Мүгедектігі бар балалардың
жағдайына талдау:
Қазақстан республикасында
инклюзивті қоғамды дамыту
балалар үшін
бірігейік
УДК 364
ББК 65.272
М87
«Мүгедектігі бар балалардың жағдайына талдау: Қазақстан Республикасында инклюзивті қоғамды
дамыту», - Астана, 2014, – 108 б.
ISBN 978-601-7523-15-2
Есепті Қазақстандағы ЮНИСЕФ Өкілдігі UniCredit қорының қолдауымен әзірледі. Осы басылымдағы пікірлер
авторларға тиесілі және міндетті түрде ЮНИСЕФ пен UniCredit қорының ресми көзқарасын білдірмейді.
Есепте пайдаланылған суреттерде бейнеленген адамдар мен объектілер есептің мазмұнына қатысы жоқ.
Осы басылымда пайдаланылатын белгілер мен материалдың баяндалуы ЮНИСЕФ-тің Қазақстандағы, қандай
да бір елдегі немесе аумақтағы балалардың құқықтық мәртебесіне немесе оның билік органдарына, не оның
шекараларын делимитациялауға қатысты қандай да бір көзқарасын білдірмейді.
Мұқабадағы суреттер: Астана қаласындағы Балаларға арналған психоневрологиялық медициналық-
әлеуметтік мекемесінің мүгедектігі бар балаларға арналған күндізгі бөлімінде және толық күн болатын
«Балам-ай» балаларды дамыту орталығында.
Басылым тегін таратылады. Шолудан алынған ақпаратты қайта басқан, дәйексөз келтірген немесе өзгеше
пайдаланған жағдайда осы басылымға сілтеме жасау міндетті.
УДК 364
ББК 65.272
Қазақстан Республикасындағы БҰҰ Балалар қоры (ЮНИСЕФ)
Қазақстан Республикасы, 010000,
Астана қ., Бейбітшілік көшесі, 10-А үй,
тел/факс: +7 (7172) 32 17 97, 32 29 69, 32 18 03
www.unicef.kz, www.unicef.org.
Авторлар: Сонила Томини, Микаэлла Ваноре, Сепиде Юзефзаде, Франциска Гассманн.
ISBN 978-601-7523-15-2
©
Қазақстан Республикасындағы БҰҰ Балалар қоры (ЮНИСЕФ), 2014
М87
Мүгедектігі бар балалардың
жағдайына талдау:
Қазақстан республикасында
инклюзивті қоғамды дамыту
2014
алғыс білдіру
Бұл баяндаманы Маастрихт UNU-Merit Жоғары Басқару Мектебі (Сонила Томини, Микаэлла Ваноре, Сепиде
Юзефзаде және Франциска Гассманн) Қазақстандағы ЮНИСЕФ үшін дайындады. Баяндама үшін сапалы
деректерді жергілікті «Бриф» компаниясы атынан Динара Әбілдинова мен Петр Вальтер жинады. Авторлар
Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігіне, Қазақстан Республикасының Денсаулық
сақтау министрлігіне, Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігіне
және Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл мекемесіне ұсынған материалдары
мен ақпараттары үшін алғыс білдіреді. Осы есепті әзірлеуде қосқан үлесі мен түсініктемелері үшін Зүлфия
Мовкебаеваға, түрлі сұхбат бергендері үшін басқа да қатысушыларға ризашылығымызды білдіреміз.
Мүгедектігі бар балалардың бастарынан өтетін мәселелері бойынша жұмыс жасалған фокус-топтардың
барлық қатысушыларына өз пікірлерін еркін білдірген терең сұхбаттары мен талқылаулары үшін ерекше
алғысымызды білдіреміз.
2
Мүгедектігі бар балалардың жағдайына талдау: ҚазаҚстан республикасында инклюзивті ҚоғаМды даМыту
Мазмұны
ҚЫСҚАША МАЗМҰНЫ
6
I. КІРІСПЕ ЖӘНЕ ТҰЖЫРЫМДАМАЛЫҚ НЕГІЗ
11
1.1. Баяндаманың негізгі міндеттері
11
1.2. Мүгедектік мәселесі бойынша халықаралық тұжырымдамалық негіз
12
1.3. Қазақстандағы балалар мүгедектігінің анықтамасы
16
1.4. Қазақстандағы мүгедектігі бар балалар
19
II. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МҮГЕДЕКТІГІ БАР БАЛАЛАРДЫҢ ЖАҒДАЙЫНА ТАЛДАУ 21
2.1. Қазақстан Республикасындағы балалар мүгедектігі туралы ұлттық үрдістер
мен статистикалық деректер
22
2.2. Қазақстандағы мүгедектігі бар адамдарды қамтитын заңнамалар
29
2.3. Қазақстандағы мүгедектігі бар балаларға арналған институционалдық құрылым
32
2.4. Қазақстандағы мүгедектігі бар балаларға арналған жәрдемақылар
36
2.5. Қазақстандағы мүгедектігі бар балаларға арналған мемлекеттік бағдарламалар
40
III. МҮГЕДЕКТІГІ БАР БАЛАЛАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ИНКЛЮЗИЯСЫНА БАЙЛАНЫСТЫ КЕДЕРГІЛЕР:
МҮДДЕЛІ ТАРАПТАРДЫҢ КӨЗҚАРАСТАРЫ
55
3.1. Деректер және әдіснама
56
3.2. Білім беру
57
3.3. Денсаулық сақтау қызметі
67
3.4. Әлеуметтік өмірге қатысу, кемсітушілікке жол бермеу және отбасындағы тәрбие
74
3.5. Адекватты өмір сүру деңгейі және әлеуметтік қорғау
77
3.6. Заңнамалық және нормативтік орта
80
IV. САЯСАТ САЛАСЫНДАҒЫ НЕГІЗГІ ТҰЖЫРЫМДАР МЕН ҰСЫНЫМДАР
89
4.1. Негізгі тұжырымдар
89
4.2. Саясат саласындағы ұсынымдар
94
V. ҚОСЫМША
97
1-ҚОСЫМША. МОНИТОРИНГ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ЖОБАСЫ
97
2-ҚОСЫМША. СТАТИСТИКАЛЫҚ МӘЛІМЕТТЕР
101
VI. БИБЛИОГРАФИЯ
106
3
Суреттер Мен кеСтелер тіЗіМі
1-кесте. Тіркелген мүгедектігі бар балалар саны (0–17 жас)
22
1-сурет. 2005–2012 жж. кезеңінде балалардың жалпы санымен салыстырғандағы
мүгедектігі бар балалардың жалпы саны (мыңға шаққанда)
23
2-сурет. Балалардың жалпы санынан пайызға шаққандағы мүгедектігі бар балалардың
жалпы саны (2005–2012 жж.)
23
3-сурет. 18 жасқа толмаған мүгедектігі бар балалар саны
24
4-сурет. Мүгедектігі бар балалардың жалпы саны (0–16 жас)
25
5-сурет. І топтағы мүгедектігі бар балалардың жалпы саны (16–18 жас)
25
6-сурет. II топтағы мүгедектігі бар балалардың жалпы саны (16–18 жас)
26
7-сурет. III топтағы мүгедектігі бар балалардың жалпы саны (16–18 жас)
26
8-сурет. 2008-2012 жж аралығындағы кезеңде алғашқы медициналық жәрдем
орталықтарында тіркелген мүгедектігі бар балалар саны (16 жасқа дейінгі).
28
9-сурет. 2010–2012 ж. кезеңінде Қазақстан Республикасында мемлекеттік әлеуметтік
жәрдемақы алған мүгедектігі бар балалар саны
36
10-сурет. Мүгедектігі бар балалардың жалпы саны бойынша алғанда (18 жасқа толмаған)
қандай да бір жәрдемақы алмайтын мүгедектігі бар балалардың пайыздық үлесі
37
11-сурет. 2007–2013 ж. кезеңдегі мүгедектігі бар балаларға арналған мүгедектігі бартігі
бойынша берілетін ай сайынғы жәрдемақы (теңгемен)
37
12-сурет. Мүгедектігі бар балаларға берілетін мүгедектігі бойынша тұрақты бағалармен
көрсетілген ай сайынғы жәрдемақылар (ТБИ – тұтыну бағасының индексі) 2007 ж. = 100)
38
13-сурет. 2012 жылы Қазақстан Республикасындағы психологиялық-педагогикалық түзеу
кабинеттерінің саны
40
14-сурет. Психологиялық-педагогикалық түзеу кабинеттерінің қызметін пайдаланатын
мүгедектігі бар балалардың бөлінісі
41
15-сурет. 2012 жылы бүкіл еліміз бойынша логопедтік кабинеттердің бөлінісі
41
16-сурет. 2012 жылы логопедтік кабинеттердің қызметін пайдаланған мүгедектігі бар
балалардың бөлінісі
42
17-сурет. Мектепке дейінгі білім беру жүйесіне баратын дамуында мүмкіндіктері шектеулі
балалар туралы мәліметтер (2012 жыл)
43
18-сурет. Білім беру жүйесінде оқитын дамуында мүмкіндіктері шектеулі балалар туралы
деректер (2012 жыл)
43
19-сурет. Мектепке дейінгі білім беру жүйесімен қамтылмаған мүгедектігі бар балалардың
пайыздық үлесі
43
20-сурет. Білім беру жүйесімен қамтылмаған мүгедектігі бар балалардың пайыздық үлесі
44
21-сурет. Мүгедектігі бар балалардың жалпы білім беретін күндізгі мектептерге бөлінісі
45
22-сурет. Жалпы білім беретін күндізгі мектептерде репериторлық қызмет көрсетілетін
мүгедектігі бар балалардың бөлінісі
45
23-сурет. Үйде білім алатын балалар саны (облыстар бойынша)
46
24-сурет. Үйде білім алатын мүгедектігі бар балалардың пайыздық үлесі (қалалық/ауылдық
аудандарға бөлгенде)
47
4
Достарыңызбен бөлісу: | 
