсету. Әлемдік банк 

әлеуметтік-экономикалық  даму  үдерісіндегі  дамушы  елдердің  үкіметтеріндегі  мектеп 

және  денсаулық  сақтау  мекемелері  құрылысына,  халықты  сумен  және  электр  қуатымен 

қамтамасыз  етуде,  аурумен  күрес  және  қоршаған  ортаны  қорғауда  қаржылық  күшейтуді 

қамтамасыз ететді. 

Әлемдік банк мақсатына мыналар жатады: 

Мүше  мемлекеттердің  экономикасын  дамытуға,  оған  қоса  дамушы  елдердегі 

ӛндірістік дамуды ынталандыруға кӛмек кӛрсету; 

Жеке  шетелдік  инвестицияларға  кепілдік  ұсыну  жолымен  немесе  ұсынылған  жеке 

инвесторларға займ және ӛзге де капитал салуға қатысу арқылы ынталандыру; 

Халықаралық сауда ӛсімін теңестіруге және тӛлем баланстары теңдігін қолдауға; 

Барынша  пайдалы  әрі  күттірмейтін  жобаларды  жүзеге  асыруға  займ  ұсыну  немесе 

олардың кепілдігі. 

Әлемдік  банк    және  Халықаралық  валюта  қоры  (ХВҚ)  бір-бірімен  ӛте  тығыз 

байланысты. ХҚДБ туралы Келісімнің 1 бӛлімі, ІІ бабына сәйкес банк мүшелері тек ХВҚ-

ның мүшесі бола алады. 

2001  жылғы  сәуірде  ХВҚ  мен  Әлемдік  банк  атқарушы  директорлары  қаржыны 

жылыстату ғаламдық масштабта, ірі және шағын қаржы нарығында да кӛңіл бӛлуді қажет 

ететін проблема екендігін мойындады. Қаржыны жылыстату ұлттық  экономикалық  даму 

және  қаржы  институтын  қалыптастыру  үдерісіндегі  елдердің  экономикалық,  саяси  және 

әлеуметтік күйреу салдарына әлеуетті түрде әкеп соғатындығын ескере отырып, қаржыны 

жылыстату дамушы елдерге айтарлықтай экономикалық шығын әкелуі мүмкіндігі туралы 

айтады. 

2001  жылғы  11  қыркүйектегі  оқиғадан  соң,  ХВҚ  мен  Әлемдік  банк  атқарушы 

директорлар  Кеңесі  қаржыны  жылыстату  және  лаңкестікті  қаржыландыруға  қарсы  іс-

қимылды күшейту жӛніндегі жоспарды қабылдады. Мұнан ӛзге, 2002 жылдың тамызында 

басқарушылар  Кеңесі  ФАТФ-тың  40+8  ұсынымын  қылмыстық  жолмен  келген  кірістерді 

жылыстатуды  (заңдастыруды),  лаңкестікті  қаржыландыруды  заңдастыруға  қарсы  салада 

халықаралық стандарттарды қабылдады. 

2002 жыл ағымында ХВҚ мен Әлемдік банк ФАТФ-пен,  «Эгмонт» тобымен, банктік 

қадағалау  жӛніндегі  Базель  комитеті  және  қаржыны  жылыстату  және  2002  жылғы 

қазандағы  ФАТФ-тың  пленарлық  отырысында  бекітілген  лаңкестікті  қаржыландыруға 

қарсы  күрестерде  іс-қимылын  бағалаудағы  ӛзге  де  әмбебап  толық  масштабты 

әдістемелерін әзірлейтін халықаралық органдармен тығыз қарым-қатынаста болды.