14
Қазақстан Республикасындағы кәмелетке толмағандар істері жөніндегі
мамандандырылған ауданаралық соттардың дамуы
• Шығыс Қазақстан, Маңғыстау және Қызылорда
облыстарындағы
КТМАС-тардың
таңдалу
себебі - осы облыстарда Қазақстан мен БҰҰ
агенстволарының бірлескен бағдарламалары
жүзеге асырылуда. Сол себептен осы бағалаудың
нәтижелері аталмыш бағдарламаларды жүзеге
асыруда ақпараттық жағынан пайдалы болуы
әбден мүмкін еді;
• Шығыс Қазақстан, Маңғыстау және Қызылорда
облыстарындағы КТМАС-тардың тағы бір
себебі – аталмыш облыстарда Қазақстан БҰҰ-
мен бірге балалардың мүдделеріне арналған
әділсот бойынша бағдарламаларды жүзеге
асырды және жоспарлады. Дәл осы талдау
жұмысы аталмыш бағдарламаларды жүзеге
асыруда негізгі зерттеу жұмысы бола алады.
Қосымша А әр КТМАС-тағы
мүдделі жақтармен
болған сұхбаттардың жоспарын қамтиды. Бұл жоспар
жоба бойынша мәлімет жинау кезеңін ұйымдастыру
үшін дайындалды. Қатысушылар мақсатты іріктеудің
нәтижесінде әріптестермен бірлесіп дайындаған
критерийлерге сәйкес таңдалып алынды. Олар сала/
мамандануы; жасы; жынысы; және қатысушылардың
КТМАС-тағы істерінің категориясы (қылмыстық,
әкімшілік, азаматтық істер).
Сұхбаттар КТМАС-тың практикада қалай жұмыс
жасайтынын анықтайтын сапалы мәліметтерді
жинауға, КТМАС туралы қатысушылардың тәжірибесі,
пікірі және ақпараттарына, сонымен қатар КТМАС-
тың оларға тигізетін әсеріне, қолданыстағы
заңнамаға, саясат туралы қатысушылардың білімі мен
көзқарастарына бағытталған. Сол сияқты шынайы
оқиғалардың практикасы мен нәтижелеріне де
бағытталады. Сұхбаттар өздігімен өкіл бола алатын
іріктеу жасауды мақсат тұтпайды.
Практика жүзінде кейбір кәмелетке толмаған
жәбірленушілер мен куәгерлер осы бағалау
жұмысының сұхбатына қатысудан бас тартты,
тіпті сұхбат олардың заңды қамқоршыларының
қатысуымен болса да. Бұдан басқа, сұхбатқа ат
салысқан қатысушылардың саны мен категориясы
кестеге сәйкес КТМАС-тағы қаралатын істерге байла-
нысты болды. Бұл шектеулер әдістемені әзірлеу бары-
сында ескерілді. Консультанттар іріктеудің оң нәтиже
беруін қамтамасыз ету үшін, мәлімет жинау уақытын
бір айға созды. Өйткені мониторинг жүргізу кезінде
жоғарыда айтылған шектеулерді азайту мақсатында
консультанттар мен ұлттық зерттеушілер тыңдаудың
саны мен түрін, жауап берушілердің санын бақылай
алуы қажет еді.
Таңдалып алынған соттар орналасқан сегіз өңірде
181 жартылай-құрылымдық жекелеген (көзбе-көз)
және топтық сұхбат жүргізілді (қатысушылардың
тізімі Қосымша Б-да берілген).
Осы сұхбаттарға қосымша ретінде консультанттар
мен зерттеушілер «Қазақстан Республикасының Юве-
налды әділсот жүйесінің даму тұжырымдамасын 2009
– 2011 жылдары жүзеге асыру нәтижелеріне шолу-
ына» қатысқандарға КТМАС-қа қатысты сұрақтар
қойды. Зерттеуге қатысқан мүдделі жақтардың толық
тізімі ЮӘ тұжырымдамасының жүзеге асырылуы
жөніндегі есепте берілген. Өйткені консультанттар
ҚР ІІМ Қылмыстық-атқару комитетінің өкілдерінен
сұхбат ала алмады, сондай-ақ уақытша ұстау және
тергеу орындарындағы жауап берушілермен де
сұхбат жүргізе алмады. Бірақ консультанттар Алматы
қ. ЛА 155/6 ұл балаларға арналған колонияға, Шығыс
Қазақстан облысындағы ерекше режимде ұстайтын
арнайы мектепке және Алматы, Ақтау қалаларындағы
«девиантты» мінез-құлықты балаларға арналған
арнайы мектепке бара алды. Бұдан басқа, кон-
сультанттар прокурорлар мен ҚР ІІМ-не қарайтын
қызметкерлерден бара алмаған мекемелерге/
қызметтерге қатысты сұрақтар бойынша сұхбат алды.
Қазақстан Республикасындағы кәмелетке
толмағандар істері жөніндегі
мамандандырылған ауданаралық соттардың дамуы
15
3.2.3. СТАТИСТИКАЛЫҚ МӘЛІМЕТТЕРГЕ ШОЛУ
Консультантттар
толтыру
формаларын
әрбір
қазақстандық КТМАС-тан сандық мәлімет алу
үшін әзірледі. Сандық мәліметтерді жинаудағы
мақсат – еліміз бойынша кең ауқымды іріктеуді
сапалы зерттеумен толықтыру. Формалар 2011-
2013 жылдары аралығында КТМАС судьяларының
әрқайсысы тарапынан және әрбір КТМАС-та
қаралған қылмыстық, азаматтық және әкімшілік
істердің саны секілді сандық индикаторларды өлшей
алу мақсатында әзірленді. Рұқсат алуға қатысты
мәселелердің орын алғандығына байланысты, ұлттық
сарапшылардың әрбір КТМАС-пен жұмыс жасауға,
яғни статистикалық мәліметтер алу үшін арнайы
кестелерді толтыруға мүмкіндіктері болмады. Сол
себептен ұлттық сарапшылар ҚР Бас прокуратурасы
құқықтық статистика және арнайы есеп комитетімен
және де ЮНИСЕФ-те бар болған ҚР Жоғарғы Сот
пен ҚР Ішкі істер министрлігінің статистикалық
мәліметтерін кестені толтыру кезінде мүмкіндігінше
пайдалана отыра жұмыс жасады
16
. Алынған
статистикалық мәліметтер негізінен 2011-2013
жылдарға тиесілі, яғни бұл жылдары еліміз бойынша
КТМАС-тар құрылып жатқан еді
17
. Нәтижесінде ҚР Бас
16
Қолда бар мәліметтер бойынша ұсынылған статистикалық
мәліметтер
прокуратураның
бастамасымен
болған
апелляцияларға қатысты статистиканы есепке алмайды. Айна
Шорманбаева, Бас прокуратураның жіберген кәмелетке
толмағандарға қатысты істер бойынша статистикаға талдау, 9
қаңтар 2015 ж., 1 пункт.
17
Қолда бар мәліметтер бойынша, 2011 ж. КТМАС тек Алматы және
Астана ққ. қызмет етті. Алматы және Қызылорда облыстарындағы
КТМАС-тар 2012 жылдың сәуірінен бастап қызмет ететіні
білдірілді, ал қалған КТМАС-тар өз жұмыстарын 2012 жылдың
шілде айынан бастады. Бас прокуратураның жіберген кәмелетке
толмағандарға қатысты істер бойынша статистикаға талдау, 9
