Қазақстан Республикасындағы кәмелетке толмағандар
істері жөніндегі
мамандандырылған ауданаралық соттардың дамуы
33
әрі тәжірибесіз қорғаушыларға бағытталады
128
. Бір
жағынан бұндай жағдайдың орын алуының себебі
мынада: кәмелетке толмаған жәбірленушілер КТМАС-
қа келгенінде тегін қорғаушы қызметін талап ете ала-
ды. Бұл қорғаушының құны жеке клиенттің жалдай-
тын қорғаушысынан төмендеу
129
және бұл қылмыстық
істер
бойынша
тәжірибелі
қорғашылардың
шақырылуына жол ашпайды.
ЮӘ Тұжырымдамасы жөніндегі Есепте толығырақ
мазмұндалатындай, Қазақстан заңнамасы проку-
рорлардан да кәмелетке толмағандардың істері
бойынша жұмыс жасау алдында осы салада арнайы
мамандандырылған дайындықтан өтулерін талап
етпейді. Интернет-сауалнама барысында прокурор-
лардан алынған жауаптарға сәйкес, аз ғана проку-
рорлар кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі
мамандандырылған бөлімдер немесе бөлімшелер
ашқан және олар КТМАС-тың қылмыстық істеріне
қатысады
130
. Жауап берушілерге келер болсақ, олар-
дың жергілікті прокуратура мекемесінде кәмелетке
толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған
бөлімшенің немесе бөлімнің жоқ екенін айтты. Тек үште
бір бөлігі кәмелетке толмағандардың ісіне қарайтын
мамандандырылған прокурорлардың бар екенін
жеткізді
131
. Бірақ осы прокурорлардың КТМАС істері
бойынша жұмыс істеуде кәмелетке толмағандардың
істеріне қатысты мамандандырылған дайындықтан
өтетіні белгісіз
132
.
келеген сұхбат, қорғаушы 3, Алматы қ., 1 қазан 2014 жыл; жекеле-
ген сұхбат, қорғаушы 4, Алматы қ., 1 қазан 2014 жыл; жекелеген
сұхбат, қорғаушы 1, ж. Астана, 18 қыркүйек 2014 жыл; жекелеген
сұхбат, қорғаушы 2, ж. Астана, 18 қыркүйек 2014 жыл; жекеле-
ген сұхбат, қорғаушы 3, ж. Астана, 18 қыркүйек 2014 жыл; жеке-
леген сұхбат, қорғаушы 1, Қарағанды қ.19 қыркүйек 2014 жыл;
жекелеген сұхбат, қорғаушы 2, Қарағанды қ.19 қыркүйек 2014
жыл; жекелеген сұхбат, қорғаушы 3, Қарағанды қ., 22 қыркүйек
2014 жыл; жекелеген сұхбат, ювеналды құқықтық кеңестің
жетекшісі, Қарағанды қ. 22 қыркүйек 2014 жыл; жекелеген
сұхбат, қорғаушы 1, Қызылорда қ. (уақыты белгісіз); жекелеген
сұхбат, қорғаушы 2, Қызылорда қ. (уақыты белгісіз); жекелеген
сұхбат, қорғаушы 13, Қызылорда қ. (уақыты белгісіз); Жекелеген
сұхбат, қорғаушы 1, Шымкент қ., 18 қыркүйек 2014 жыл; жекеле-
ген сұхбат, қорғаушы 2, Шымкент қ., 18 қыркүйек 2014 жыл; же-
келеген сұхбат, қорғаушы 1, Өскемен қ., 17 қыркүйек 2014 жыл;
жекелеген сұхбат, қорғаушы 3, Өскемен қ., 17 қыркүйек 2014
жыл.
128
Жекелеген сұхбат, ювеналды құқықтық кеңестің өкілі, Алма-
ты қалалық қорғаушылар алқасы, Алматы қ., 10 шілде 2014 ж.;
топтық сұхбат, 2 қорғаушы ювеналды құқықтық кеңестен, Аста-
на қалалық қорғаушылар алқасы, 9 шілде 2014 жыл; жекеле-
ген сұхбат, ювеналды құқықтық кеңестің жетекшісі, Қарағанды
облыстық қорғаушылар алқасы, 22 қыркүйек 2014 жыл; ювенал-
ды құқықтық кеңестің жетекшісі, Астана қ., 18 қыркүйек 2014
жыл.
129
Жекелеген сұхбат, ювеналды құқықтық кеңестің өкілі, Алматы
қалалық қорғаушылар алқасы, Алматы қ., 10 шілде 2014 жыл;
топтық сұхбат, 2 қорғаушы ювеналды құқықтық кеңестен, Аста-
на қалалық қорғаушылар алқасы, Астана, 9 шілде 2014 жыл; же-
келеген сұхбат, ювеналды құқықтық кеңестің өкілі, Қарағанды
облыстық қорғаушылар алқасы, 22 қыркүйек 2014 жыл.
130
Жергілікті прокуратура органдарының өкілдері арасында
жүргізілген интернет-сауалнамаға қатысқан 74 жауап берушінің
5-і олардың аудандарында кәмелетке толмағандардың істері
бойынша мамандандырылған бөлімдер ашылғанын жеткізді.
131
Толық ақпаратты ЮӘ тұжырымдамасы жөніндегі есептен табуға
болады.
132
Толық ақпаратты ЮӘ тұжырымдамасы жөніндегі есептен табуға
Интернет-сауалнамада КТМАС судьяларынан про-
курорлар мен қорғаушылардың дайындығы және
олардың жұмыстарының сапасы мен өз клиенттеріне,
сонымен қатар сотқа көмек берудегі деңгейі туралы
сұралды. Олардың жауаптары төмендегі Кестее 11-де
көрсетілген.
Кесте 11-де көрсетілгендей КТМАС жауап беруші-
судьялары қылмыстық істер бойынша прокурордың
қызмет деңгейін қорғаушының атқаратын қызмет
деңгейінен жоғары бағалады. КТМАС жауап беруші
– судьяларының көпшілігі (54,8%) қорғаушылардың
қызмет көрсету деңгейіне қанағаттандырарлық де-
ген, ал көпшілігі (61,3%) прокурордың қызмет көрсету
деңгейіне жақсы немесе өте жақсы деген баға берді.
Жекелеген сұхбаттарда алынған жауаптар мен сот-
та болған бақылаулардың нәтижесі жалпы алғанда
интернет-сауалнаманың
нәтижелерін
көрсетеді.
Қорғаушылар сот үдерістерінде көбіне әрекетсіз не-
месе сылбыр рөл атқарады. Бақылау жүргізілген бір
іс барысында қорғаушы қылмыстық іс тыңдалымынан
кейін кәмелетке толмаған құқық бұзушымен
сөйлескен жоқ. Алайда кәмелетке толмаған құқық
бұзушыға сот үкім шығарған еді және ол осы үкім
туралы ешқандай түсініктеме бермеді және алдағы
әрекеттеріне қатысты пікірін білдірмеді
133
. Сол сияқты
сұхбат берген айыпталушы кәмелетке толмағандар
мен олардың ата-аналарының 58%-ы қорғаушы
олардың құқықтары туралы, сот үдерісі барысында
не болатынын айтпаған. Сонымен қатар, кәмелетке
толмаған баланың оқиғаға қатысты өз нұсқасына
қызығушылық танытпай, кінәні мойындаудың салдар-
ларын түсіндірмеген
134
Мысалы, Алматы қаласында
135
бір кәмелетке
толмаған айыпталушының берген жауаптары:
«Қорғаушы сіздің құқықтарыңыз туралы айтып берді
ме?
Ия, бірақ мен түсінбедім.
Қорғаушы сот үдерісі барысында не болатынын айтты
ма?
Жоқ.
Қорғаушы сізден оқиғаға қатысты өз нұсқаңызды
сұрады ма?
Жоқ …
Сіздің ойыңызша сізге
қызмет еткен қорғаушы жақсы
қорғаушы ма?
Өте жақсы емес …
Сіздің қорғаушыңыз сіздің ісіңізбен жақсы айналы-
сты/айналысып жатыр деп ойлайсыз ба?
Жоқ.
Сіз өзіңіздің қорғаушыңызға сене алдым/аламын деп
болады.
133
Топтық сұхбат, кәмелетке толмаған айыпталушы және ата-ана
[КТМАС-тың мекен-жайы алынып тасталды], 2014 ж.
134
Өтінеміз, сот тыңдалымдарына жүргізілген бақылаулар өкілдік
іріктеу мақсатын басымдық деп таппады, сол үшін бұл мәліметтер
таңдалып алынған КТМАС-тар, жылпы Қазақстандағы КТМАС-тар
үшін өкілдік емес болуы мүмкін екеніне назар аударыңыз.
135
Жекелеген сұхбат, кәмелетке толмаған айыпталушы, Алматы қ.
КТМАС, 2014 ж.
