Мүгедектігі бар балалардың жағдайына талдау: ҚазаҚстан республикасында
инклюзивті ҚоғаМды даМыту
қоғамға ықпалдасуымен тығыз байланысты бо-
лады.
Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі
мен ҚР ЕжХӘҚМ ұсынған деректердің
арасындағы айырмашылықтың тағы бір
ықтимал себебінің бірі әдіснама, қолданылған
анықтамалар, есептік сандармен берілген
сәйкессіздіктер және т.б. болуы мүмкін.
Статистикалық
мекемелер мен желілік
министрліктер арасындағы айырмашылықтар
тек Қазақстанда ғана емес, сонымен қатар,
әсіресе ақпарат ұсыну тәсілдерінде не-
месе пайдаланатын анықтамаларында
айырмашылықтары бар басқа елдерде де
таралған құбылыс болып табылады.
2009 жылдан кейін интернаттық мекемелерде
балалар санының
арту себебі осы уақыт ішінде
мүгедектігі бар балалар санының көп анықталу
фактісімен байланысты болуы мүмкін, 2008
жылы «Арнаулы әлеуметтік қызметтер туралы»
Заң қабылданған сәттен бастап бұл балаларға
көп назар аударылды. Медициналық-әлеуметтік
мекемелер құрамына сонымен қатар күндізгі
күтім жасау бөлімі де кіреді, бұл факт үйдегі
балалардың көп бөлігі қатысатын реформаның
оң өзгерістері туралы айғақтайды.
Transmonee деректер базасының деректері
(2013 жыл) мемлекеттік интернаттық
мекемелердегі (мекемелердің
барлық
түрлері) мүгедектігі бар балалардың саны
2000-2011 жылдар кезеңінде ТМД елдерінің
көпшілігінде азайғанын көрсетеді. 2-кесте
көрсеткіш көбірек азайған елдердің қатарына
Беларусь (2000 жылмен салыстырғанда 2011
жылы мемлекеттік интернаттық мекемелер-
3000
2000
1000
0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
30-сурет. 2005–2011 жж. кезеңде мүгедектігі бар балаларға арналған балалардың институционалдық
мекемелерінде тұрған 18 жасқа толмаған және одан асқан балалардың жалпы саны
Дереккөз: ҚР Статистика агенттігі берген
деректер негізіндегі жеке іріктелім, 2011 ж.
0-ден 3 жасқа дейінгі балалардың саны
4 -тен 17жасқа дейінгі балалардың саны
18 жастан асқан балалардың саны
2-кесте. 2000–2011 жылдар кезеңіндегі мемлекеттік интернаттық мекемелердегі
(мекемелердің барлық түрлері) мүгедектігі бар балалардың саны
Ел
2000
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Беларусь
13 880
8 808
7 807
7 162
6 712
6 275
5 976
Молдова
4 788
4 974
4 674
4 460
4 272
3 655
3 288
Ресей Федерациясы
183 976 149 409 141 848 138 899 137 963 139 402 138 114
Украина
7 977
7 304
7 158
7 125
6 937
6 879
-
Армения
4 875
1 935
1 707
1 588
2 671
2 667
2 484
Әзірбайжан
2 979
3 051
4 290
2 810
2 939
2 804
2 459
Қазақстан
16 010
15 477
15 282
14 761
14 424
14 341
14 118
Қырғызстан
3 923
3 492
3 446
3 334
3 362
3 326
3 483
Тәжікстан
1 537
2 140
1 774
2 005
1 666
2 309
2 315
Түркіменстан
2 775
2 568
-
-
-
-
-
Өзбекстан
16 961
16 694
-
-
-
-
-
Дереккөз: Transmonee деректер базасы, 2013 ж.
51
де тұратын мүгедектігі бар балалардың саны
1,32-есеге азайды), одан кейін Армения (2000
жылмен салыстырғанда 2011 жылы 0,96-есе
азайды) жататынын көрсетеді.
Тек Тәжікстанда
деректер 2000 жылмен салыстырғанда 2011
жылы мемлекеттік интернаттық мекемелердегі
мүгедектігі бар балалар саны артқанын (34
пайызға) көрсетеді.
3-кесте. Интернаттардағы балалардың
жалпы санынан интернаттардағы
мүгедектігі бар балалардың пайызға
шаққандағы үлесі (18 жасқа дейінгі)
Ел
2005
2010
2011
2012
Қазақстан
-
29,6% 30,9% 39,6%
Қырғызстан
34,2% 32,8% 32,4% 32,2%
Тәжікстан
16,5% 20,8% 17,8%
-
Түркіменстан
83,5% 84,1% 85,3% 86,7%
Дереккөз: Қазақстан, 2012 ж., елдің негізгі сипат-
тамалары; Қырғызстан, 2012 ж., елдің негізгі си-
паттамалары; Тәжікстан, 2012 ж., елдің негізгі си-
паттамалары; Түркіменстан, 2012 ж., елдің негізгі
сипаттамалары; Өзбекстан, 2012 ж., елдің негізгі
сипаттамалары
Мемлекеттік интернаттық мекемелерде
мүгедектігі бар балалардың жалпы санының
қысқарғанына қарамастан,
осы мекемелердегі
балалардың құрамы мүгедектігі бар балалардың
пайдасына қарай өзгермеген сияқты. Елдер
бойынша баяндамалар интернаттардағы
мүгедектігі бар балалардың пайыздық үлесі
ТМД-ның кейбір елдерінде 2005-2012 жыл-
дар арасында осы мекемелердегі балалардың
жалпы санынан артқанын көрсетеді (3-кесте).
Бұл балаларға үйде күтім жасауды (мысалы,
ата-аналарының жұмысқа орналауына байла-
нысты қиындықтар, экономикалық қаражаттың
жеткіліксіздігі, сондай-ақ кемсітушілік пен
қоғамнан оқшаулану)
қамтамасыз етудегі
қиындықтардың (экономикалық немесе
әлеуметтік) артуының салдары болып табылады.
Мүгедектігі бар балалардың пайыздық үлесінің
неғұрлым жоғары болуының басқа себебі
сондай-ақ әлеуетті патронат ата-аналардың
мүгедектігі бар балаларды асырап алуға деген
ниетінің жоқтығы болуы мүмкін.
31-сурет медициналық-санитарлық
мекемелердің бөлінуін көрсетсе, 32 және 33-су-
реттерде осы мекемелерде жұмы істейтін бала-
лар мен қызметкерлердің бөлінуі көрсетілген.
Сандар бұл мекемелердің негізінен Алматы
және Оңтүстік
Қазақстан облыстарында
шоғырланғанын көрсетеді. 2011 жылы қызмет
көрсетілген мүгедектігі бар балалар саны
(18 жасқа дейінгі) жалпы алғанда 2 901-ді
құрады, ал осы орталықтарды жұмыс істейтін
қызметкерлер саны - 4 240. Бұл бүкіл ел бой-
31-сурет. Мүгедектігі бар балаларға арналған медициналық-әлеуметтік мекемелердің бөлінуі
2-5
1-2
1-1
Дереккөз: ҚР Статистика агенттігінің деректерінің негізінде, 2012 ж.
ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН
ОБЛЫСЫ
БАТЫС ҚАЗАҚСТАН
ОБЛЫСЫ
СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН
ОБЛЫСЫ
ОҢТҮСТІК
ҚАЗАҚСТАН
ОБЛЫСЫ
АЛМАТЫ
ОБЛЫСЫ
ЖАМБЫЛ
ОБЛЫСЫ
ҚАРАҒАНДЫ
ОБЛЫСЫ
ПАВЛОДАР
ОБЛЫСЫ
АҚМОЛА ОБЛЫСЫ
ҚОСТАНАЙ
ОБЛЫСЫ
ҚЫЗЫЛОРДА
ОБЛЫСЫ
АҚТӨБЕ
ОБЛЫСЫ
АТЫРАУ
ОБЛЫСЫ
МАҢҒЫСТАУ
ОБЛЫСЫ
52
