11
Орынғазы Әбутәліп
ІІ.
Кеңес үкіметі құрылған кезең
1920 жылы және одан кейінгі кезеңде қазақ тіліне деген көзқарасты
төмендегі қабылданған құжаттардан байқауға болады:
•
1920 жылы Қазақ АССР-і Кеңестерінің бірінші құрылтай съезінде
республикадағы әр ұлт барлық мекемелер мен мектептерде ана тілін
қолдануда тең құқылы деген шешім қабылданды.
•
Қазақ АССР Халық комиссарлар комитетінің 1921 жылы 2 ақпанда
жарық көрген «Республиканың мемлекеттік мекемелерінде қазақ және
орыс тілдерін қолдану туралы» Декреті;
•
Қазақ АССР ОАК-нің 1923 жылғы 22 қарашадағы «Қазақ тілінде
ісқағаздарын жүргізуді ендіру туралы» Декреті;
•
Қазақ АССР ОАК Президиумының 1923 жылғы «Қазақ тілінде
ісқағаздарын енгізу жөніндегі орталық комиссия туралы ережені бекіту
туралы» Қаулысы;
•
Қазақ АССР Юстиция Халық комиссариатының 1923 жылғы
11 маусымдағы «Сот-тергеу органдарының халық соттары мен халық
тергеушілерінің қазақ тілінде іс жүргізуді ендіруге байланысты» нұсқау
хаты.
•
1924 жылы қабылданған Қазақстанның бірінші Конституциясы
бойынша қазақ және орыс тілдері республикада мемлекеттік тіл болып
танылған.
•
Қазақ АССР ХКК-нің 1924 жылғы 23 сәуірдегі өлкелік мекемелерді
қазақ тіліндегі жазу машинкасымен қамтамасыз ету жөніндегі өкімі;
•
Қазақ АССР Еңбек Халық Комиссариатының 1924 жылғы
21 маусымдағы «Қазақ тілінде іс жүргізуді енгізуге байланысты
қызметкерлерді жұмыстан босату және оларды қазақ тілінде сөйлеп, жаза
алатын қызметкерлермен алмастырудың тәртібі жөніндегі» Қаулысы;
•
Қазақ АССР ОАК-нің 1927 жылғы 17 мамырдағы «Қазақ уездері
мен өлкелік мекемелердің қазақ тілінде ісқағаздарын жүргізуге көшірудің
соңғы мерзімін белгілеу туралы» Қаулысы;
•
Қазақ АССР Халық ағарту комиссариатының 1930 жылғы 3
қаңтардағы Барлық өлкелік халыққа білім беру бөлімдеріндегі орыс
мектептерінде қазақ тілін міндетті түрде оқыту жөніндегі нұсқау хаты;
•
1934 жылғы Орталық Атқару Комитетінің «Қазақ мектептерде
қазақ тілін міндетті түрде оқыту жөніндегі» Қаулысы және т.б. құжаттар.
Бірақ көп ұзамай-ақ, қазақ тілін мемлекеттің негізгі қарым-
қатынас құралына айналдыру мүмкіншілігіне бұғалық салына баста-
ды. Оны төмендегі құжаттардан көруге болады:
•
1938 жылғы 5 сәуірдегі «Қазақ мектептерінде орыс тілін мәжбүрлі
оқыту»
туралы арнайы Қаулысы;
•
Қазақ АССР ОАК-нің 1938 жылғы сәуір айындағы «Ұлттық мектеп-
терді қайта құру туралы» Қаулысы (Осы қаулыға сәйкес Қазақстандағы
12
Ісқағаздарын мемлекеттік тілде жүргізу
ұлттық мектептер «буржуазиялық-ұлттық идеологияның ошағы, бала-
ларды Кеңес үкіметіне қарсы тәрбиелейтін мекеме» деп танылып, түгел
таратылып жіберді).
Еліміздегі қазақ тіліне қатысты белсенді қозғалыс 1980 жыл-
дардың соңында етек алып, мемлекеттік тіл мәртебесіне ие болуына
1989 жылы қол жеткізілді:
•
1989 жылы Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы құрылды;
•
1989 жылғы 22 қыркүйектегі Қазақ ССР-інің Тіл туралы Заңы
(Қазақ тілі – ҚазССР-нің мемлекеттік тілі болып бекітілді);
•
1990 жылғы «Қазақ тілін және Қазақ ССР-індегі басқа да ұлт
тілдерін дамытудың 2000 жылға дейінгі кезеңдерге арналған мемлекеттік
бағдарламасы».
ІІІ. ҚР Тәуелсіздік алған кезең
•
1993, 1995
жылдардағы ҚР Конституциясы;
•
1993 жылы Қазақстан Үкіметі жанынан құрылған Тіл комитеті.
•
«Қазақстан Республикасындағы тiл туралы» Қазақстан
Республикасының 1997 жылғы 11 шiлдедегі №151 Заңы:
4-бап. Қазақстан Республикасының мемлекеттiк тiлi
Қазақстан Республикасының мемлекеттiк тiлi – қазақ тiлi.
Мемлекеттiк тiл – мемлекеттiң бүкiл аумағында қоғамдық
қатынастардың барлық саласында қолданылатын мемлекеттiк басқару,
заң шығару, сот iсiн жүргiзу және iсқағаздарын жүргiзу тiлi.
Қазақстан халқын топтастырудың аса маңызды факторы болып та-
былатын мемлекеттiк тiлдi меңгеру – Қазақстан Республикасының әрбiр
азаматының парызы.
Үкiмет, өзге де мемлекеттiк, жергiлiктi және атқарушы органдар:
Қазақстан Республикасында мемлекеттiк тiлдi барынша дамытуға,
оның
халықаралық беделiн нығайтуға;
Қазақстан Республикасының барша азаматтарының мемлекеттiк
тiлдi еркiн және тегiн меңгеруiне қажеттi барлық ұйымдастырушылық,
материалдық-техникалық жағдайларды жасауға;
Қазақ диаспорасына ана тiлiн сақтауы және дамытуы үшiн көмек
көрсетуге мiндеттi.
•
2001 жылы 7 ақпанда Қазақстан Республикасында Тілдерді қолдану
мен дамытудың 2001-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы;
•
2011 жылы 29 маусымда Қазақстан Республикасында Тілдерді
қолдану мен дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарламасы қабылданды.
13
Орынғазы Әбутәліп
3-cабақ
ІСҚАҒАЗДАРЫНЫҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ
ОЛАРДЫ ТОПТАСТЫРУ
Ісқағаздарының түрлері өте көп, олардың негізгі түрлерін мақсаты
мен мазмұнына, жасалған орнына, жасалу сатысына, қызметіне, форма-
сына т.б. ерекшеліктеріне қарап топтастыруға болады.
Ісқағаздары мазмұны мен қызметіне қарай үш топқа бөлінеді.
1-ші топ. Жеке адам өміріне қатысты құжаттар.
2-ші топ. Азаматтық қарым-қатынасты реттейтін құжаттар.
3-ші топ. Басқару, ұйымдастыру қызметіне қатысты құжаттар.
Жеке адам өміріне
қатысты
ісқағаздары
Азаматтық қарым-
қатынастарды
реттейтін
ісқағаздары
Басқару, ұйымдастыру
қызметіне қатысты
ісқағаздары
Түйіндеме
Өмірбаян
Жеке іс парағы
Өтініш
Арыз
Мінездеме
Кепілдеме
Визит карточкасы
Анықтама
Жеделхат
Қолхат
Кепілхат
Сенімхат
Өтінім
Тапсырыс
Келісімшарт
Шарт
Еңбек шарты
Еңбек
келісімі
Хаттама
Қызметтік хаттар
Хабарландыру
Бұйрық
Жарлық
Үкім
Өкім
Жарғы
Ереже
Қаулы
Шешім
Формасына қарай:
•
Типтік;
•
Трафареттік;
•
Еркін мәтінді болып бөлінеді.
1. Типтік ісқағаздары деп қалыптасқан мәтін-үлгі бойынша жа-
зылатын ісқағаздарын айтамыз. Мысалы: арыз, өтініш т.б.
2. Трафареттік ісқағаздары деп мәтіннің белгілі бір бөлігі алдын
ала баспаханалық әдіспен басылып дайындалған құжаттарды ай-
тамыз. Мәтіннің алдын ала дайындалған бөлігінде өзгермейтін ақпарат
жазылады. Мысалы: студенттің белгілі бір оқу орнында оқитынын рас-
