Микроэкономика

77 
 
 
 
 
MR  және  MC  қиылысы  ӛндірістің  оңтайлы  кӛлемін  береді. 
Содан  кейін,  егер  Q
opt
  перпендикулярды  сұраныстың  қисығына 
дейін кӛтеруге болса, онда фирма ӛз ӛнімдерін сол баға бойынша 
сатқысы келетін бағаны аламыз. 
 
7.4 Қысқа мерзімді кезеңде ӛндірісті тоқтату жағдайы. 
Қысқа мерзімді кезеңдегі фирма ұсынысының қисығы. 
 
Енді  бәсекелестік  ұсынысты  талдауға  тоқталамыз.  Бұдан 
бұрын  бірнеше  рет  айтып  ӛткендей,  қысқа  мерзімді  деп  оның 
ішінде  фирманың  белгілі  бір  жабдықтары,  ресурстары  мен 
міндеттемелері  ӛзгеріссіз  қалатын,  алайда  бұл  фирма  жұмыс 
күші,  шикізаттар  және  т.б.  сияқты  ӛндірістің  айнымалы 
факторларының  кӛп  немесе  аз  санын  сатып  ала  отырып  ӛнім 
кӛлемін  ӛзгертуіне  жеткілікті  болатын  мейлінше  ұзақ  кезең 
саналады. Сірә, бұл барлық салалар үшін бірдей белгілі бір кезең 
емес.  Тіпті  бір  салалар  ішінде  «әр  түрлі  ұзақтықтағы  қысқа 
мерзімдік кезеңдері» туралы да айтуға болады. 
Фирма неғұрлым және неғұрлым тӛмен Р бағамен кездесетін 
жағдайды қарастырайық. Ол шындығында ешнәрсені ӛндірмейді. 
Табыс  нольге  тең  болғанда,  ал  фирманың  тұрақты  шығындары 
ӛсуін  жалғастырады,  оның  залалы  ӛндірісті  тоқтату  кезінде 
тұрақты  шығындармен  тең  дәлдікте  болады.  Қашан  Р 
соншалықты  түсетін  болса,  Q  анықталған  фирмадан  алынған 
табыс  (VC)  оның  ӛндірісінің  айнымалы  шығындарынан  аз 
болады, фирма ӛндірісті толықтай тоқтатуды жӛн кӛреді. 
Сондықтан, шекті тӛмен баға кезінде, фирма ӛзінің айнымалы 
(VC) шығындарын гана жаба алады, ол ӛндірісті тоқтату шегінде 
болады.  Ол  бұл  деңгейдегі  тӛменгі  баға  кезінде  ешнәрсені 
ӛндірмейді.  Ол  бұл  деңгейден  жоғарғы  баға  кезінде  шекті 
шығындардың  ӛзінің  қысқа  мерзімдік  қисығына  сәйкес 
жүргізіледі.  Бұл  Р  =  МС  болғанда,  фирма  ӛзінің  тұрақты 
шығындарын  (FC)  жабуға  арналған  табысты  алады  және 
осылайша  залалды  минимумға  апарады.  7.5-суретте  ӛндірісті 
тоқтату  нүктесінің  жағдайы  және  нольдік  экономикалық  пайда 
кӛрсетілген. 
 

78 
 
 
 
 
 
 
7.5-сурет –Фирманың қысқа мерзімдік ұсынысы 
 
МС қисығы шынында ӛндірісті тоқтату нүктесінен тӛменірек 
жалғасады,  бірақ  бұл  учаске  осы  графикте  кӛрсетілмеген. 
Осылайша,  фирма  кысқа  мерзім  кезеңі  ішінде  қарайтылған 
сызықпен  бӛлінген  МС  қисығының  учаскесіне  сәйкес  ӛндіруді 
жалғастырады,  тіпті  егер  ӛзінің  барлық  шығындарын  жаба 
алмайтын  болса  да,  яғни  фирма  бұл  учаскеде  ӛздерінің 
залалдарын,  оның  шешімдеріне  тәуелді  емес  тұрақты 
шығындарға  назар  аудармай-ақ,  минимумға  әкеледі.  Алайда 
фирма егер Р нольдік пайда нүктесінен тӛменірек қалатын болса, 
онда ұзақ мерзімді кезең ішінде ӛндірісті тоқтатады. 
 
7.5 Ұзақ мерзімді кезеңдегі бәсекелес фирманың пайданы 
барынша кӛбейтуі. Фирма ұсынысының ұзақ мерзімді 
кисығы 
 
Фирма ұзақ мерзімді кезеңде ӛндірістің барлық факторларын 
ӛзгерте  алуы  мүмкін  және  салалардан  кетуі  мүмкін,  ал  басқа 
фирмалар  ұзақ  мерзімді  тепе-теңдікті  орнату  сипатымен 
анықталатын салаға кіруі мүмкін (7.6-сурет). 
 

79 
 
 
 
 
 
 
7.6-сурет -  Ұзақ мерзімді нарықтық тепе-теңдікті және 
жетілген бәсекелес фирманың ұзақ мерзімді ұсынысының 
қисығын орналастыру 
 
Салалардың  ӛнімдерге  деген  нарықтық  сұранысын  жылжыту 
жағдайында  тепе-теңдік  баға  D-дан  D
1
-ге,  P
1
-ге  дейін  ӛсетін 
болады.  Фирма  пайданы  барынша  кӛбейту  принципін 
басшылыққа ала отырып, ұсынысты q
1
-ге дейін ұлғайтады, ол Q
1
 
дейінгі  салалық  ұсыныстың  ұлғайғанын  білдіреді.  Ӛйткені  Р
1
 
LRAC  асатын болса,  салалар  фирмалары  экономикалық  пайданы 
алатын  болады.  Бұл,  ӛз  кезегінде  салаға  жаңа  фирмаларды 
тартады  және  салалық  ұсыныстың  ӛсуіне  әкеледі.  Егер  салалық 
ұсыныс  –  S
2 
-ге  дейін  ұлғаятын  болса,  онда  нарық  бағасы  да  Р
3
 
дейінгі  минимум  ұзақ  мерзімді  орташа  шығындардан  тӛмен 
болады,  бұл  ӛндіріске  зиян  келтіреді  және  кӛптеген  фирмалар 
саладан кетеді, соның нәтижесінде нарық ұсынысы (S
3
) ұлғаяды, 
ал  нарық  бағасы  жоғарылайды.  Нарық  бағасының  ӛзгерісімен 
байланысты  ұсыныс  флуктуация-  сы  ақырғы  кезекте  Р  бастапқы 
деңгейіне  тепе-теңдік  бағаны  қайтарып  алуға  және  Q
3
 
нүктесіндегі  жаңа  ұзақ  мерзімді  нарық  тепе-теңдігін  орнатуға 
әкеледі. 
Фирмалардың  экономикалық  пайдасының  Р  бағасы  кезінде 
салалар  қайтадан  ноль  болады.  Экономикалық  пайданың 
болмауы  саланы  тартымсыз  қылады  және  оған  келетін  жаңа 
фирмалар ағыны тыйылып қалады, ал минимумнан жоғары емес 
ұзақ  мерзімді  орташа  шығындары  бар  фирмалар  саладан 

80 
 
 
 
 
кетпейді. Фирма және сала ұзақ мерзімді тепе-тендік жағдайында 
болады. Осылайша, ұзақ мерзімді тепе-теңдік жағдайы, фирмалар 
салалар  минимум  ұзақ  мерзімді  орташа  шығындарды  жүргізеді 
және экономикалық пайданы алмайды дегенді білдіреді. 
Жетілген  бәсекелестік  жағдайында  ұзақ  мерзімді  кезеңде 
жұмыс  істейтін  фирмалар  минимумы  ұзақ  мерзімді  орташа 
шығындармен ӛндіреді және экономикалық пайда алмайды. 
Жетілген  бәсекелес  фирманың  ұзақ  мерзімді  ұсынысының 
қисығы 
ұзақ 
мерзімді 
орташа 
шығындар 
қисығының 
қиылысуында  жатқан  оның  ұзақ  мерзімді  шекті  шығындары 
қисығының ӛсу кесіндісі бӛлімінде кӛрсетілген [5]. 
 
 
              Ӛзін-ӛзі тексеруге арналған сұрақтар: 
 
1.  Фирма  пайданы  барынша  кӛбейтетін  кезінде  фирма 
ӛндірісінің оңтайлы 
кӛлемін анықтаудың екі әдісін атаңыз. 
2.  Пайданы  барынша  кӛбейту  және  фирма  ысырабын 
барынша азайту ережесі қалай тұжырымдалады? 
3.  Қысқа мерзім кезеңде ӛндірісті тоқтатудың шарты қандай? 
4.  Бәсекелес  фирманың  ұзақ  мерзімді  ұсынысының  қисығы 
нені білдіреді? 
5.  Фирманың орташа және шекті табысы қалай есептеледі? 
6.  Жетілген  бәсекелес-фирмалар  үшін  неге  сұраныстың 
қисығы және шекті табысы сәйкес келеді? 
7.  Фирмалар  үшін  экономикалық  пайданың  нольдік  нүктесі 
нені білдіреді? 
8.  1 және 2 әмбебап ережелері нені білдіреді? 
9.  Жетілмеген  бәсекелестік  жағдайы  кезінде  неге  шекті 
табыс  қисығы  әрқашан  ӛнімдерге  деген  сұраныс  қисығынан 
тӛмен болады?