48
бірінші және екінші ауысым арасындағы сабақтарды жақындатып,
олардың арсындағы уақытты (түскі ас, демалыс, өзін күту, оқушы,
ата – аналармен жұмыс және т.б.) тимді пайдалап, уақытты бос
жібермеуге тырысу керек.
2.Егер мектепке барып келуге транспорт пайдаланылса, онда
оған кететін уақытты қалай пайдалану керектігі туралы ойланған
жөн.Егер мектепке бару және одан қайтуға 30 минут кетсе, онда
жылына 200 сағат кетеді.Үнемі бұл уақыт газет оқуға, журнал
қарауға, оқыту жұмыстарын қарауға пайдаланылады.
3. Өз балаларына қарау мен оларды тәрбиелеу жеке үлкен
әңгімені талап етеді.Біреудің баласын тәрбиелей білетін адам, өзінің
баласын тәрбиелей білу қажет.Көптеген жағдайларда мұғалімдердің
балалары келеңсіз жағдайларға ұшырап жатады. Мұндай мұғалімдер
оқушылар мен ата – аналар арасында беделін жоғалтады.
4.Мұғалімдер арасында әйелдер көп, олардың алдарында бос
уақытын тиімді пайдалану актуальды проблема. ( тамақ даярлау, кір
жуу, үй ішін жиыстыру және т.б.) Барлық жұмыстарды отбасы
мүшелерімен бөлісе отырып, бірлесе істесе уақытты ұтымды
пайдаланады. Егер мұгалім үй жұмысымен, тұрмыстық жұмыспен
қолы тимесе, онда ол мектеп жұмысына жақсы дайындалуына
мүмкіншілік болмайды. Бұдан сабақ қана емес оқу тәрбие үрдісі де
зардап шегеді.Өзінің негізгі еңбегіңнен қанағат алмаса мұгалім
денсаулығы зардап шегеді. Бос уақыт туралы сұрақ педагогикалық
проблема ретінде жиі қаралуда. Осы кезеңдерде бос уақытты
пайдалану мақсаттылықта сипатталады.
Бірінші кезең – жұмысты ұйымдастырғанда бос уақыттың
құрылымын тиімді ете отырып, негізге алған дұрыс. Бос уақыттың
көлемі жекелеген элементтердің құрылымы толық анықталады, содан
кейін бос уақыттың құрылымына кіргізіледі.Ол ештеңе жасалмаған
қызықсыз демалыс, дәрігердің көмегінсіз әрекеттің түрлері, сонымен
қатар интеллектуальдық жүктеме төмен және сенімсіз болады.
Әрекет түрлері мәдени құбылысқа қарсы әрекет түрлері қалыптасады,
бұл мұғалімнің жоғары беделіне кірбін келтіреді.
Екінші кезең – Сүйікті істері мен жолдастық қарым – қатынасы
тоқтап, ақыл – ойына әсер етеді. Мұғалімдік қызметтің өсуіне кері
әсер береді.
Үшінші кезең – Іс - әрекеттің мазмұны қаралып , мұғалімнің
тұлғалық өсуі кедергіге ұшырайды.Мысалы : мұғалімнің
49
шығармашылық қабілетінің туу мүмкіндігіне , педагогикалық
зерттеудің дағдысын меңгеруге басты негіз қалыптасады.Оқу тәрбие
процессі байланыста жетіледі .Еңбек құралы әдісі тәсіліне тиімді
жол табады.Мұғалімнің интелектуальды дамуына мүмкіндіктер
жасалады .Мысалы: газет, журнал, кітап, радио және теледидарлық
бағдарламаларымен танысуға мүмкіндік жасайды.Әр түрлі мәдени
орындарға апару мүмкіндігі мұгалімнің өзінің таңдауына, ақылмен
қолданылуына мүмкіндік тудырады. Осыдан мына сұрақтар
туындайды :
«Айына қанша рет мәдени орындарға бардың? Өзің шеше
алмаған мәселелер жөнінде психологтан көмек алдың ба?» деген
сұрақтар туындайды.
Осыдан келіп бос және бос емес уақыттарды байланыстыра
отырып күн тәртібі құрылымының негізгі элементтері құрылады .
1.Жұмыс уақыты .
2. Жұмыстан тыс уақытың жұмыспен байланысы.
3. Үйдегі еңбек.
4.Фзиологиялық қажеттілік.
5.Бос уақыт .
6.Бос емес уақыт .
Мұғалімнің бос уақытын мына параметр арқылы анықтауға
болады.Бірінші үйлесімдікті , қолайлылықты , сын тұрғысынан
қарауға , қолайсыздықты суреттен көре аламыз.
1
2
3
4
а – мұғалімнің белсенді жұмысы;
б - бұнда еңбек нормасы қатаң бұзады.
в - еңбекті белгілі ережелерге бағындыру .
г – жеке ерекшелігін тұрақты жағдайда жас ерекшелігін ескеру .
Г
Д
В
Б
А
50
Өзінің еңбегін осы параметрлер арқылы анықтап бір деңгейге
келтіріп отыру қазіргі кезде жоқтың қасы.
Енді демелыс тәртібі қаралады .
а – сирек және белсенді емес еңбек үрдісіндегі демалыс .
б - көлемі жеткіліксіз.
в – түрлеріне қарай қолайлы .
г – жеке ерекшеліктері , тұрғылықты жағдайы .
д – дұрыс жұмыстың қабілетін жасау.
Оқушы биоритмикамызда ең басты орын алатын нәрсе тәуліктік
ұйқы мен сергектік.Бұл ритм ағзаның тек биологиялық қасиеті
ретінде ғана қоршаған ортаның тербеліс күштеріне бейімдеп
қоймайды , сонымен қатар оқушының әлеуметтік – қоғамдық
қызыметі деңгейін реттеп отыратын негізгі фактор болып
табылады.Оқушы өзінің сергектік күйін, типін білгені жөн .Олар:
1.Жоғары деңгейлі сергектік .
2. Орташа деңгейдегі сергектік .
3.Ашылмаған сергектік .
4. Ұйқылы сергектік .
А
Б
В
Г
Д
51
Сергектіктің типіне орай адамдардың қызмет белсенділігінің
сапасы мен сандық мөлшері, өмір құрылымының мәнділігі, еңбек
құндылығы, қызметке, қоғамға, адамдарға деген қарым – қатынас
деңгейі айқындалады.
Оқушылардың
күнделікті
тәуліктік
қызмет
режимін
ұйымдастыру мәселесі ғалымдардың назарын ежелден – ақ ауларған
еді. Себебі, қоғамға, кәсіпшілікке, мекемелерге тән еңбек, қызмет
кестесінің лайықты түрлерін таңдап алу үшін оқушылардың
көпшілігіне тән тәуліктік биоырғақтың тербеліс кезеңдерін
пайдаланады. Сабақ күнінің алғашқы сағаты көп оқушылар үшін -
бейімделу сағаты болып табылады. Ал сағат 10-12 шамасында ғана
оқушылардың сабаққа қабілеті жоғарлап , әрі жылдамдайды, түскі
үзіліске қарай қабілеттілік төмендеп кетеді.Сағат 14-тен бастап
сабаққа қабілеттілік қайта көтеріліп, сағат 16-19 шамасында
апогейіне жетеді де, соңынан түнгі сағат 2-3 те ең төменгі деңгейге
жетеді.
Мектептерде, орта және жоғары оқу орындарында жоғарыда
айтылған мәселелерді пайымдап, ескерудің маңызы зор . Себебі оқу -
тәрбие процесін ұйымдастырудың, оған әр түрлі хронологиялық
типтегі балалар мен жасөспірімдерді тартуда, оқу режимін
ұйымдастыруда ритмопсихологиялық аспектілер басты фактор
екенін ескермеудің қатерлі соқпақтарға әкелетінін білу қажет .
Қазіргі қалыптасқан күн режимінен туындайтын жүрек – қан
тамырлары, өкпе – қолқа, бүйрек – бауыр, нерв ауруларының көбеюі
хронобиологиялық типтердің биоритмикалық ерекшеліктерінің
бұзылуынан деп білген жөн.
5. Қиындықтар және оларды болдырмаудың мүмкін
болатын жолдары.
Қазіргі практикада сабаққа қабілеттілігінің өзгеру дәрежесіне
қарай оқушыларды негізінен екі түрлі уақытша опиумға (лайықты
кезеңге) бөлген.
Сағат 10-12-ге дейін және сағат 16-19-ға дейін.Бұл мезгілдерде
физологиялық қызметтердің кейбір түрлері: дене қызуы, артериялық
қысым, гармондық белсенділік, т.б. организмнің барлық қызметі
адамға жоғары дәрежеде тонус ( бақуаттылық ) қалыптастырып,
сезім мүшелерінің (түйісу, есту, көру, т.б) қабілетін жандандырады.
Бірақ бұл циклде жұмыс істеу барлық адамдарға тиімді бола
Достарыңызбен бөлісу: | 
