87
Н.Н.Обозов ұсынған «Ерік жігеріңді бағала» сауалнамасы» ерік жігерді
анықтауға арналған.
Нұсқа: Төменде көрсетілген 15 сұраққа жауап беріңіз. Әрбір берілген
жауапқа «иә» - 2 балл, «білмеймін», «кейде болады», - 1балл, «жоқ»- 0 балл
беріледі. Жауап беру кезінде бірден балды қойып отырыңыз.
Сауалнама мәтіні:
1) Сізге қызықты емес істі аяқтай аласыз ба?
2) Өзіңіз істегіңіз келмеген істі ерік жігеріңізді мәжбүрлеп істейтін кезіңіз
болды ма?
3) Жұмыста немесе достарыңыздың арасында кикілжің жағдайы болған
кезінде өз-өзіңізді қолға алып барынша объективті қарай аласыз ба?
4) Сізге диета ұсынылған жағдайда барлық аспаздық мәзірден бас тарта
аласыз ба?
5) Кешкісін жоспарланғандай күнделікті уақыттан ерте тұра аласыз ба?
6) Куәгер болу үшін оқиға болған жерде қала аласыз ба?
7) Хаттарға тез жауап жазасыз ба?
8) Ұшақпен ұшу немесе тіс дәрігеріне бару секілді жағдайлар сіз үшін
қорқыныш ұялатса соңғы сәтте бас тарта аласыз ба?
9) Дәрігер ұсынған дәмі жағымсыз дәріні қабылдай аласыз ба?
10) Қызулықпен берген уәдеңізде тұра аласыз ба? Тіпті оның жұмысы
қиындық тудырса да?
11) Сіз басқа қалаға еш уайымсыз жұмыс барысымен кете аласыз ба?
12) Күн тәртібін қатал орындайсыз ба?
13) Кітапханаға кітап қарыз студенттерге жағымыз қарайсыз ба?
14) Қызықты бағдарлама сіздің жұмысыңыздың орындалуына кедергі бола
ала ма?
15) Сіздің көңіліңізге тиетін сөз айтса үндемей тұра аласыз ба?
4. Тұлға бағыттылығын тексеру мақсатында біз «Тұлға бағыттылығын
анықтау» сауалнамасын қолдандық (Б.Басс). Анкета бірнеше сөз тіркестері
жүйесінен тұрады, әрқайсысында тұлғаның үш бағыттылығына сәйкес үш жауап
бар. Студенттерге өздерінің күйлеріне жақын және шынайылыққа жақын
жауапты таңдау ұсынылған. «Жақындау» деген жауап – 2 балл, «жақындығы
төмендеу» деген жауап 0 балл, өзге таңдалмаған жауап – 1 балл. 27 бөлім
бойынша таңдалған балдар, әр бағыт үшін бөлек есептелінеді. Әдістеме арқылы
бағыттылықтың келесідей түрлері айқындалған:
- Өз-өзіне деген бағыттылық, тікелей қанағаттану мен марапаттау, белгілі
бір белгіге жетудегі агрессия, билік, қарама-қарсылыққа бейінділік, үрейлену,
интроверттілік.
- Қарым-қатынасқа түсуге деген бағыттылық (ҚҚ) – қандай жағдайда
болмасын адамдармен қарым-қатынасқа түсу, бірлескен іс-әрекетке бейінділік,
бірақ көп жағдайда ол белгілі бір тапсырмалар немесе
адамдарға шынайы көмек
көрсетуге зиян келтіре орын алады, әлеуметтік қолдауға бағыттылық, топқа
тәуелділік, адамдармен эмоционалды қарым-қатынасқа тәуелділік.
- Белгілі бір іске бағыттылық (І) – іскерлік мәселелерді шешуге
88
қызығушылық таныту, жұмысты неғұрлым жақсы орындау, іскерлік
ынтымақтастыққа бағытталу, жұмыс мақсатымен тұспа тұс өзіндік пікірді
қорғау.
5. Айқындау және қалыптастырушы деңгейлерде біз Дж.Роттердің
бейімделген әдістемесін пайдаландық, ол Е.Ф.Бажин, Е.А.Голынкина,
А.М.Эткинд өңдеген субъективті бақылау деңгейін анықтаушы сауалнама оның
мақсаты жауапкершілік динамикасын, «Мен» құбылмалы өзгерістері мен
белсенділікке даярлықты зерттеуге арналған.
Қазіргі уақытта психологияда жауапкершіліктің екі түрі туралы
тұжырымдама кең тараған [52, с.114]. Бірінші түрдегі жауапкершілік егер тұлға
өзімен болған барлық жағдайларға өзін жауапты сезінсе орын алады. Екінші
типті жауапкершілік жағдаятқа байланысты, адам өзімен болған барлық
жағдайға өзге
адамдар немесе сыртқы әсерлер, жағдаяттар жауапты
деп ойлаған
кезде болады. Жауапкершілік түріне қарай тұлғаға белгілі бір бақылау шамасына
сәйкес: интерналды немесе экстерналды.
Интерналды (ішкі) бақылау жүргізуші адам, өмірінде орын алған
жағдайларға өзі жауапкершілік сезінеді, ол оны өз мінез-құлқымен,
мүмкіндіктерімен түсіндіріп, алға қойылған мақсаттарға қолжеткізуде үлкен
күш-жігер танытады. Экстерналды (сыртқы) бақылау, керісінше барлық
жауапкершілікті сыртқы факторларға аударуға тікелей байланысты.
Жауапкершілік мәселесін субъективті бақылау категориясы арқылы
көрсетуге болады, ол адамның кәсіби және тұлғалық өсуінің өлшемі болып
табылады. Субъективті бақылау жүйесінің тұрақтылығы тұлға тұтастығының
алғышарты, тұлғалық еркіндік ретінде қарастырылады.
Субъективті бақылау деңгейі сауалнамасы көп өлшемді шкала, ол түрлі
өмірлік жағдайларға қатысты бақылаудың жеке ерекшеліктерін айқындайды.
Тест авторларының іс-әрекетті реттеу жүйесі құрылымы туралы иерархиялық
ойларынан туындаған. Сауалнама 44 бөлімнен тұрады, онда төмендегідей
көрсеткіштер ерекшелінген: бақылаудың жалпы көрсеткіші (жалпы
интерналдылық шкаласы - Иж); жалпыламалықтың орташа деңгейінің екі
көрсеткіші (жетістіктер аясындағы интерналдылық шкаласы – Ид және
сәтсіздіктер Ис); сонымен қатар нақты жағдаятқа қатысты
қарым-қатынасы бар
арнайы төрт көрсеткіш, жағдаяттар отбасылық (Ио), оқу іс-әрекетіне қатысты
(Иоі), тұлғааралық (Ит), денсаулық және т.б. (Иа) [33, с. 89].
6. Сәттілік туралы тұлғалық маңызды бейнелерді анықтау үшін маңызды
шамалар тұлғаның түрткісін диагностикалау және сәтсіздіктен қашуды анықтау.
Ол үшін төмендегідей әдістемелер қолданылды: «Жетістікке деген түрткі»,
«сәтсіздіктерден қашуға деген түрткі». «Жетістікке деген түрткі» әдістемесін
Т.Элерс жетістікке, мақсатқа жету мотивациясының күшін бағалау үшін өңдеген.
Сауалнама 41 сұрақтан тұрады. Т.Элерстің тұлғаның сәтсіздіктерден қашу
түрткісін диагностикалаушы әдістеме, тұлға қауіпсіздік деңгейін бағалауға,
сәтсіздіктерден қашу түрткісін, белгілі бір қайғы алдындағы қорқынышты
анықтау. Сыналушыларға 30 жолдан тұратын сөз тізімі беріледі, әр жолда 3
сөзден болады. Әр жолдан нақты сипаттама беруші бір сөзді таңдап белгілеу
