Әдебиеттер:
1 Асонов Н.Р. Практикум по микробиологии // Москва, «Агропромиздат». 1988. С. 68-72.
Бақылау сұрақтары: 1 Май қышқылды ашуды қоздыратын микробтар. 2 Өсінділерді белокты
заттардың аммонификациясына тексеру әдістері. 3 Микробтардың түрін қалай анықтайды? 4 Анаэробтарды
өсіруге арналған түрлі әдістер.
Он екінші зертханалық-тәжірибе сабағы
СУДЫ, АУАНЫ ЖӘНЕ ТОПЫРАҚТЫ БАКТЕРИОЛОГИЯЛЫҚ ТӘСІЛДЕРМЕН ЗЕРТТЕУ
Сабақтың мақсаты. Суды, сүтті, ауаны және топырақты бактериологиялық зерттеу әдістері мен
олардан үлгілерді алу ережелерімен танысу. Су мен сүттің микрофлорасын анықтау тәсілдерін меңгеру. Ауа
мен топыраққа санитарлық-микробиологиялық баға беру. Ауаны седиментациялық және аспирациялық
тәсілдермен зерттеу.
Жабдықтар мен материалдар. Су құбырлары, ашық су қоймаларынан алынған су және топырақ
үлгілері. Стерильденген су. Петри шыныларында өсірілген ішек таяқшалары. Микроб колонияларын
санайтын камералар. Стерильді шыны түтіктер, Петри шынылары, стерильді пипеткалар. Қоректік орталар
(ЕПА, ЕПС, Эндо ортасы) құйылған шыны түтіктер мен Петри шынылары. Микробиологиялық ілмектер. Зат
және жамылғы шынылар. Люголь ерітіндісі. Бал қарағай майы. Спирт шамдары. Ауаны микробиологиялық
тұрғыдан зерттеуге арналған Кротов приборы. Батометр. Кестелер.
Суды санитарлық-бактериологиялық зерттеу кезінде, оның микробтармен жалпы ластануын,
патогенді өкілдерінің барын немесе жоқтығын, сонымен қатар ішек таяқшасының белгілі бір көлемдегі
санын анықтайды. Зерттеуге суды суаттардан, су құбырларынан және құдықтардан алады.
Ашық суаттардан үлгілерді 10-15 см тереңдіктен және су түбінен 10-15 см биіктіктен батометрдің
көмегімен алады.
Су құбырларынан үлгілерді алардан бұрын жалынмен кйдіріп, 10-15 минут бойы ағызып қойғаннан
кейін тығыны бар стерильді ыдыстарға құйып алады. Ал құдықтардан суды су алардың алдында немесе су
алып болғаннан кейін 10-12 сағат өткен соң алады. Хлорланған суды зерттерден бұрын күкірт қышқылды
натриймен нейтралдайды (1 л суға 10 мл ерітінді қосады).
Судағы бактериялардың жалпы санын анықтау үшін суаттардан алынған су үлгілерді жалпы
тәсіл бойынша сұйылтады. Ол үшін 2 мл үлгіні алып, 1 мл-ін бірінші стерильді суы бар бірінші шыны
түтікке құйып, араластырғаннан кейін, ерітіндінің 1 мл-ін екінші 9 мл стерильді суы бар шыны түтікке
құйып, жақсылап араластырған соң келесі пробиркаға 1 мл құяды. Осындай жолмен небары 3-7 сұйылтым
дайындайды. Сонан соң осы шыны түтіктердегі су үлгілерін 1 мл-ден стерильді Петри шыныларына құяды.
Олардың әрқайсысына 10-12 мл-ден 45
0
С-қа дейін салқындатылған ЕПА-ын құйып, айналмалы қозғау
арқылы су үлгілерімен араластырады. Петри шыныларына қаранданпен себу жасалған уақыты, су
үлгілермен сұйылтымның дәрежесі және басқа керекті мәліметтерді жазғаннан кейін аударып, 35-37
0
С-қа
дәлденген термостатқа, 24-48сағатқа қойылады. Өсіп шыққан микроб колонияларының санын су үлгісінің
сұйылту дәрежесін еске ала отыра, микроорганизмдердің 1 мл-дегі мөлшерін лупамен санау арқылы
анықталады. 1 мл құбыр судағы бактериялардың жалпы саны 100-ден, ал ашық су қоймаларынікі 1000-нан
аспауы керек. 1 мл суда 0-ден 100-ге дейін колониялар кездессе – таза, ішуге жарамды, 100-ден 1000-ға дейін
колониялар болса – күдікті, ал 1000-нан жоғарылары – ластанған деп есептеледі.
Судың коли-титрін және коли-индексін анықтау. Судағы ішек таяқшаларының шамадан артық
болуы, олардың нәжістермен және патогенді микроорганизмдермен ластанғандығын көрсетеді. Судың ішек
таяқшаларымен ластану дәрежесі – коли-титр және коли-индекспен көрсетіледі. Коли-титр – 1 ғана ішек
таяқшасы кедесетін судың ең аз мөлшері. Коли-индекс – 1 литр судағы ішек таяқшаларының жалпы саны.
Практикада бұл көрсеткіштерді анықтауда мембраналық сүзгіштермен сүзу әдісі жиі қолданылады. Ол үшін
құбыр мен құдық суларының 300 және 500 мл-ін №3 нитроцеллюлозалық мембраналық сүзгіден өткізіп,
сүзгіні Петри шыныларындағы стерильді Эндо ортасының бетіне (тегіс емес жағымен) аударып, 18-24 сағат
бойы термостатта (37
0
С) ұстайды. Сонан соң мембраналық сүзгі бетіне өсіп шыққан колонияларды санау
арқылы олардың коли-титрі мен коли-индексін анықтайды. Ашық суаттардағы таза суды 100; 10; 1; 0,1 мл-
ден (ластанған суды алдын ала стерильді сумен араластырады) алып, сүзгіден өткізеді. Бір сүзгіден өткізеді.
Ауаны санитарлық-бактериологиялық зерттеу. Ауаның микробтармен ластану дәрежесін
анықтауға арналған бірнеше тәсілдер бар. Солардың ішіндегі ең қарапайым седиментациялық тәсіл. Бұл
тәсіл Кох тәсілі деп те аталады. Қоректік орталары бар Петри шыныларын 5 минутқа бөлме ішінде ашық
қалдырғаннан кейін оларды жауып, 30-35
0
С-қа дәлденген термостатқа 2-3 тәулікке қойылады. Петри
шыныларындағы қоректік орта бетіне өсіп шыққан колониялар саналынады. Бұл тәсілде қоректік ортаның
100 см
2
көлеміне 5 минут аралығында ауаның 10 литрлік мөлшерінен микробтар қонады деп есептеледі.
Сонымен қатар, ауаның ластану дәрежесін Кротов приборының көмегімен де зерттеуге болады. Бұл тәсіл
аспирациялық тәсілдердің бірі болып табылады. Бұл тәсілдің нәтижелері седиментациялық тәсілдердің
нәтижелеріне қарағанда дәлірек болып келеді.
Ауаның ластану дәрежесін Дьяковтың фильтрациялық тәсілімен де анықтауға болады. Мұнда
ауаның белгілі бір көлемі стерильденген қоректік орта (ет-пептонды сорпа) немесе стерильді физиологиялық
ерітінді арқылы өткізіледі. Ауаның үлгісі өткізілген орта мұқият араластырылып, оның 1 мл-і стерильді
